این نشست با هدف تحلیل زیستبوم فرهنگی نسلهای جدید و شناخت رفتارهای ارتباطی نوجوانان در فضای دیجیتال در محل موسسه تبیان برگزار شد و نتایج آن تصویری متفاوت از نوجوان امروز ایران ارائه میدهد؛ نسلی که از یکسو خلاق، فناوریمحور و چندوجهی است و از سوی دیگر درگیر آسیبهای هیجانی، احساس تنهایی و بحران هویت شده است.
تحول بومی در درک نوجوانی ایرانی
دکتر سحر پهلوان نشان دارای مدرک فوق دکتری روان شناسی حاضر در این نشست با اشاره به پژوهش بینالمللی لرنر در حوزه «تحول مثبت نوجوانی»، گفت: «مدل جهانی لرنر دارای ۶ مؤلفه رشد مثبت است، اما در ایران بر اساس مصاحبههای میدانی با بیش از ۶۰۰۰ نوجوان، ۴۰۰۰ والد، ۲۵۰۰ معلم و ۱۲۰۰ روانشناس، این مؤلفهها به ۹ شاخص تبدیل شدهاند که معنا و ترتیب متفاوتی دارند.» به گفتهٔ او، در جوامع غربی، نخستین مؤلفهٔ رشد، «معنا» در زندگی است، در حالی که در ایران، شادی و رفاه به مهمترین ملاک تبدیل شده است. این تفاوت فرهنگی نشاندهنده ارزشهای متفاوتی است که نسل جدید ایرانی بر اساس تجربههای شخصی و شرایط اجتماعی شکل داده است.
در این مدل ایرانی، مولفههایی چون شایستگی اجتماعی، خلاقیت، ریسکپذیری، استقلال در تصمیمگیری و انعطاف روانی نقشی پررنگتر از گذشته دارند و همین تفاوتها باعث شده نوجوانان امروز نسبت به خانواده و جامعه نگاه تازهای پیدا کنند.
چالش والدین سنتی با فرزندان مدرن
کارشناسان اجتماعی در این نشست تصریح کردند که بخش عمدهٔ کشمکشهای نسل زد با والدین، ناشی از اختلاف در نوع تفکر، سبک زندگی و درک از آزادی شخصی است. والدین نسلهای پیشین که ثبات مالی و اجتماعی را اصل زندگی میدانستند، اکنون در مواجهه با فرزندانی قرار گرفتهاند که به ریسک، تجربه و ابراز هویت فردی علاقهمندند.
دکتر عبدالله بیچرانلو عضو هیات علمی دانشگاه تهران در جلسه با اشاره به شکاف عاطفی خانوادهها گفت: «ما والدینی داریم که هنوز با ذهنیت دههٔ پنجاه زندگی میکنند و نوجوانانی که با ذهنیت جهانی رشد کردهاند. این تفاوت باعث شده حتی گفتوگوهای سادهٔ خانوادگی نیز به درگیری و سوءتفاهم منجر شود.» به گفتهٔ متخصصان، بسیاری از والدین از واژههایی چون “شکاف نسلی” استفاده میکنند، در حالی که پژوهشگران ترجیح میدهند از “فاصله نسلی” سخن بگویند؛ چرا که اختلاف میان نسلها لزوماً مخرب نیست، بلکه میتواند منبع قدرت و یادگیری متقابل باشد، اگر بدرستی مدیریت شود.
نوجوانان اینترنتزی و خویشتنمرجع در ادامه بحثها، دکتر بیچرانلو به ویژگی اینترنتمحور بودن نسل زد اشاره کردند. بر اساس دادهها، نوجوان ایرانی جهان را از طریق صفحه موبایل میشناسد، چندوظیفهای عمل میکند و بخش بزرگی از هویتش را از فضای دیجیتال میگیرد. این نوجوانان دارای اعتمادبهنفس بالا هستند اما مرجعیت ذهنیشان به اینترنت گره خورده است؛ یعنی تصمیمها را بر اساس دادهها و الگوریتمها میسنجند نه تجربه والدین.
به عقیده دکتر سحر پهلوان نشان این نسل گرایش شدیدی به خودشفقتی دارد نه دگرشفقتی؛ در حالی که والدین ایرانی بر پایه سنت احترام به دیگران تربیت شدهاند. همین تغییر در محور شفقت، منشاء بسیاری از تنشها و سردی روابط خانوادگی شده است.
از اطاعت تا گفتوگو و رقابت
به گفته سحر پهلوان، نوجوان ایرانی دیگر نسل اطاعت نیست، بلکه نسلی است که گفتوگو، تأیید و رقابت را جایگزین فرمانپذیری کرده است. او اظهار داشت: «پدر در خانواده ایرانی دیگر لزوماً جایگاه اقتدار ندارد. نوجوان ۱۳ ساله ممکن است درآمدی از فضای دیجیتال داشته باشد و همین امر نقشها را در خانواده تغییر داده است.»
بر اساس توضیحات این استاد دانشگاه، بسیاری از والدین هنگام دیدن موفقیت فرزند خود دچار اضطراب میشوند، چون حس میکنند اقتدار سنتیشان در خطر است. در نتیجه میان تمایل به حمایت و ترس از رها کردن کنترل، تعارض روانی شکل میگیرد.
نوجوانان خلاق اما آسیبپذیر درونی
با وجود ظاهر قوی و ارتباط گسترده در فضای مجازی، نوجوانان این نسل به گفتهٔ متخصصان از درون حساس و آسیبپذیر هستند. تجربههای درمانی نشان میدهد که بسیاری از آنان برای حفظ کنترل درونی در برابر آشفتگی اجتماعی و اقتصادی، به رفتارهای کنترلگرانه در خانه روی میآورند. همچنین دکتر پهلوان نشان اظهار داشت : «وقتی نوجوان احساس میکند بر جهان بیرون کنترل ندارد، برای جبران، تلاش میکند والدین یا محیط خود را کنترل کند و همین امر منبع برگزیده تعارض د ر خانوادههاست.»
کارشناسان راهکارهایی چون تقویت بسترهای گفتوگوی بیننسلی، استفاده از فضاهای مذهبی و فرهنگی برای همنشینی جوانان و والدین، و بهکارگیری رویدادهای مشارکتی چندنسله را پیشنهاد کردند. بر اساس دیدگاه آنان، توسعه زیرساختهای فرهنگی مشترک میان نسلها میتواند پلی میان دنیای دیجیتال نوجوانان و جهان سنتی والدین بسازد.
در پایان نشست، پژوهشگران حوزه نوجوان بر اهمیت شناخت علمی از زیست بوم نوجوانی در ایران تأکید کردند و خواستار طراحی مدلهای آموزشی و اجتماعی بومی برای رشد مثبت نوجوانان شدند. آنان تاکید کردند که نسل زد ایران حامل ظرفیت عظیمی از خلاقیت، اطلاعرسانی، و کارآفرینی دیجیتال است و اگر خانواده و نظام آموزشی بتوانند درک درستی از این ظرفیت داشته باشند، کشور شاهد جهشی فرهنگی و اقتصادی خواهد بود.
پیام شما به ما