از نظر لغوی، «قربانی» از لفظ «قربان» گرفته شده است. هر چیزی که وسیله قرب و نزدیکی به خداوند باشد، به آن قربانی گویند. حال آن چیز ذبح حیوان باشد یا صدقات دیگر.
«عید» از کلمه «عود» به معنای بازگشت است؛ بازگشت از زندان نفس و خرافات به سوی خدا؛ بازگشت از تسلط اهریمن به سوی خدای رحمت.
«عید قربان»، به معنای بازگشت انسان به مقام تقرب الهی است که این مقام در سایه مبارزه با هواهای نفسانی و در پرتو تهذیب، خودسازی و بهرهگیری از فرصتهای ناب بهدست میآید. و به عبارتی یادآور سربلندی ابراهیم(ع) در آزمایش الهی است.
تاریخچه قربانی
قربانی فرزندان حضرت آدم(ع) : قربانی فرزندان حضرت آدم (ع) که نخستین قربانی در عالم بشمار میرود و در آیات۳۰- ۲۷ سوره مائده تصریح شده است. دو پسر حضرت آدم به نام هابیل و قابیل به ترتیب چوپانی و کشاورزی میکردند و صاحب گوسفندان و آب و خاک فراوان بودند، حضرت آدم(ع) آنان را امر به قربانی در راه خدا کرد. هابیل یکی از بهترین شتران یا گوسفندان را برای قربانی در راه خدا اختصاص داد و قابیل دستهای از گندمهای پست و نامرغوب را جهت قربانی انتخاب کرد که قربانی هابیل مقبول درگاه پروردگار گردید و قربانی قابیل به علت عدم اخلاص مردود شد. قابیل به سبب قبول نشدن قربانی حسادت کرد و آتش خشم و کینهاش زبانه کشید، نفس شیطانی قابیل، او را به کشتن برادر وادار کرد و هابیل را کشت و در دنیا و آخرت زیانکار گردید.
اگر هوای نفسانی حاجی در منا قربانی نشود، در غدیر خم، تسلیم حق نمیشود. چیزی که از قربانی به خداوند میرسد، گوشت و خون نیست، بلکه روح عمل استقربانی حضرت نوح(ع) : پس از طوفان، حضرت نوح(ع) مکانی را برای ذبح فراهم کرد و حیوانات بسیاری در آنجا برای خدا قربانی کرد.
قربانی حضرت ابراهیم(ع) : ابراهیم خلیل(ع) یگانه فرزندش اسماعیل(ع) را که در آیات ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره صافات بیان شده را به قربانگاه برد.
قربانی در زمان حضرت موسی(ع) : در آن زمان به عقیده یهودیان دو نوع قربانی وجود داشت، یکی قربانی دموی و دیگری قربانی غیر دموی. که قربانی دموی بر ۳ قسم است: قربانی که آن را به آتش میسوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمیگذاردند، قربانی که برای جبران گناه تقدیم میکردند و قسمتی از آن را میسوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی میگذاشتند و قربانی که برای تندرستی انجام میدادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند.
قربانی در آئین مسیحیت: به عقیده عیسویان، قربانی منحصر به شخص مسیح بوده و گویند حضرت عیسی(ع) خون و گوشت خود را فدای مردم جهان ساخت و به همین مناسبت یکی از فروع دین نصاری آن است که باید ماهی یک مرتبه و یا حداقل سالی یک بار نزد کشیش بروند و به قدر تمکن مالی خود، وجهی به وی تقدیم کنند و به تمام گناهانی که در مدت مزبور مرتکب شدهاند اقرار کنند تا کشیش که به عقیده آنان جنبه غفاریت دارد آن گناهان را بیامرزد.
قربانی در عصر جاهلیت: در اعراب زمان جاهلیت که سران قبایل به مکه میآمدند، ساکنان مکه مهماندار و میزبان آنان بودند و هر دو دسته خود را به کشتن شتر و گاو و گوسفندان برای بتان خویش و اطعام به فقرا و گرسنگان موظف میدانستند. (موسوعه امام علیبنابیطالب علیهالسلام فارسی، ج۹، ص۳۵۵)
فلسفه عید قربان
ذبح نفس با تیغ تقوا: ذبحکردن حیوان به معنای ذبح جنبه حیوانی انسان است. انسان باید برای رسیدن به کمال، با الهام از ایمان و تقوای حضرت ابراهیم(ع) در قربانیکردن نفس و امیال دنیوی و غیرخدایی تلاش کند. قربانیکردن رمز فداکاری، از خودگذشتگی و حد نهایی تسلیم در برابر خداوند است. یعنی همانگونه که خون قربانی را در راه خداوند میریزیم برای اجرای فرامین الهی حاضریم بدون چون و چرا از جان خویش بگذریم. امام سجادعلیهالسلام درباره حقیقت قربانی میفرماید: حجگزار و قربانیکننده، با تمسک به حقیقت پرهیزکاری، گلوی دیو طمع را میبرد و او را میکشد. (مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۱۶۶)
تبلور تعظیم اسلام در کنگره حج: زوار خانه خدا مناسک حج را به جا میآورند و بعد از پایان مراسم نیز عید قربانیکردن هواهای نفسانی و تسلیم محض خدا بودن را میگیرند، که در کنگره حج باعث عظمت جهان اسلام است.
در عید قربان، تقرب به خداوند با حل مشکلات اجتماعی همچون فقرا پیوند برقرار کرده و با قربانی، به یاری نیازمندان جامعه میآید
نماد فداکاری قهرمان توحید: یکی از اسرار قربانیکردن در این روز، زندهکردن خاطره فداکاری بزرگمرد الهی و قهرمان توحید حضرت ابراهیم(ع) است. لذا زائران کعبه با ذبح گوسفند در سرزمین منا خاطره اخلاص و فداکاری او را در دلها زنده میسازند و به یکدیگر درس فداکاری میآموزند.
اطاعت و تسلیم به اوامر الهی: در این روز مسلمانان با الگوگرفتن از حضرت ابراهیم(ع)، اطاعت، بندگی و تسلیم محض بودن در برابر خدا را از آن حضرت الهام میگیرند.
رهایی از تعلقات نفسانی: در این روز حضرت ابراهیم(ع) پاره تن خود را برای اجرای فرمان الهی به قربانگاه میبرد تا کمال انقطاع خود را از تعلقات دنیوی و نفسانی به اثبات برساند، و خداوند با صراحت موفقیت و سربلندی ابراهیم(ع) را در این آزمون سخت اعلام میدارد: «قد صدقت الرؤیا» (صافات، ۱۰۵)
روز پاداش به بندگان مخلص و با ایمان: در این روز زائران به میزان ایمان و اخلاص خود پاداش میگیرند.
روز دستگیری از فقرا و مستمندان: در این روز گوشتهای قربانی زیادی برای فقرا و مستمندان مهیا میشود که عادلانه باید بین آنها تقسیم شود. «واطعموا البائس الفقیر»؛ و بینوای فقیر را نیز اطعام نمایید. (حج، ۲۸)
پنج نکته مهم در باب فلسفه عید قربان
عید قربان یکی از اعیاد مهم در بین مسلمانن هست و قطعا حکمتی دارد و راهگشاست که به چهار مورد اشاره میکنیم:
۱- تعیین مسیر زندگی: عید قربان مسیر زندگی را ترسیم میکند. این مسیر مبتنی بر توجه عمیق به خداوند، همراه با امید، نعمت و امنیت و ارتباط با انسانها است. و افق آن، عبودیت و بندگی محض و تقرب به خداوند است. عید قربان نماد رابطه ناب خلق و خالق است. قربان، رفتن تا نزدیکی خداوند و بازگشتن به سوی خلق با شادی و رضایت است.
۲- گذشتن از همه چیز در برابر خدا: انسان در بندگی باید به مرحلهای برسد که در راه خداوند از همه چیز بگذرد و در ترجیح بین خدا و غیرخدا، خدا را انتخاب کند حتی اگر آن غیر، فرزند باشد. بنابراین باید همه چیز بنده بعد از خداوند قرار گیرد.
۳- محبت الهی اعتبار عاطفه انسان: عید قربان محبت الهی است. وقتی حضرت ابراهیم(ع) خدا را بر فرزند خود ترجیح داد، مشمول محبت خداوند شدو عاطفه پدری را در شرایط سخت امان داد.
۴- خدمت به مردم: در عید قربان، تقرب به خداوند با حل مشکلات اجتماعی همچون فقرا پیوند برقرار کرده و با قربانی، به یاری نیازمندان جامعه میآید.
۵- مقدمه رسیدن به غدیر: اگر هوای نفسانی حاجی در منا قربانی نشود، در غدیر خم، تسلیم حق نمیشود. چیزی که از قربانی به خداوند میرسد، گوشت و خون نیست، بلکه روح عمل است. حاجی، وارث ابراهیم(ع) خواهد بود؛ اگر در قربانگاه، اسماعیل نفس رو قربانی کرده و به درجه تسلیم در برابر اوامر الهی رسیده باشد.
بنابراین عید قربان، روز اثبات تسلیم و بندگی است. روزی که انسان در برابر معبود، به هیچ بودن همه چیز و همه کس اعتراف میکند.
پیام شما به ما