آيت الله سيد عبدالکريم کشميري ولادت تحصيلات علمي تدريس علوم و تربيت نفوس سير معنوي و اساتيد عرفاني اساتيد اخلاقي مرحوم کشميري توصيه هايي از مرحوم کشميري وفات ولادت آيت الله سيد عبدالکريم کشميري رضوي (قدس سره الشريف) در سال 1343 ق . در نجف اشرف چشم به جهان گشود . پدر سيد عبدالکريم مرحوم حجة‏الاسلام سيد محمدعلي رضوي کشميري عالمي عامل و دانشمندي زاهد و متقي از شاگردان آقا سيد کاظم يزدي و حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي در نجف اشرف بود. در زهد و دوري از زخارف دنيوي وقامت و قدامت زبانزد عام و خاص بود و به قرائت اذکار و ادعيه بسيار اهتمام داشت. مرحوم آقا سيدمحمدعلي که افتخار دامادي آية‏اللّه‏ العظمي سيد کاظم يزدي صاحب عروة‏الوثقي را داشت. در نگهداري و مراقبت از فرزندش بسيار کوشا و جدي بود. ايشان در بيستم جمادي الاول 1369 ق در 56 سالگي در نجف درگذشت. از همان کودکي آثار استعداد و بزرگي و جذبه در وي مشاهده مي گرديد . در هفت سالگي، سخني از استاد اخلاق آيت الله شيخ مرتضي طالقاني وي را متحول ساخت . سپس به دستور پدر بزرگوارش به علوم ديني مشغول شد . تحصيلات علمي تحصيلات مقدماتي حوزوي را در ابتداي سنين خردسالي آغاز کرده ابتدا والدش دروس مقدمات فارسي و عربي را به او آموخت. متون متوسط و عالي سطح را نزد اساتيد مبرز حوزه نجف فرا گرفت. مکاتب را نزد حضرات آيات شيخ مجتبي لنکراني و شيخ راضي تبريزي و رسائل را نزد شيخ محمدتقي بهجت فومني و کفايه را نزد شيخ محمدحسن طهراني از افاضل تلامذه آخوند خراساني و منظومه را نزد حاج فيض خراساني و متون فلسفي و اسفار را نزد شيخ صدرا بادکوبي و شيخ عبدالحسين رشتي فرا گرفت. در اوان جواني در دروس عالي خارج فقه و اصول اساتيد حوزه کهن نجف همچون آيات عظام سيدابوالقاسم خويي، سيد عبدالاعلي سبزواري، شيخ علي محمد بروجردي و ميرزا حسن بجنوردي حاضر شد و با جديت و تلاش شگرف به تحصيل علوم و معارف اسلامي همّت گمارد و در اندک زماني اجازه اجتهاد دريافت کرد. همزمان با تحصيل علوم ظاهري در فراگيري علوم غريبه نيز شايق بود بسياري از رشته‏هاي علوم غريبه چون جفر، علم اعداد، تکسير، حروف، زبر و مبيّنات و مربعات و اسماءاللّه‏ فرا گرفته و تبحر خاصي در آن‏ها پيدا کرد. تدريس علوم و تربيت نفوس سيد عبدالکريم همزمان با تحصيل در تدريس علوم حوزوي نيز مهارت بسزايي يافت و در روز، يازده جلسه تدريس متون فقهي، اصولي و فلسفي داشت. همچنين در تدريس کفاية‏الاصول و فهم و هضمم دقايق و ظرايف علمي اين کتاب تبحر ويژه‏اي داشت چنان‏که يکي از استوانه‏هاي علمي گفته بود: مطالب عميق و پيچيده کفايه در گوشت و پوست و خون مرحوم کشميري نفوذ کرده و با آن‏ها عجين شده است. تأثير معنويت و نورانيت باطني وي نيز معروف بود و همچنين انتسابش به دو مرجع بزرگوار و معروف عصر وي را بسيار محبوب و مقبول ساخته بود مدتي از سال در تابستان در حرم حسيني در جايگاه جدش به اقامه جماعت مي‏ايستاد، در ايام اعياد نيز نمازهاي باشکوهي اقامه مي‏کرد چنان‏که در يکي از نمازهاي عيد فطر کثرت جمعيت نمازگزار و وسعت منطقه به حدي بود که سي نفر هم‏زمان به تکبيرگويي وي پرداختند. در معرفت و سلوک نيز هم‏زمان با سير مراتب عرفاني با اجازه اساتيد خود به تربيت و راهنمايي سالکان همت مي‏گمارد چنان‏که مرحوم سيدهاشم حدّاد برخي را به سراغ وي فرستاد و ايشان به آن‏ها دستور ذکر مي‏داد. در اوايل زمامداري صدام حسين ديکتاتور عراق روزي از مرحوم کشميري درباره وي سؤال مي‏شود. وي مي‏فرمايد: «انه کلبٌ عقولٌ» يعني او سگ گزنده است. چند روز بعد يکي از بستگان نزديکش اطلاع مي‏دهد که نام وي در ليست سياه دستگير شوندگان داخل شده و بزودي به سراغ وي خواهند آمد، بدين سبب ايشان هم تمام خانه و زندگيش را رها ساخته و به همراه خانواده مخفيانه به ايران مهاجرت مي‏کند. از بخت بد در مرز ايران و عراق در پاسگاه بازرسي تمام نوشتجات و دفاتر وي که مهمترين آن‏ها دفتر «تقريرات درس اخلاق شيخ مرتضي طالقاني» بود ضبط و مصادره مي‏شود و ايشان با دست خالي وارد ايران شده و در شهر قم اقامت مي‏کند، از آن‏سو در نجف اشرف هم مزدوران بعثي منزل وي را غارت کرده و سپس ويران مي‏سازند. مرحوم کشميري پس از ورود به قم شيوه انزوا و گوشه‏گيري را انتخاب مي‏کند به‏طوري که در اين مدت مديد جز عده‏اي، کسي وي را نمي‏شناخت، او در ايران نيز مطابق روال پيشين خود به تربيت نفوس آماده مي‏پردازد و تعدادي از طلاب فاضل را در اين راه راهنمايي مي‏کند که بحمدللّه‏ در ذخاير معنوي حوزه علميه به شمار مي‏روند، در عين حال درب منزل وي هميشه به روي عموم سالکان و طالبان باز بود و وي گاهي با بيان مطالب معنوي و بيشتر اوقات - به ويژه در اواخر - با سکوت دائمي خود به ارشاد و راهنمايي پويندگان راه دوست مي‏پرداخت. سير معنوي و اساتيد عرفاني در زمان مرحوم عبدالکريم جوّ عمومي حوزه نجف به شدت درباره عرفان و تهذيب نفس ملتهب و حسّاس بود و بازار تکفير و اتهام صوفي‏گري بسيار گرم بود. چنان‏که به مرحوم سيدعبدالغفار مازندراني و مرحوم آقاي ميرزا علي قاضي اتهام صوفي‏گري زده و آن‏ها را از عرصه‏هاي مرسوم علمي بيرون ساخته و يا مرحوم آقا سيد عبدالاعلي سبزواري را به جهت جنبه‏هاي اخلاقي و باطني‏اش به اتهام تصوف از مدرسه آخوند خراساني بيرون کرده بودند. با اين‏حال مرحوم کشميري به دليل کشش عميق دروني و جاذبه باطني و استعداد شايان، از اوان خردسالي به آن سمت تمايل داشت و به خاطر طهارت باطن و سيرت پاکيزه، الهامات غيرعادي بسياري به او روي مي‏داد. مرحوم کشميري مي‏فرمود: «يکبار با پدرم خواستيم سوار ماشيني شويم و به جايي برويم ولي من اصرار کردم که من سوار اين ماشين نمي‏شوم، هر چه پدرم گفت من قبول نکردم تا اين‏که ماشين رفت و اندکي بعد خبر تصادف آن ماشين به ما رسيد». حتّي در ايامي که بيش از هفت يا هشت سال نداشت و در مدرسه «سيد» - مدرسه جدش صاحب عروة - به بازي با هم سن و سال‏هاي خود اشتغال داشت، پيري روشن ضمير و پاکدل بنام «شيخ مرتضي طالقاني» به او توجّه پيدا کرده و روزي خطاب به وي فرموده بود: آري پسرک تو به‏درد بازي نمي‏خوري. تو کله‏ات پر از نور است. در اوان بلوغ مرحوم کشميري با عارف سترگ آية‏اللّه‏ سيدعلي آقا قاضي طباطبائي تبريزي که پس از ارتحال استادش آية‏اللّه‏ سيداحمد کربلائي تهراني - 1332 ق - بر اريکه استادي تکيه زده بود و به تربيت نفوس آماده و تزکيه پاک سيرتان اشتغال داشت، آشنا شد. اين آشنايي و استفاده تا حدود پنج سال بعد که استادش در سال 1366 وفات يافت ادامه داشت. والدش آقا سيد محمدعلي متأثر از جوّ عمومي نجف اشرف، به عارفان و سالکان باطن‏گرا روي خوش نشان نمي‏داد از اين رو گرايش فرزندش سخت برآشفت و او را از رفت و آمد به بيت استادش منع کرد ولي وي که نجات دنيا و آخرت خويش را در طهارت نفس و تزکيه باطني مي‏ديد به اين اندرز پدر گوش نکرد و بدون اين‏که رفت و آمدش را نمايان سازد به ارتباط با استاد ادامه داد. مرحوم کشميري درباره استادش مي‏فرمود: علاقه آقاي قاضي به من مثل علاقه پدر به فرزند بود گاهي در منزلشان که روضه بود، مي‏رفتم و پس از رفتن همه، من مي‏ماندم و موقع نماز پشت سرش نماز مي‏خواندم، مرحوم آقاي قاضي مردي الهي و ملکوتي بود، اهل اين زمين نبود و بر اين جهت حرف پدرم درباره ايشان قبول نداشته و گوش نمي‏کردم، ما هر غم و همي از امور دنيا و معنويات داشتيم وقتي پيش آقاي قاضي مي‏رفتيم همه برطرف مي‏شد. بزرگي به نقل از مرحوم کشميري مي‏فرمود: روزي در منزل مرحوم آقاي قاضي در خدمت ايشان نشسته بودم مقداري خرما در ظرفي در پيش روي ما بود، استاد چند بار تعارف کرد ولي من ميلي به خوردن آن خرما نداشتم و نخوردم استاد علت خودداري مرا فهميد و فرمود: مثل اينکه به اين نوع خرما ميل نداريد و من فرمايش ايشان را تاييد کردم. پس از بيرون آمدن از منزل استاد، وقتي نزديک منزل خودمان رسيدم، ديدم استاد با عجله خود را به من رسانيد و فرمود: چون در منزل ما بدان خرما علاقه نداشتيد و ميل نکرديد به بازار رفتم و خرماي دلخواه شما را خريدم و سپس مقداري خرما که من دوست داشتم بيرون آورد و به من داد. اساتيد اخلاقي مرحوم کشميري استاد ديگري که حق بزرگي از لحاظ معنوي و عرفاني بر گردن ايشان داشت مرحوم آية‏اللّه‏ حاج شيخ مرتضي طالقاني پسر روشن ضمير و عارف ژرف‏نگر حوزه نجف آن روزگار بود. مرحوم طالقاني در وجود مرحوم کشميري استعدادي شگرف و نورانيتي قابل توجه براي رشد در تزکيه نفس و تصفيه باطني يافته بود و در طي ساليان متمادي پرورش و تربيت وي، درّهاي گران‏بهايي از وجود مستعد و بارور شاگرد استخراج کرد. مرحوم کشميري تقريرات دروس اخلاق شيخ مرتضي طالقاني را که حاصل سال‏ها تدريس مسايل عقلاني و معنوي بود به رشته تحرير در آورده بود که متأسفانه در جريان هجرتش به ايران در مرز عراق توسط مأمورين بعثي ربوده و ضبط شد. ديگر استاد برجسته عرفاني مرحوم کشميري عارف موحد و سالک دلسوخته مرحوم آقا سيد هاشم حدّاد (1414 ق) بود که در کربلا اقامت و به شغل نعل سازي و آهنگري اشت غال داشت. مرحوم حدّاد حوزه از تلامذه برجسته و کامل مرحوم آقا سيد علي قاضي بود و پس از وفات استاد به امر تربيت عده‏اي از سوخته‏دلان و سالکان همت گماره بود، چگونگي آشنايي مرحوم کشميري با مرحوم حدّاد از قول ايشان چنين آمده است: ... من در حوزه نجف روزانه يازده درس از کتاب‏هاي مختلف تدريس مي‏کردم، روزي يکي از بزرگان که فعلاً در قم سکونت دارند به پيشم آمد و گفت: يکي از شاگردان آقاي قاضي در کربلا است بيا به ديدنش برويم، با هم به کربلا رفتيم، ايشان فرمود: اجداد تو و همه اهل معني و معرفت بودند تو هم بايد اهل معرفت باشي و از آن موقع با مرحوم حدّاد آشنا و مأنوس شديم، هر هفته يکبار به کربلا به ديدنش مي‏رفتن و اگر ميسور نمي‏شد ايشان به نجف تشريف مي‏آوردند. استاد ديگر مرحوم کشميري، آية‏اللّه‏ شيخ علي اکبري اراکي از اوتاد الهي و رجال گمنام و ناشناس بود، مرحوم کشميري ايشان را چنين توصيف مي‏کرد: آقاي اراکي مردي فاضل، عارف، قوي و صاحب رياضت ولي در عين حال کتوم بود و احتمال علم بر اسم اعظم الهي بر وي بود، اصولاً علما او را کمتر مي‏شناختند وي گمنام و ناشناخته در ميان حوزه و مردم باقي ماند، با اين‏که قدرت باطني بسيار محکم و اتصال معنوي قوي داشت، وقت زيادي به اطرافيان نمي‏داد وقتي به خدمتش مي‏رسيديم، چيزي مي‏فرمود و صحبت مي‏کرد و بعد مي‏فرمود: اذا فهمتم فانتشروا، اکثر علما او را نمي‏شناختند ولي به نظر من شخص بسيار قوي بود و من اين رياضت استخاره را از ايشان دارم. ديگر استاد معنوي مرحوم کشميري عارف ذاکر و مسالک آقا سيد افضل حسين هندي بود، مجحل سکونتش هندوستان بود و در اوقات خاصي براي زيارت به نجف اشرف مي‏آمد، مرحوم کشميري مدتي را از محضر وي استفاده کرد و اذکار و امور ادخامي را با اجازه خاص از او گرفته بود، ايشان در باره استادش مي‏فرمود: «... اهل ذکر و ورد بود ذکر مخصوصش 12000 مرتبه ذکر بسم‏اللّه‏الرحمن‏الرحيم بود مانند آهن باريک و محکم بود، اگر کسي از ايشان دستور ذکر مي‏خواست مي‏گفت با وجود اميرالمؤمنين چرا به من مراجعه مي‏کنيد، اهل باطن و تشخيص بود. روزي دو نفر با هم عکس مي‏انداختند ايشان فرمود آن يکي اهل بهشت و اين ديگري اهل دوزخ است، باطن‏شناس بود و علم معرفة‏الرجال داشت، گاهي هم منبر مي‏رفت...». استاد ديگر مرحوم کشميري در ذکر رياضيات شرعيه، عارف گمنام و اخلاقي کبير حا ج مستور شيرازي بود. در ذکر بسيار صبور و استوار بود و ديد باطني قوي داشت. او در يکي از حجره‏هاي مسجد محله کوفه اقامت و از اجتماع و رفت و آمد دوري گزيده بود. مرحوم کشميري در وصف اين استاد مي‏فرمود: «در مجالس صحبت مي‏کرد و شبها را تا صبح به عبادت مي‏گذرانيد گاهي عرض مي‏کردم آقا شما در اين حجره مسجد با اين تنهايي سخت نمي‏گذرد، مي‏فرمود: نه، من از خلق وحشت دارم و از تنهايي نمي‏ترسم، بدان اشخاصي که لياقت سلوک نداشتند اعتنايي نمي‏کرد. يکبار شخصي به حضور آقاي حاج سيد مستور رسيد و درخواست ذکر کرد ايشان به کنايه مطلبي را فرمودند، يعني اذکار واقعي براي تو تأثيري ندارد، من از ايشان حالات و کرامت‏هاي بسياري ديده‏ام». مرحوم کشميري هم‏چنين اشخاص پرهيزکار و صاحبدل چندي را هم ملاقات و از هر کدام بهره‏اي و نوشته‏اي متناسب با استعداد دروني و ظرف وجودي خود گرفته بود، چنانکه از مرحوم آقا شيخ علي راهد قمي، دستور خاص تلاوت قرآن و از آقا سيد عبدالغفار مازندراني - 1365 ق - استاد اخلاق حوزه علميه نجف اشرف دستور ذکر يونسيه و از مرحوم شيخ محمدحسين کمپاني اصفهاني -1365ق- دستور قرائت سوره قدر و از آقا شيخ ذبيح‏اللّه‏ قوچاني دستور زيارت قبرستان وادي‏السلام و ذکر مخصوص آنجا را گرفته. توصيه هايي از مرحوم کشميري رزق فراوان [اگر سوره والعاديات] «روزي 110 مرتبه خوانده شود، روزي حلال فراوان خواهد آمد .» [خواندن 110 مرتبه سوره والعاديات تقريبا 35 دقيقه طول مي کشد . و لازم نيست يک مرتبه و پشت سر هم خوانده شود . مي توان در طول روز و در ساعات فراغت به تدريج 110 مرتبه خواند] عظمت سوره هاي مسبحات «مرحوم سيد علي آقا قاضي، شب ها قبل از خواب [مسبحات ششگانه، يعني سوره هاي حديد، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلي را] مي خواند; چه آن که روايت دارد پيامبر اکرم (ص) هم قبل از خواب مي خواندند و مي فرمودند: در اين سوره ها آيه اي است که بهتر از هزار آيه است; و امام باقر (ع) فرمود: کسي که قبل از خواب مستحبات را بخواند، نمي ميرد تا آن که حضرت قائم (ع) را درک کند و اگر بميرد، در جوار پيامبر خواهد بود » . ذکر يونسيه «در ايام فراغت، مانند راه رفتن و نشستن، براي نورانيت قلب و رفع حجاب ها، ذکر يونسيه [لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين ] مناسب است » . ذکر «ناد علي » از اذکار اهل ولايت، ذکر «ناد علي » است که در کتاب ها به صورت هاي مختلف نقل شده است . استاد اين ذکر «نادعلي » را چنين مي خواند: «ناد عليا مظهر العجائب، تجده عونا لک في النوائب، کل هم و غم سينجلي، بولايتک يا علي يا علي يا علي، يا ابا الغوث اغثني، يا ولي الله ادرکني، بلطفک الخفي، لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين » . آن بزرگوار مي فرمود: «اگر يا علي در اين ذکر 100 بار گفته شود، خوب است . من از ناد علي خير زيادي ديدم . هر مشکلي در نجف برايم پيش مي آمد، مي رفتم صحن حضرت اميرالمؤمنين (ع) و چند بار آن را مي خواندم مشکلم حل مي شد» . توسل به حضرت جوادالائمه (ع) بسيار ديده و شنيده شد که افراد براي امور مادي، مانند خريد خانه و ماشين و رزق و ازدواج، از وي راهنمايي مي خواستند . آن بزرگوار مي فرمود: «سوره يس بخوانيد و ثواب آن را به امام جواد (ع) تقديم کنيد، حاجت شما را خواهند داد . گاه امر مي کرد صلوات براي حضرتش هديه کنند و آن را در توسل به اين امام کريم مجرب مي دانست .» سجده شکر در طريق استاد، سجده يکي از ارکان بندگي و توحيد است . سيره استاد بعد از نمازها اين بود: ابتدا پيشاني بر مهر مي گذاشت و سه مرتبه مي گفت: الحمدلله; بعد گونه راست را بر مهر مي گذاشت و سه بار مي گفت: شکرا لله; و سپس گونه چپ را بر مهر نهاد و سه مرتبه مي گفت: استغفر الله . از وي سؤال شد اين چه سجده اي است؟ فرمود: «حضرت ابراهيم (ع) به [ياري] اين سجده خليل و دوست خدا شد .» عشق به نجف حضرت استاد هميشه در فکر حرم اميرالمؤمنين ونجف اشرف و وادي السلام بودند، وقتي سخن از ديار عاشقان مي شد با شور و ميل و با احساسي خاص از آن ياد مي کردند . اين هجران سبب شد که در روح و جسم ايشان اثر بگذارد، و در خلوت خانه سکوت بنشينند، و مي فرمودند: من اگر نجف بروم حالم خوب مي شود . مي فرمودند: نجف چيز ديگري است، حتي مساجد کوچک آن جا داراي يک معنويتي است که مساجد بزرگ ايران مثل مسجد گوهر شاد خراسان آن معنويت را ندارد . در نجف 360 پيامبر دفن هستند و در کربلا 260 پيامبر . قبر حضرت آدم و نوح (ع) در کنار قبر اميرالمؤمنين (ع) مي باشد . آنقدر نجف مهم است که مانند مرحوم شيخ زين العابدين مرندي که مجتهدي مسلم و با تقوا بود، گاهي مي آمد جلو درب صحن اميرالمؤمنين (ع)، آنجا که گداها مي نشستند، مي نشست، مي گفتند: آقا اينجا خوب نيست؟ ! مي فرمود: اينجا جايي است که امام زمان (عج) و حضرت خضر به طرف حرم مي روند، من هم نشسته ام تا شايد توجهي به من کنند . توسل به اميرالمؤمنين (ع) درباره توسل به اميرالمؤمنين (ع) فرمودند: هر مشکل که برايم در نجف پيش مي آمد، مي رفتم صحن اميرالمؤمنين (ع) و فت بار «نادعلي » مي خواندم و مشکلم حل مي شد . مي فرمود: آنقدر نجف هيبت از صاحب هيبت اميرالمؤمنين (ع) دارد که اگر اعلم علما به آن جا بيايند همانند يک طلبه مي ماند . وفات سرانجام عارف سترگ، فقيه گرانمايه و دانشور اخلاقي آية الحق و العرفان حاج سيد عبدالکريم رضوي کشميري طاب ثراه در روز چهارشنبه بيستم ذيحجة الحرام 1419 ق - هجدهم فروردين 1378 ش - بر اثر عارضه سکته مغزي روي در نقاب خاک کشيد و روح ملکوتش بسوي ديار محبوب پرواز کرد. پيکر مطهرش پس از تشييع باشکوه و اقامه نماز توسط آيت اللّه‏ العظمي حاج شيخ محمدتقي بهجت فومني غروي در مسجد شهيد مطهري حرم مطهر حضرت معصومه عليها‏السلام بخاک سپرده شد، قدّس اللّه‏ نفسه و طيّب اللّه‏ رمه. تهيه و تنظيم: فريادرس گروه حوزه علميه