تسبیح عرشیان و فرشیان «اِنَّ اللهَ و مَلائكتهُ یُصلونَ عَلی النبی یا اَیها الذینَ آمنُوا صَلوُّا علیهِ و سَلَّمِوُا تَسلیما» (احزاب 56) « خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند. ای كسانی كه ایمان آورده اید ، بر او درود فرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید.» مقام پیامبر صلی الله علیه و آله آن قدر والا است كه آفریدگار عالم هستی و تمام فرشتگانی كه تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنها گذارده شده ، بر او درود می فرستند. او گوهر گرانقدر عالم آفرینش است ، و اگر به لطف الهی در دسترس شما قرار گرفته مبادا ارزانش بشمرید ، مبادا ارج و مقام او را در پیشگاه پروردگار و درنزد فرشتگان آسمان فراموش كنید ، او یك انسان است و از میان شما برخاسته ولی نه یك انسان عادی ، كسی است كه جهانی در وجودش خلاصه شده است. صلاة : صلاة در اصل به معناىتوجه خاص است و صلاة خدا بر پیامبرش به معناىتوجه خاصو قرین رحمتش به پیامبر است و چون در اینجا صلاة مقید نیست لذا انعطاف كامل و مطلق خداوند را نسبت ‏به پیامبرش مى رساند. ملاحظه مى كنید ، قبل از اینكه خداوند از مؤمنین بخواهد كه بر پیامبرش درود بفرستند ، خود و فرشتگانش بر او درود و صلوات مى فرستند و صلوات مؤمنین نیز، نوعی توجه از جانب ایشان بهوسیلهیدرخواست رحمت‏ براى آن حضرت است . صافى از على بن ابراهیم قمى نقل مى كند :«صلوات خدا بر پیامبر ، پاك كردن ستودن آن حضرت است و از سوى مردم،دعا كردن و طلب رحمت‏ براى اوست و اقرار نمودن به فضل و مقام والایش، تصدیق فرمانش، اطاعت‏ بى چون و چرا از اوامرش و اجتناب و دورى جستن از نواهیش... و سلام بر او یعنى تسلیم به ولایتاوو هرآنچه آورده است.» یا سید الانام درود جناب توورد زبان ماست مه و سال و صبح و شام نزدیك تو چه فرستیم ما زدور دردست ما همین صلوات است والسلام و همانا این درود فرستادن خداوند بر پیامبرش به مراتب بالاتر و فضیلتش افزون تر است از شرافت آدم كه ملائك را فرمان به سجده اش داد ، زیرا در آنجا خداوند نمى تواند شریك آنان در آن فعل باشد ولى در اینجا خداوند همراه فرشتگان و تمام مؤمنان بر پیامبر صلوات و درود مى فرستند . این چه عظمت و مقامى است كه خداوند ، خود ، قبل از ملائكه و بندگانش بر این انسان كامل صلوات فرستد و آنگاه تمام فرشتگان و مردم را دستور اكید دهد كه بر او صلوات بفرستید و سلام و تعظیم كنید و در برابر فرمانش گردن نهید . به جامه خانهی دین،خلعت درود و سلام چو گشت دوخته بر قامت تو آمد راست نشان حرمتصَلُّواعلیه بر نامت نوشته اند و چنین منصبى شریف، توراست آرى ! او انسانیعادى نیست ، هرچند از میان شما مردم برخاسته. از یاد نبرید كه خداوند تمام جهان هستى را به خاطر وجود مقدسش آفریده است كه در حدیث قدسى خطاب به اوفرماید : " لولاك لما خلقت الافلاك"‏ تو اصل وجود آمدى از نخست دگر هرچه موجود شد فرع تست ندانم كدامین سخن گویمت كه والاترى زآنچه من گویمت تو راعِزَّ«لولاك‏» تمكین بس است ثناى تو طه و یاسین ، بس است یصلون : چرا واژه «یصلون‏» آورده است ؟ این كلمه ، مضارع است و معناى پیوستگی و تداوم دارد ، معلوم مى شود همواره خدا و فرشتگان بر او درود و رحمت مى‏فرستند. سلموا : سلموا ممكن است‏ به دو معنى بیاید : اول - تسلیم در برابر فرمان ها و اوامر پیامبر چنانكه در آیه اى دیگر فرموده است: " ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما" - و آنگاه مؤمنان از قضاوت و داورى تو هرگز در دل خود ناراحت نشوند و كاملا تسلیم فرمانت ‏باشند . امام صادق علیه السلام در پاسخ ابو بصیر كه پرسید معناى تسلیم در این آیه چیست ، مى فرماید : " هو التسلیم له فی الامور" یعنى كاملا در برابر او سر تسلیم فرود آورند و اطاعتش كنند .(1) دوم - به معناى سلام فرستادن بر پیامبر و گفتن «السلامُعلیك‏» به آن حضرت است كه معنایش دعا براى سلامتى او در پیشگاه رب الارباب است . ابوحمزه ثمالى از كعب - كه یكى از اصحاب رسول‏الله (ص) است - نقل مى كند كه : «هنگامی كه آیه صلوات نازل شد ، از پیامبر پرسیدم: این را فهمیدیم كه باید بر تو سلام بدهیم ، اما چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟ پیامبر فرمود بگویید:" اللهم صل علی محمد وآل محمد كما صلیت علی ابراهیم و انك حمید مجید و بارك علی محمد و آل محمد كما باركت علی ابراهیم و ال ابراهیم انك حمید مجید" (2) ابن حجر در كتاب صواعق نقل مى كند كه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : " لا تصلوا علی الصلاة البتراء" - بر من صلوات ناقص نفرستید . عرض كردند : صلوات ناقص چیست ؟ فرمود : " تقولون اللهم صل علی محمد و تمسكون، بل قولوا اللهم صل علی محمد و آل محمد" : اینكه تنها بگوئید صلوات بر محمد و ساكت‏ شوید و ادامه ندهید ، بلكه باید بگوئید : " اللهم صلی علی محمد و آل محمد".(3) عایشه از رسول اكرم صلى الله علیه و آله وسلم نقل مى كند كه فرمود : " لایقبل صلاة الا بطهور و بالصلاة علی"‏(4) « نمازبدون طهارت و درود بر من قبول نخواهد شد. و لذا در تشهد و سلام نماز ، نه تنها شیعیان بلكه عموم اهل سنت نیز بر پیامبر و آلش صلوات مى فرستند هرچند برخى مانند ابو حنیفه آن را سنت دانسته و واجب نمى دانند ولى قطعا شافعى آن را در نماز، واجب مى داند چه خود در بیت ‏شعر معروفش مى گوید : " یا اهل بیت رسول الله حبكم فرض من الله فی القرآن انزله كفاكم من عظیم القدر انكم من لم یصل علیكم لا صلاة له" اى اهل بیت پیامبر ! محبت ‏شما از سوى خداوند در قرآن واجب شده و در عظمت مقام شما همین بس كه هر كس در نماز واجب یومیه اش بر شما صلوات نفرستد ، نمازش باطل خواهد بود . در خاتمه، روایت ‏بسیار جالبى را ازمعصوم (ع) ، نقل مى كنیم كه در تفسیر برهان آمده و آن حضرت مى‏فرماید : « ما فی المیزان شیء اثقل من الصلاة علی محمد و ال محمد و ان الرجل لتوضع اعماله فی میزانه فیمیل به فیخرج صلی الله علیه و آله و سلم الصلاة علیه فیضعها فی میزانه فترحج "‏» همانا چیزى در میزان اعمال بندگان (در روز قیامت) سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست وچه بسا انسانىكهاعمالش را در كفه ترازو مى گذارند ، پس پائین مى رود ، آنگاه رسول خدا مى آید و صلوات هائى را كه او بر حضرتش فرستاده است مى آورد و در كفهیترازو مى گذارد ، پس اعمال آن شخص سنگین تر از وزنهیترازو مى شود . امید آن كه با خلوص و معرفت ، بر آن حضرت و اهل بیت گرامی ایشان صلوات بفرستیم . و به راستی با اعمال صحیح و الهی خود عشق و ارادت خویش را به ایشان ابراز نمائیم. پی نوشتها: 1- تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه ی مورد بحث. 2- همان. 3- صواعق ، ص 144. 4- تفسیر نمونه، 17، ص 420. 5- الغدیر، علامه امینی، ج7، ص 7.