احكام عزادارى امام حسین علیه السلام مقدمه: تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حكمى از احكام شرعى مى‏باشد و تمام موضوعاتى كه به گونه‏اى با رفتار آدمى ارتباط پیدا مى‏كند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و امامان معصوم علیهم السلام نیز همچون سایر اعمال انسان داراى احكامى است كه در این مختصر بدان مى‏پردازیم . لازم به ذكر است كه براى جمع آورى این احكام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا كه مقدور بوده است ‏سود برده‏ایم و از آنجا كه در رساله‏هاى عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده كرده‏ایم . • احكام عزاداری امام خمینى رحمه الله: «عزادارى براى سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداكارى و شجاعت در مسلمین است .» (1) سؤال: آیا بر پا كردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز مى‏باشد؟ آیت الله نورى همدانى: در صورتى كه از اموال شوهر باشد جایز نیست . (2) سؤال: گاهى برخى از دسته‏ها كه وارد مسجد مى‏شوند، با كفش وارد مى‏شوند، كه نوعى بى احترامى به مسجد محسوب مى‏شود، لطفا بفرمائید كه این مسئله چه حكمى دارد؟ آیت الله نورى همدانى: اگر موجب هتك شود اشكال دارد . (3) سؤال: در مورد زنجیر زنى كه منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن مى‏شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومى ظاهر مى‏شوند، نظر شما چیست؟ امام خمینى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اینكه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4) سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عیب دارد یا خیر؟ آیت الله فاضل لنكرانى: مانعى ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبى نظر كنند . (5) سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى مى‏كنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر مى‏رسد . آیا این عمل جایز است؟ آیت الله فاضل لنكرانى: شنیدن صداى ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (6) سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى كه داراى چاقو و یا تیغ مى‏باشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مى‏شود چه حكمى دارد؟ آیت الله مكارى شیرازى: كیفیت عزادارى باید چنان باشد كه بهانه‏اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7) • احكام علامت سؤال: بسیارى از تكایا در ایام عزاداریهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى‏» مى‏كنند كه به قیمت گزافى خریده شده و حمل آن نیز موجب اشكال است . این وسائل از نظر شرعى چه حكمى دارند؟ امام خمینى رحمه الله: اشكال ندارد . (8) سؤال: حكم علمهایى كه در مراسم عزادارى امام حسین علیه السلام از آنها استفاده مى‏شود و بعضى داراى نقش و نگارهایى نیز هستند چیست؟ آیت الله فاضل لنكرانى: استفاده از آنها در عزادارى جایز است . (9) سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایى را كه در ایام محرم بر روى علم مى‏بندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمیر حسینیه مصرف كنند؟ آیت الله فاضل لنكرانى: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، مى‏توانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتیاجات حسینیه‏ها برسانند . (10) • احكام تعزیه و شبیه خوانى امام خمینى رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشكال ندارد ولى بهتر است‏ به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا كنند . (11) سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانى در مراسم عزادارى جایز است؟ آیت الله فاضل لنكرانى: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (12) آیت الله گلپایگانى رحمه الله: اگر تعزیه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسیقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشكال ندارد . (13) سؤال: آیا تشبه به اهل بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟ امام خمینى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است . (14) آیت الله فاضل لنكرانى و آیت الله صافى گلپایگانى: در صورتى كه مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (15) آیت الله علوى گرگانى: اگر تعزیه و شبیه خوانى موجب هتك حرمت‏ به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (16) • احكام استفاده از لباس سیاه سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزادارى امام حسین علیه السلام جایز است و آیا رجحان دارد؟ آیت الله فاضل لنكرانى: پوشیدن لباس سیاه در عزاى امام حسین علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعى مى‏باشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آیت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سیاه استفاده مى‏كردند . (17) آیت الله صافى گلپایگانى و آیت الله نورى همدانى: پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین علیه السلام و ائمه علیهم السلام رجحان دارد . (18) سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین علیه السلام مكروه است؟ آیت الله صافى گلپایگانى: چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزادارى آن حضرت كمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مكروه نمى‏باشد . (19) • احكام قمه زدن علامه امین عاملى: «قمه زنى و اعمالى دیگر از این قبیل در مراسم عزادارى حسینى به حكم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، كه نه سود دنیوى دارد و نه اجر اخروى، ایذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مى‏كنند . شكى نیست كه این اعمال ناشى از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت اطهار علیهم السلام نیست .» (20) آیت الله حكیم رحمه الله: مرحوم آیت الله حكیم رحمه الله جواز قمه زنى را مقید به چهار شرط نموده است: 1- خوف ضرر وجود نداشته باشد . 2- عزادارى بر آن صدق كند . 3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود . 4- عداوت و دشمنى دیگران را ایجاد نكند . (21) سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسین علیه السلام چه حكمى دارد؟ امام خمینى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در این زمان این عمل نشود . (22) مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنى به باشد، جایز نیست . (23) آیت الله جوادى آملى: چیزى كه مایه وهن اسلام و مایه هتك حرمت عزاداراى است جایز نیست، انتظار مى‏رود از قمه زنى و مانند آن پرهیز شود . (24) سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ كسى شد، آیا این عمل خودكشى و گناه محسوب مى‏شود؟ مقام معظم رهبرى: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد، حكم انتحار دارد . (25) سؤال: آیا قمه زنى جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذرى وجود داشته باشد وظیفه چیست؟ آیت الله فاضل لنكرانى: با توجه به اینكه ایران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته مى‏شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگوارى و عزادارى امام حسین علیه السلام به گونه‏اى عمل شود كه موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد . مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلكه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است‏شیعیان از آن خوددارى كنند . و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (26) آیت الله نورى همدانى: اشكال دارد . (27) • احكام موسیقى مرحوم شیخ انصارى در مكاسب محرمه در پاسخ به كسانى كه مى‏گویند غنا مى‏تواند زمینه گریه كردن را فراهم نماید، مى‏فرماید: چنین شیوه‏اى نمى‏تواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسك نمود . (28) مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال مى‏فرماید: عزاداران امام حسین علیه السلام بر وجهى سلوك كنند كه زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا كه غالبا نوحه‏ها خالى از آن نیست و حكایات ضعیفه مظنونة الكذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (29) سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه كربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب مى‏خوانند . آیا استماعش جایز است‏یا خیر؟ امام خمینى رحمه الله: اگر غنا و موسیقى نباشد مانع ندارد . (30) سؤال: هیئتهاى نوازنده و كسانى كه درمراسم تشییع جنازه شهداء موزیك عزا مى‏زنند، از لحاظ شرعى چه حكمى دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است‏یا خیر؟ امام خمینى رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقى مطرب جایز نیست و صداهاى مشكوك مانع ندارد . (31) سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است‏ یا نه؟ امام خمینى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32) سؤال: آیا در عزادارى سید الشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟ آیت الله فاضل لنكرانى: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (33) • احكام عاشورا 1- روزه روز عاشورا و روزى كه انسان شك دارد روز عرفه است ‏یا عید قربان مكروه است . در روایت آمده است كه امام صادق علیه السلام فرمود: بنى امیه نذر كردند كه اگر موفق به قتل امام حسین علیه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارك بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار علیهم السلام به جهت مخالفت‏با این طایفه تبهكار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى كردند . (34) 2- در روز عاشورا مستحب است كه انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خوددارى كند . (35) 3- بسیار مناسب است كه در روز عاشورا كار و كسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت . امام رضا علیه السلام فرمود: «مَن تَرَكَ السَّعى فِى حَوائِجِهِ یَومَ عاشورا قَضَى اللهُ لَهُ حَوائِجَ الدُنیا وَ الاخِرَةِ; (36) كسى كه كار و تلاش براى برآوردن حوائج‏خود را در روز عاشورا ترك كند، خداوند نیازهاى دنیا و آخرت او را برطرف مى‏سازد .» سؤال: در ایام سوگوارى امام حسین علیه السلام نماز مقدم است‏ یا عزادارى؟ آیت الله فاضل لنكرانى: بهتر آن است كه نماز را مقدم دارند، همانطور كه امام حسین علیه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه كردند . (37) ___________________________________________________________ 1) استفتائات امام خمینى، ج‏2، ص 28 و استفتائات جدید آیت الله مكارم، ج‏1، ص 158 . 2) هزار و یك مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج‏2، ص 180 . 3) هزار و یك مسئله فقهى، ج‏2، ص 40 . 4) استفتائات امام خمینى، ج‏3، ص 580 . 5) جامع المسائل، ج‏1، ص 619، س 2162 . 6) همان، ص 625، س 2183 . 7) استفتائات جدید، ج‏1، ص 158، س 57 . 8) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏2، ص 28، س 72 . 9) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2173 . 10) همان، س 2179 . 11) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏2، ص 28، س 71 و ج‏3، س‏44 و 40 و 47 و 33 . 12) جامع المسائل، ج‏1، س 2165 . 13) مجمع المسائل، ج‏1، ص 559، س 77 . 14) احكام خانواده، عبدالرحیم موگهى، طبق فتواى امام خمینى رحمه الله، ص 336 . 15) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنكرانى، ج‏1، س 2166 و جامع الاحكام، آیت الله صافى، ج‏2، ص 132 . 16) اجوبة المسائل، ص 365 . 17) جامع المسائل، ج‏1، ص 621، س 2170 18) جامع الاحكام، آیت الله صافى، ج‏2 ، ص 130، س 1590; هزار و یك مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج 2، ص 180، س 602 . 19) جامع الاحكام، ج‏2، ص 130، س 1591 . 20) اعیان الشیعه، ج‏10، ص 363 . 21) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجیع الشعائر الحسینیه . 22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س‏38 . 23) بیانات رهبرى و استفتائات آیات عظام پیرامون عزادارى عاشورا، ص 35 . 24) همان، ص 42 . 25) همان، ص 35 . 26) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2172 . 27) هزار و یك مسئله، ج 2، ص 179، س 597 . 28) مكاسب محرمه، رحلى، ص 39 . 29) منتهى الامال، ج‏1، ص 468، آخر زندگى امام حسین علیه السلام . 30) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج‏2، ص 16، س 36 . 31) همان، ص 18 . 32) همان، ج‏3، ص 583، س 45 . 33) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2174 . 33) تحریر الوسیله، ج‏1; جواهر، ج‏7، ص 107 . 35) توضیح المسائل مراجع، ج‏1، ص 906 . 36) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص 268 . 37) جامع المسائل، ج‏1، ص 623 . محمود اكبرى