هفت ‌سین عشق

تیک و تاک ساعت شماطه‌ای میان سفره در ذهنم می‌پیچد... تیک، تاک...تیک، تاک. خواهر کوچکم می‌پرسد: «چند دقیقه دیگه به تحویل سال مونده؟» جواب می‌دهم:

«هفت دقیقه...» ماهی سرخ در تنگ بلور می‌چرخد، گویی که تصویر خودش را در آیینه دور نقره‌ای برانداز می‌کند. مادربزرگ قرآن می‌خواند و آقا جان حافظ را ورق می‌زدند؛ انگار دراین لحظات آخر سال ثانیه‌های بی بازگشت ارزشمندتر از همیشه شده‌اند، ارزشمندتر از دیروزهایی که چه سهل و آسان، بی آن که قدرشان را بدانیم سپری شدند! به سفره هفت ‌سین پهن شده میان اتاق چشم می‌دوزم، سیر، سنجد، سمنو، سیب، سپند و...

رو به آقاجان می‌گویم: « هفت سینی که چیده می‌شه معنی خاصی داره؟» آقاجان می‌خندد، جای دندان‌های یکی در میان خالی‌اش نمایان می‌شود: «مگه نمی دونی یکیش همین سیبه که میوه‌ای بهشتیه و نماد زیبایی، تندرستی، باروری و زایشه، سنجد هم نماد تولد، بالندگی و برکته حتی بوی برگ و شکوفه‌ی اون محرک ِ عشق و دلباختگیه. تازه قدیمیا می گفتن سکه رزق و روزی رو زیاد می کنه. قرآن هم که حتما توی سفره‌های هفت سین گاشته می‌شه. آب، آینه و شمع نماد روشنایی و شفافیته و بهتره که کنار هم قرار بگیرن...

مرغ هم معمولاً نماد باروری و زایشه. ماهی سرخ، نماد آناهیتا فرشته آب و باروریه که وجودش باعث برکت، سرزندگی، شادابی و...و ...و دیگه... دیگه چی خانم جان؟»

مادربزرگ که تا آن لحظه ساکت مانده بود سر از روی قرآن برداشت و ادامه داد: «سمنو از جوانه‌ی گندمه و نمود رویش و برکته. سبزه هم موجب فراوونی در سال نو می شه، آخه نمود سرسبزی و خرمیه. سیر هم نگهبان سفره است؛ توی اکثر فرهنگ‌های آریایی سیر نقش محافظت کننده از شر رو داشته و مفهوم دست نگهداشتن از ظلم و تجاوز به حقوق دیگران رو می‌رسونه.

سماق نماد مزه زندگیه؛ سپند در قدیم مقدس بوده، توی رسمای نیایشی به کار برده می‌شده و برای دور شدن بیماری و دست یافتن به سلامتیه. سرکه هم که از میوه درخت تاک گرفته می شه نماد شادیه و در جایی دیگه نماد رضا و تسلیمه.» همگی با خنده‌های شادی خواهر کوچکم به خود آمدیم که دور تا دور سفره می چرخیدو می‌گفت: «سال نو مبارک...».

سفره نوروز

آری، سفره نوروز از زمان‌های کهن متداول بوده اما به صورت امروزی نبوده است. سفره‌ای که آن روزها پهن می‌شده شامل بشقاب‌های سفالی و یا فلزی پرشده از انواع آجیل‌های خشک مانند توت، زردآلو، هلو، لبو، عسل، سرشیر خشک شده، کلوچه، کیک، قطاب و... اما تخم مرغ رنگ شده حتماً در این سفره وجود داشت.

ولی هفت چیز که با سین شروع شده باشد پدیده جدیدی است. به نظر می‌رسد گذاشتن هفت جزء آغاز شونده با حرف سین در سفره‌ی نوروزی پدیده‌ای است که در اواخر دوره قاجار رایج شده. جالب است بدانید که شب نوروز همه پلو یا چلو خورش می‌خوردند؛ آخر بسیاری از خانواده‌ها فقط سالی یک بار می‌توانستند چلو خورش بخورند و آن هم شب نوروز بود!

امروزه هنوز در کابل و شهرهای شمالی افغانستان، سفره هفت میوه متداول است. در این سفره، هفت میوه قرار می‌گیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد. چیدن سفره‌ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است.

و اما، ایرانیان کهن و مردم بابل عدد «هفت» را مقدس می‌شمردند، طبقات آسمان، زمین و سیارات هفت بوده است، ستارگان هفت‌گانه (زهره، مشتری، عطارد، زحل، مریخ، زمین و خورشید) و ایام هفته نیز هفت روز است و آن را گرامی می‌داشتند.

پارسیان در تمامی روزهای فروردین خانه‌های خود را چراغانی کرده و چوب‌های خوشبو می‌سوزانند و شمع‌ها را روشن نگاه می‌داشتند و خوانچه ای پهن می‌کردند که بر آن هفت چیز که نامشان با حرف ِسین شروع شده باشد می‌گذاشتند (هفت‌سین).

 هاینریش بروگش که در 1860 میلادی از تهران بازدید کرده است می‌نویسد: «ایرانیان برای نوروز گل‌هایی می‌کاشتند که نامشان با سین آغاز می‌شده».

در آیین نوروزی ساسانیان، عدد «هفت» اهمیت داشته است. مثلاً در کتاب المحاسن و الاضداد (به عربی، منسوب به جاحظ)، آمده است که ساسانیان در نوروز هفت دانه را بر هفت ستون می‌کاشتند یا نانی می‌پختند از هفت غله‌ی مختلف. ولی «هفت‌سین» را پدیده‌ی پیوسته‌ای بازمانده از دوران پیش از اسلام دانستند.

نهایت این که، عناصر سفره‌ی نوروزی باستانی، معنادار هستند و ریشه در سنت‌های ایرانی دارند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا