آثار اخروی نیكوكاری قال امیرالمومنین علی(علیه‌السلام) طُوبی لِمَنْ اَحْسَنَ اِلی العِبادِ وَ تَزَوَّدَ لِلْمَعادِ. خوشا به حال کسی که به بندگان خدا نیکی کند و برای روز قیامت توشه بردارد. اهمیت و جایگاه نیكوكاری و احسان راغب اصفهانی در مفردات الفاظ قرآن كریم بر این نظر است كه احسان و نیكوكاری، خصلت و ویژگی انسانی است كه برتر از عدالت خواهی است؛ زیرا عدالت آن است كه انسان آن چه را بر عهده او نهاده شده، به جا آورد و آنچه سهم و حق اوست برگیرد؛ ولی احسان آن است كه بیش از وظیفه به جا آورد و كمتر از حق بگیرد. در ارزش و اعتبار و اهمیت احسان و نیكوكاری از نظر اجتماعی همین بس كه پایه‌های استوار خانواده به عنوان كوچك‌ترین و بنیادین‌ترین حوزه اجتماعی و مصداق آن، بر احسان نهاده شده است و اگر اجتماع به عدالت قوام و استواری می‌یابد با احسان و نیكوكاری است كه به استحكام و استقرار واقعی خود دست می‌یابد. آثار نیكوكاری در منظر قرآن یكی از روش‌های شناخت اهمیت و ارزش و جایگاه موضوع و مساله‌ای، فهمیدن آثار، پیامدها و نقش آن در حوزه انسانی است. برای آن كه از ارزش احسان و نیكوكاری در آموزه‌های قرآنی به شكل درستی آگاه شویم، بهتر آن است كه به آثار دنیوی و اخروی احسان اشاره‌ای داشته باشیم. در آیات قرآن برای احسان آثاری مادی و معنوی در دنیا و آخرت بیان شده است. از آثار مادی احسان می‌توان به افزایش روزی و اتمام نعمت اشاره كرد كه در آیه 154 سوره انعام بیان شده است. خداوند در این آیه یكی از اسباب و عوامل اعطای نعمت و اتمام آن را نسبت به بنی اسرائیل، مساله نیكوكاری ایشان در برخی از زمان‌های گذشته یاد می‌كند و می‌فرماید: ثُمَّ آتَیْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَامًا عَلَى الَّذِیَ أَحْسَنَ؛ سپس به موسی كتاب دادیم تا بر كسی كه نیكوكار بوده است نعمت را تمام گردانیم. راغب اصفهانی در مفردات الفاظ قرآن كریم بر این نظر است كه احسان و نیكوكاری، خصلت و ویژگی انسانی است كه برتر از عدالت خواهی است؛ زیرا عدالت آن است كه انسان آن چه را بر عهده او نهاده شده، به جا آورد و آنچه سهم و حق اوست برگیرد؛ ولی احسان آن است كه بیش از وظیفه به جا آورد و كمتر از حق بگیرد. در آیه 148 سوره آل عمران، خداوند سعادت دنیا و زندگی نیك و آسایش و آرامش را از آثار احسان و نیكوكاری اشخاص و یا جوامع بر شمرده و می‌فرماید: فَآتَاهُمُ اللهُ ثَوَابَ الدُّنْیَا وَ حُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَةِ وَاللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ خداوند ثواب و پاداش دنیا و پاداش بهتر اخروی را به ایشان بخشید؛ زیرا خداوند نیكوكاران را دوست می‌دارد. در آیه 30 سوره نحل نیز بر این پیامد پاداشی احسان توجه می‌دهد و مردمان را به همین جهت به نیكوكاری تشویق و ترغیب می‌كند. از آثار معنوی دنیوی كه قرآن برای احسان یاد می‌كند می‌توان به ایجاد دوستی و صمیمیت میان انسان‌ها و همگرایی اجتماعی اشاره كرد. خداوند با اشاره به این پیامد اجتماعی نیكوكاری می‌فرماید: وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَكَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ. (فصلت آیه 34) در این آیه بیان می‌شود كه برای برداشتن كینه‌ها و دشمنی‌ها و دوری از واگرایی اجتماعی و دستیابی به همگرایی، احسان و نیكوكاری تا چه اندازه می‌تواند مفید و تاثیرگذار باشد. رهایی از دام گناه و دستیابی به عفت و پاك دامنی(یوسف، آیه23) از دیگر پیامدهای دنیوی احسان است؛ چنانكه دستیابی به هدایت خاص و بهره‌مندی از هدایت قرآن (لقمان آیه3و 5) و بهره‌گیری و تأثیرگذاری آیات قرآنی در حق وی (احقاق، آیه12) از آثار دیگر احسان شمرده شده است؛ زیرا نیكوكاری موجب می‌شود تا انسان در راه مطمئن الهی قرار گیرد و بتواند به ریسمان الهی بیاویزد و با بهره‌مندی از آن به سعادت دنیوی و اخروی دست یابد. (لقمان آیه22) اینگونه است كه خداوند وی را از امدادهای خاص و غیبی خود برخوردار می‌گرداند و یاری و نصرت الهی شامل حال وی می‌گردد (نحل آیه 128و نیز عنكبوت آیه69) و هرگاه در حق خود و یا دیگری دعایی كند از سوی خداوند مورد قبول و استجابت قرار می‌گیرد و خداوند حوائج دنیوی و اخروی او را برآورده می‌سازد.(آل عمران، آیه147و 148) آثار اخروی نیكوكاری از آثار اخروی نیكوكاری می‌توان به رستگاری و سعادت (لقمان، آیه3و 5) جلب رحمت خاص خداوند (اعراف، آیه 56 و لقمان آیه3)، رهایی از عذاب الهی (زمر آیه58)، محبوبیت و دوستی خداوند(بقره آیه195، آل عمران آیه134)، فرجام نیك در زندگی دنیوی و آخروی (لقمان آیه22)، تكفیر گناهان و محو بدی‌ها و گناهان از سوی خداوند(هود آیه114) و رفع مواخذه و توبیخ (توبه، آیه91) اشاره كرد. در بینش و نگرش قرآنی احسان و نیكوكاری آنچنان از اهمیت و ارزش برخوردار است كه از نیكوكاری به كافران به عنوان امری پسندیده یاد شده است و از مؤمنان خواسته شده كه نسبت به كافران، گذشت داشته و ایشان را بخشیده و با آنان رفتاری بزرگوارانه و كریمانه داشته باشند؛ زیرا گذشت و بخشش به عنوان مصادیقی از احسان و نیكوكاریی موجب می‌شود تا انسان به عنوان محسن محبوب درگاه خداوند شود. (مائده آیات12و 13) قرآن با اشاره به پاداش‌های اخروی و دنیوی مؤمنان را ترغیب و تشویق می‌كند كه به احسان به عنوان امری مهم توجه داشته باشند. در كتاب نفیس فرهنگ قرآن تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی و گروهی از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن برای كسانی كه اهل احسان و نیكوكاری هستند پاداش‌های خاص و عامی را از آیات قرآنی شمارش كرده‌اند كه می‌توان به نمونه‌هایی از آن اشاره كرد. از جمله پاداش‌های نیكوكاری در آموزه‌های قرآنی، برخورداری از همسران خوب (احزاب، آیه28و 29)، آبرومندی در قیامت (یونس، آیه26)، امتنان و منت الهی(یوسف، آیه90)، امداد و یاری خاص خدا و پیروزی و نصرت بر دشمنان(صافات، آیات 114و 116و 121)، بقای نسل بر روی زمین(صافات، آیات75و 77و 80)، بهشت و بهره‌مندی از نعمت‌های مادی و معنوی آن (مرسلات، آیات 41و 44)، تحیت الهی(صافات آیات 75و 131) حكمت و دانش خاص و نظر درست و صائب (یوسف، آیه22و قصص آیه14)، برخورداری از دانش و كتاب الهی (صافات آیات114و 117و 121)، برخورداری از منزلت اجتماعی و قدرت سیاسی(یوسف، آیه56) برخورداری از منصب داوری (یوسف، آیه22)، موفقیت در آزمون الهی و توفیق او (صافات، آیه105و 106)، برخورداری از نام نیك (صافات، آیات 75و 78و 80) و رهایی از اندوه و غم بزرگ و ... اشاره كرد. در بینش و نگرش قرآنی احسان و نیكوكاری آنچنان از اهمیت و ارزش برخوردار است كه از نیكوكاری به كافران به عنوان امری پسندیده یاد شده است و از مؤمنان خواسته شده كه نسبت به كافران، گذشت داشته و ایشان را بخشیده و با آنان رفتاری بزرگوارانه و كریمانه داشته باشند؛ زیرا گذشت و بخشش به عنوان مصادیقی از احسان و نیكوكاریی موجب می‌شود تا انسان به عنوان محسن محبوب درگاه خداوند شود. عوامل نیكوكاری و احسان بی گمان احسان و نیكوكاری ویژه انسان‌هایی است كه در مسیر هدایت قرار گرفته و كمال را از خداوند می‌جویند. دوری از خصلت‌های ناپسند موجب می‌شود تا دست كمك و یاری دیگرانی كه به سوی ایشان دراز شده را بفشارند و به آنان یاری و مدد رسانند. از نعمت‌های به دست آمده و خداداد در راه خدا انفاق كنند و از هر توان و نیرویی كه خداوند به ایشان داده، در راستای تكامل فردی و اجتماعی بهره گیرند. از این رو می‌كوشند تا نیازهای فردی و اجتماعی و نیز روحی و مادی دیگران را به هر طریق ممكن برطرف سازند. كمك و تعاون به عنوان اصول اصلی نیكوكاری همراه با بخشندگی عاملی می شود تا همگرایی اجتماعی در ایشان با نوع دوستی تقویت شود. ریشه و منشأ نیكوكاری را باید در ایمان حقیقی افراد دانست؛ زیرا تنها مؤمنان با پذیرش خالقیت و ربوبیت الهی و نیز باور به روز رستاخیز و مسئله پاداش و كیفر در آخرت است كه به احسان روی می‌آورند و به عنوان بنده خاص الهی در خدمت به دیگران می‌كوشند و از هیچ كوشش و تلاشی برای رفع و دفع نیازهای متنوع دیگران دست نمی‌شویند. آیات بسیاری از قرآن، ایمان و عبودیت از انسان را به عنوان عوامل اصلی نیكوكاری و احسان انسان برشمرده است كه می‌توان به آیات 83 و 85 سوره مائده و آیات 80 تا 122 سوره صافات اشاره كرد؛ زیرا بندگی خدا به معنای آن است كه دیگران همچون آفریده‌های الهی از كرامت و شرافت آفرینش الهی برخوردار می‌باشند و مؤمن به عنوان وظیفه شرعی و اخلاقی بر خود فرض می‌بیند تا به دیگر آفریده‌های الهی نیكی كند تا شرایط مناسبی برای دستیابی به هدایت الهی و رشد و تكامل فراهم آید و دیگران نیز بتوانند در مسیر تكامل قرار گیرند و به سعادت دست یابند. قال امیرالمومنین علی(علیه السلام) عَلَیکَ بالاِحْسانِ فَاِنَّهُ اَفْضَلُ زِراعَةٍ وَ أَرْبَحُ بَضاعَةٍ. بر تو باد نیکوکاری که آن برترین زراعت و سودآورترین سرمایه است. تنظیم گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی .