طبق قواعد بین‌المللی، عملیات ایران اقدامی کاملا مشروع بود که در منشور سازمان ملل متحد به عنوان «دفاع مشروع» شناخته می‌شود. در این گزارش سعی داریم تا به زبان ساده ابتدا تعریفی از «دفاع مشروع» ارائه کنیم و پس از آن به این مطلب بپردازیم که چرا عملیات «وعده صادق» یک دفاع مشروع محسوب می‌شود.   تاریخچه شکل‌گیری اصل «دفاع مشروع» در روزگاری نه چندان دور و تا پیش از تاسیس سازمان ملل متحد و انتشار منشور ملل، شالوده روابط بین کشورها بر پایه جنگ بنا شده بود. در واقع تا قبل از سال ۱۹۴۵، روابط خارجی کشورهای بر پایه «جنگ» بنا شده بود و حمله به یک کشور کاملا قانونی بود و کشورها مجاز بودند تا برای حل اختلافات بین خود به عنوان اولین راهکار با هم بجنگند. چند دهه قبل از تاسیس سازمان ملل و با انعقاد پیمان بریان-کلوگ در سال ۱۹۲۸، راهکار جنگ برای حل و فصل اختلافات بین دولت‌ها «نامشروع» و «غیرقانونی» اعلام گشت. البته استثنائات بسیاری وجود داشت که کشورها می‌توانستند بازهم به اقدامات جنگی متوسل شوند، همانطور که جنگ جهانی دوم بعد از امضای این پیمان بوقوع پیوست.  با انتشار منشور سازمان ملل متحد کاربرد جنگ به طور مطلق در روابط بین تمامی کشورها ممنوع  شد و استفاده از این راهکار برای حل و فصل اختلافات بین­المللی به طور رسمی و به طور دائمی از حقوق بین­­­الملل حذف شد. تنها استثنائاتی که در مقابل این ممنوعیت مطلق می­توان به آن­ها استناد و اشاره کرد، ذیل ماده ۵۱ بعنوان «حق دفاع مشروع» و طبق اصول ۳۹ تا ۴۲ تحت عنوان «سیستم امنیت جمعی» قرار می‌گیرند. طبق اصل «دفاع مشروع» دولت‌ها اجازه دارند در صورتی که مورد «حمله مسلحانه» قرار گرفتند و حمله مورد نظر «شدت» و «وخامت» کافی را داشت، با رعایت شروط «ضرورت» و «تناسب» به دفاع از خود پرداخته و به دفاع مشروع استناد کنند. تعریف «دفاع مشروع» همانطور که گفته شد، زمانی که یک کشور تحت حمله مسلحانه قرار می‌گیرد طبق اصل ۵۱ منشور ملل متحد می‌تواند از خود دفاع کند. در واقع کشور قربانی یک حمله مسلحانه تا زمانی که شورای امنیت اقدامات لازم را در قبال حمله انجام شده انجام ندهد این حق را دارد که به طور قانونی از خود دفاع کند و زمانی که شورای امنیت اقدامات را در قبال کشور قربانی انجام داد حق دفاع مشروع ازکشور قربانی سلب می‌شود. بکارگیری دفاع مشروع دارای ضوابط مشروط و خاصی است، مهمترین شرط بکارگیری آن وقوع یک «حمله مسلحانه» است. در واقع وقوع یک حمله مسلحانه شرط لازم و کافی برای بکارگیری این حق نیز است. البته حمله مسلحانه باید «شدت» و «وخامت» کافی را داشته باشد که این مسئله را خود کشورها انجام می‌دهند.   شروط توسل به اصل دفاع مشروع ۱)     وقوع حمله مسلحانه شرط اساسی و مهم جهت مشروعیت بکارگیری از حق دفاع مشروع وقوع یک حمله مسلحانه می­باشد، یعنی توسل به زور بر علیه کشور قربانی استناد کننده به حق دفاع مشروع، این نکته را باید در نظر داشت که هر حمله مسلحانه­ای بکارگیری از نیروی زور بوده ولی هر نوع توسل به زور را نمی­توان در قالب حمله مسلحانه قرار داد و باید بین انواع شدیدتر استفاده از زور و بکارگیری محدودتر از آن تفکیک قائل شد. ۲)     ضرورت و تناسب رعایت اصل ضرورت به این معناست که کشور قربانی هیچ راهکار دیگری(حل اختلاف از طریق راهکارهای دیپلماتیک و... و.) برای دفاع از استقلال و تمامیت ارضی خود نداشته باشد و اگر در مقام دفاع مشروع برنیاید این احتمال وجود دارد که کشور متجاوز حملات خود را ادامه دهد. رعایت اصل تناسب هم یعنی میزان و شدت بکارگیری زور در مقام دفاع مشروع در مقابله با تهاجم صورت گرفته یکسان باشد. به زبان ساده فرضا اگر کشور «الف» ده سرباز از کشور «ب» را کشت، کشور «ب» باید در همان حد تلافی کند و حق ندارد یک شهر کامل را بمباران و یا از سلاح‌های تخریب جمعی استفاده کند.   ۳)     شدت و وخامت شدت و وخامت یعنی کشور قربانی در استناد به اصل دفاع مشروع باید مورد حمله‌ای قرار گرفته باشد که از نظر حقوقی استقلال، تمامیت سرزمینی آن به خطر افتاده باشد و به باور بسیاری از حقوقدانان به عنوان مثال یک درگیری مرزی کوچک «شدت» و «وخامت» لازم را برای استناد به اصل دفاع مشروع ندارد. البته به طور کلی تشخیص شدت و وخامت برعهده کشور قربانی است.   ۴)     توقف اقدامات بعد از اقدام شورای امنیت طبق نصّ صریح منشور ملل متحد ماده ۵۱ حق دفاع مشروع صرفاً تا زمانی پابرجاست که شورای امنیت اقدامات لازم را برای حفظ صلح و امنیت جامعه بین‌المللی شروع نماید؛ آنچه که از اقدامات لازم برداشت می‌شود بدین معنی است که این اقدامات باید ماهیت کاربردی داشته و همچنین موثر باشند.   انطباق عملیات «وعده صادق» با شروط «دفاع مشروع» حال که با مفهوم دفاع مشروع در حقوق بین‌الملل آشنا شدیم باید ببینیم که آیا عملیات ایران منطبق با این اصول بوده است یا خیر؟   ۱)     وقوع حمله مسلحانه؛ آیا اقدام رژیم صهیونیستی حمله مسلحانه به ایران بود؟ بله، حمله هوایی این رژیم به کنسولگری ایران در سوریه مصداق حمله مسلحانه محسوب می‌شود چرا که در آن جنگنده‌های این رژیم با برنامه ریزی قبلی به ساختمانی که در حکم خاک و نمایندگی کشور ایران در سوریه محسوب می‌شود حمله کردند و ۷ نفر از مستشاران نظامی کشورمان را به شهادت رساندند. بنابراین اقدام این رژیم مصداق بارز یک حمله مسلحانه بود و از این نظر جمهوری اسلامی ایران اولین شرط استناد به اصل دفاع مشروع را رعایت کرده است.   ۲)     رعایت اصول ضرورت و تناسب طبق تعریفی که پیشتر از اصول تناسب و ضرورت ارائه دادیم می‌توان گفت که جمهوری اصلامی این دو اصل را نیز رعایت کرده است. از وحشی‌گری و تاریخچه اقدامات رژیم صهیونیستی کاملا مشخص است که اگر ایران پاسخ درخوری به این اقدام تروریستی نمی‌داد این رژیم جعلی قطعا اقدامات گسترده‌تری را علیه منافع ایران انجام می‌داد و اقدامی بازدارنده از جانب جمهوری اسلامی کاملا ضروری بود. همچنین باید گفت که اصل تناسب هم رعایت شد، چرا که طی عملیات وعده صادق هیچ مکان غیرنظامی هدف قرار نگرفت. پاسخ ایران طبق قول قبلی رهبر انقلاب و مقامات نظامی، برپایه اصل «بازدارندگی» انجام شد و این پیغام را مخابره کرد که ایران در قبال تجاوز به خاک خود سکوت نخواهد کرد، بنابراین این شرط نیز رعایت شد.   ۳)     شدت و وخامت؛ آیا حمله رژیم صهیونیستی از «شدت» و «وخامت» کافی برخوردار بود؟ بله؛ به طور کلی ساختمان سفارت و کنسولگری هر کشوری به عنوان نمایندگی و قطعه‌ای از خاک آن کشور محسوب می‌شوند که به همین دلیل از مصونیت‌های خاصی برخوردارند که در اسناد بین‌المللی مثل «کنوانسیون وین» به آن‌ها اشاره شده است. علاوه بر این باید اضافه کرد که در این حمله مقامات ارشد نظامی ایران به شهادت رسیدند. مشابه این اتفاق در ترور سردار قاسم سلیمانی به وقوع پیوست که ایران در مقام دفاع مشروع به پایگاه عین‌الاسد حمله نظامی کرد. بنابراین اقدام تروریستی رژیم اسرائیل از شدت و وخامت کافی برخوردار بود تا ایران بتواند به اصل ۵۱ استناد کند.   ۴)اقدامات شورای امنیت؛ همانطور که انتظار می‌رفت شورای امنیت هیچ اقدامی در قضیه حمله به کنسولگری انجام نداد، نه محکومیتی نه اقدام عملی‌ و... که البته دور از انتظار هم نبود. اگرچه با اینحال وزارت خارجه در فاصله ۱۳ روزه تا عملیات وعده صادق، منتظر اقدام مقتضی از این شورا بود اما به دلیل نفوذ کشورهای غربی در این شورا مشخص بود که همچین اقدامی صورت نخواهد گرفت. بنابراین این قاعده هم رعایت شد.   در نتیجه و با استناد به تمام موازین یاد شده می‌توان با قاطعیت گفت که عملیات «وعده صادق» اقدامی تلافی‌جویانه بود که کاملا در چارچوب منشور سازمان ملل متحد عملی گشت. منشوری که نویسندگان آن خود بدان اصول پایبند نیستند.   منابع: امیر حسین ملکی زاده، «دفاع مشروع در رویه‌ی دیوان بین‌المللی دادگستری» منشور سازمان ملل متحد Ian, Brownlie, International Law and the Use of force by states (Oxford ۱۹۶۳)