اسفند سال 1357 وزارت امور خارجه ایران، طي اطلاعيه اي قرارداد « سنتو » را قراردادي نظير پيمان سعدآباد دانست و تأكيد كرد اين پيمان تنها متضمن منافع ابرقدرتها بوده است. دولت ایران با این اطلاعیه ، خروج رسمی ایران از پیمان سنتو را اعلام کرد . متن اطلاعيه به اين شرح انتشار یافت: «وزارت امور خارجه دولت موقت انقلاب اسلامي علي الاصول قرارداد سنتو را قراردادي نظير و شبيه پيمان سعدآباد مي داند. بر همگان پوشيده نيست كه پيمان سعدآباد در زمان خود ثابت كرد كه تنها حافظ منافع امپراطوري هايي كه قصدي جز استعمار و استثمار مردمان منطقه و منافع سرزمين آنان را داشته اند نبوده است. تاريخ ثابت كرد هنگامي كه پيمان سعدآباد مي توانست گامي براي صيانت دول متحد داشته باشد، خاموش و ساكت ماند و جهانيان ديدند كه بر كشورهاي متحد پيمان سعدآباد چه گذشت. پيمان سنتو نيز كه در زمان خود با همان مقاصد و نظرات تعبيه شده است، ثابت كرد كه اين پيمان نتوانسته است تضميني مؤثر و قابل اتكا و اعتماد براي كشورهای هم عضو منطقه در برداشته باشد و تنها مانند پيمان سعدآباد متضمن منافع ابرقدرتها بوده است، از همين روست كه وزارت امور خارجه دولت ايران نمي تواند متعهد مفاد قراردادي باقي بماند كه منافع مردم ايران و هم پيمانان او را حفظ و حمايت نمي كند و برخلاف در جهتي قرار دارد كه به زيان و ضرر اين منطقه است. هم پيمان گرامي، پاكستان، نيز عقايدي مشابه و نظير همين فكر را ابراز مي دارد و بر اين عقيده استوار است كه مفاد پيمان مركزي سنتو نتوانسته است مشكلاتي را كه براي پاكستان از زمان استقلال این کشور پيش آمده است حل نمايد و بلكه خطرات بين المللي بزرگي متوجه آن كرده است ، ولي برعكس دولت موقت انقلاب اسلامي ايران براي پيشبرد همكاريهاي اقتصادي و اجتماعي با ديگر متعهدان «پيمان عمران منطقه اي» خواهد ايستاد و از همكاري و اشتراك مساعي در امور اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي با احتراز از هر نوع مداخله جويي ابرقدرتها در آن كوشا خواهد بود و از اين فكر نيز پافراتر نهاده، دست به سوي ديگر كشو رهاي همجوار منطقه دراز مي كند و از آنان صميمانه دعوت مي كند كه در اين همكاري اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي متعهد و همگام شوند. دولت انقلابي ايران اعتقاد دارد كه بايد هر چه بيشتر در گسترش اين همكاري اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي گام بردارد و صميمانه اعتقاد و رجاء واثق دارد كه در اين راه بيشتر مي تواند به صلح منطقه و حفظ تبادل بين المللي كمك كند. »(1) اما پیمان سنتو چگونه شکل گرفت ؟ پیمان سنتو در حقیقت ادامة پیمان بغداد بوده است. پيمان بغداد حلقه واسط بین پيمان ناتو در غرب و پيمان سيتو در شرق آسيا بود؛ و هدف از تشكيل آن جلوگیری از نفوذ کمونیسم بود. اين پيمان در 5 تاریخ پنجم اسفند 1333 در بغداد، بين كشورهاي پاكستان، تركيه، عراق و انگلستان منعقد شد. هدف اعلام شدة اين پيمان «تضمين دفاع و امنيت منطقه خاورميانه» بود. «سنتو» نام اختصارى «سازمان پيمان مرکزى‌» است‌. اين تشکل در بغداد به امضا رسيد و به «پيمان بغداد» مشهور شد. پيمان بغداد معاهده‌اى بود که در پنجم اسفند 13۳۳ ميان وزيران امور خارجه دو کشورعراق و ترکيه تحت عنوان «پيمان همکارى‌هاى متقابل‌» در بغداد به امضا رسيد. اين پيمان که ماهيت دفاعى و امنيتى داشت‌، مانند پيمان «سنتو» منعقده ميان 8 کشور آسياى جنوب شرقى (1333) و پيمان پاسيفيک منعقده ميان سه کشور امريکا، استراليا و ونزوئلا (1330) حلقه ديگرى از يک رشته پيمانهاى امنيتى و سياسى بود که امريکايى‌ها پس از شکست درجنگ ويتنام در کشورهاى آسيايى به صورت اتحاديه‌هاى منطقه‌اى ايجاد کردند تا متضمن منافعشان باشد. پيمان بغداد يک مقدمه، هشت ماده و دوضميمه داشت‌. هدف پيمان «تضمين دفاع و امنيت منطقه خاورميانه‌» اعلام شده بود. همچنين در مقدمه آن بااستناد به ماده 51 منشور سازمان ملل متحد تصريح شده بود که طرفين متعاهدين به منظور حفظ امنيت خود و براى تأمين خوشبختى و رفاه اجتماعى ملتهاى خويش با يکديگر همکارى خواهند کرد. براساس ماده 5 پيمان بغداد ورود به اين پيمان براى کشورهاى ذى نفع در منطقه آزاد گذارده شده است‌. به همين دليل انگلستان در دهم فروردين 1334، پاکستان در اول مهر 1334 و ايران در 19 مهر همان سال وارد پيمان بغداد شدند. اما امريکا که خود بانى تشکيل اين سازمان بود، از ورود به اين پيمان خوددارى کرد. شکل‌گيرى اين پيمان از ابتکارات دولت امريکا، به ويژه «جان فوستر دالس» وزير خارجه آن کشور بود که مى‌خواست يک سازمان دفاعى قوى در خاورميانه به وجود آورد تا ازگسترش نفوذ شوروى در اين منطقه جلوگيرى کند و سنگرهاى دفاعى غرب را تکميل کند. اما دولت امريکا ترجيح داد که خود عضويت اين پيمان را نپذيرد تا موجبات تحريک دولت شوروى را فراهم نکند ودوستى اعراب خاورميانه را نيز از دست ندهد. از اين رو امريکا تا پايان عمر سنتو عضويت در اين پيمان را نپذيرفت ولى بامعاهدات نظامى دوجانبه با هر سه کشور ايران‌، ترکيه و پاکستان عملاً نفوذ خود را در اين سازمان حفظ کرد. تفاوت پيمان بغداد باپيمان سعدآباد که در 1316 ش. ميان ايران، ترکيه و افغانستان به امضا رسيد در اين بود که در آن پيمان ‌اين سه کشور متعهد شده بودند به خاک يکديگر تعرض نکنند ولى در پيمان بغداد، همکارى‌هاى متقابل نظامى پيش‌بينى شده بود. پيمان بغداد متعاقب کودتاى عبدالکريم قاسم در عراق ـ 23 تير 1337 ـ ضربه اساسى ديد. قاسم که يک نظامى چپگرابود به اين پيمان روى خوش نشان نداد، در نتيجه مرکزيت پيمان به آنکارا انتقال يافت و از اين پس اين پيمان بانام «سنتو» به کار خود ادامه داد. علت اطلاق «سنتو» به اين سازمان، آن بود که اين تشکل ميان قلمرو پيمان «سيتو» در شرق و قلمرو پيمان «ناتو» در غرب قرار گرفته بود. سنتو که در وسط مرکز اين دوپيمان قرار داشته از يکسو باعضويت ترکيه به ناتو پيوند داشت و از سوى ديگر با عضويت پاکستان با «سيتو» مرتبط بود.(2) اعلان بيطرفي و عدم كمك آمريكا به پاكستان در جنگ 1965 با هند و تجزيه بخشي از خاك اين كشور در 1971 كه منجر به تأسيس كشور بنگلادش شد، باعث خروج پاکستان از پیمان سنتو پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران بود. پيمان سنتو در سال 1357 ، پس از خروج ايران از آن، منحل شد. پی نوشت: 1- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی 2- خروج ایران از پیمان سنتو، سایت دیپلماسی ایرانی