سرمایۀ انسانی طراز در مکتب حکمرانی علوی

امیرالمؤمنین علیه‌السلام، نه فقط یک حاکم که معمار یک الگوی حکمرانی انسانی و عادلانه است. در نهج‌البلاغه، مجموعه‌ای از معیارهای دقیق و الهام‌بخش برای گزینش و ارزیابی سرمایۀ انسانی کارآمد و ارزشی ترسیم شده است؛ معیارهایی که حتی امروز می‌توانند چراغ راه ساخت یک نظام پاک، کارآمد و مردمی باشند.

 معیار اول؛ دینداری و تقوا

امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «همانا ترس از خدا کلید هر درِ بسته، و ذخیرۀ روز قیامت، و رهایی‌بخش از هر بردگی، و نجات‌دهنده از هر نابودی است» (خطبه ۲۳۰). نیروی انسانی طراز در نظام اسلامی، باید پیش از هر چیز، اهل پرهیزکاری و التزام عملی به دین باشد تا رضایت الهی را بر منافع شخصی مقدم دانسته و در مسیر صحیح حرکت کند.

ایمان به هدف و شناخت راه

حضرت می‌فرماید: «کسی که از روی آگاهی عمل می‌کند همچون رهروی است که در جاده‌ای روشن قدم برمی‌دارد» (خطبۀ ۱۵۴). کارگزار نظام باید بداند به کجا می‌رود، چرا در آن مسیر است و به چه هدفی باید برسد. ایمان به هدف، راه را از بی‌راهه جدا می‌کند.

 امانت‌داری؛ ستون اعتماد عمومی

در نامه به مالک اشتر، حضرت سفارش می‌کند: «کارگزارانی را برگزین که در میان مردم، خوش‌سابقه‌تر و در امانت‌داری معروف باشند» (نامۀ ۵۳). خیانت به امانت، گناهی بزرگ است؛ خصوصاً اگر اعتماد عمومی را خدشه‌دار کند. مسئول حکومت باید پاک‌دست و مورد اعتماد باشد.

 مدیریت بدون تخصص، خیانت به مردم

در نامۀ مولا به مالک اشتر آمده: «در وضع منشیان و کارمندانت دقت کن و کارهایت را به بهترین آنها بسپار» (نامۀ ۷۳). معیار اصلی، شایستگی است؛ نه روابط، قبیله، یا شهرت. بدون دانش و توانایی، امور محوله یا به انحراف کشیده می‌شود و یا بی‌کیفیت انجام می‌شود. در این صورت، آن کسانی که بیش از همه آسیب می‌بینند، مردم‌اند.

تجربه و درایت اجرایی

حضرت در نصیحتی به ابوموسی اشعری می‌فرماید: «بدبخت کسی است که از عقل و تجربه‌ای که نصیب او شده محروم بماند» (نامۀ ۷۸). تجربه، مکمل عقل است. کسی که اهل تجربه نیست، در کارها گرفتار آزمون و خطا شده و ممکن است به مردم آسیب برساند.

پشتکار و خستگی‌ناپذیری

ایشان در نامۀ ۵۹ می‌فرمایند: «در راه ادای حقوق واجب مردم با تمام توان تلاش کن چون سودی که از این رهگذر عایدت می‌شود از مشکلات و ناراحتی‌هایی که دامنگیرت می‌شود بیشتر است».کارگزار نباید از کار زیاد خسته شود چرا که امر خدمت‌رسانی به مردم، نیازمند روحیۀ فعال و پیگیر است و زحماتی که او در راه خدمت به مردم متحمل می‌شود، در مقابل پاداش‌های خدا ناچیز است.

ولایتمداری و التزام به رهبری الهی

حضرت، خطاب به کارگزاران می‌فرماید: «اگر فرمان دادم، اطاعت کنید» (خطبۀ ۳۴). نظام اسلامی بر پایۀ ولایت استوار است. سرمایۀ انسانی طراز نظام اسلامی باید پیرو ولیّ امر باشد و در تبعیت از او، تردیدی به خود راه ندهد چرا که بی‌ولایتی، موجب تزلزل و انحراف از اهداف ترسیم‌شدۀ حکومت اسلامی می‌شود.