صدقه هاى امام على

پيش از آنكه به ذكر شواهدى از احسان و نيكوكارى حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بپردازيم، به پاره اى از آيات كريمه قرآن مى نگريم كه نيكى و احسان آن حضرت را در فضائى عطرآگين مطرح ساخته و مورد تمجيد و ستايش قرار داد

و پاداش بزرگ خداوند را براى اميرمؤمنان عليه السلام وعده داده كه جز خدا اندازه آن را نمى داند.

در واقعه اى كه على عليه السلام و خاندانش، مستمند و يتيم و اسير را طىّ سه روز اطعام نمودند و آنها را برخود مقدّم داشتند.

آياتى نازل شده كه بزرگترين منقبت را در عالم هستى بيان مى كند و تا روزگار باقى است و زبانها سخن مى گويند و كتاب فضيلت ورق مى خورد، ياد آن تكرار مى شود، كه خداوند بزرگ فرمود:

وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ اَسيراً اِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شَكُوراً...

"در حالى كه به طعام علاقه فراوان داشتند آن را به فقير و يتيم و اسير مى بخشيدند، و مى گفتند، همانا شما را اطعام مى كنيم براى خشنودى خدا، و در اين راه از شما پاداش و سپاسى انتظار نداريم." [ سوره انسان آيه 8 و 9. ]

مهمّ نيست كه امام على عليه السلام چه مقدار به مستمند محتاج بخشيد. بسيارند مردمى كه بيش از اين به ديگران بخشسيده اند.

مهمّ آن است كه براى خدا و از روى خلوص و بدون هيچ شائبه اى انفاق شود،و آنكه براى اغراض دنيوى يا نام و عنوان و اشتهار ميان مردم انفاق تحقّق نپذيرد.

و نيز فرق است ميان انفاق تمام آنچه را كه انسان در اختيار دارد، و بدان شديداً محتاج است و آنكه بخشى از دارائى خود را انفاق مى كند.

و آيه:

اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ...

"همانا امام و رهبر شما، خدا و پيامبر او، و كسانى هستند كه ايمان آوردند، نماز را بپاداشتند و در حال ركوع زكات دادند." [ سوره مائده آيه 55. ]

بيش از ديگر آيات دلالت دارد بر اينكه عمل صالح از نظر خداى بزرگ بستگى به انگيزه و عوامل آن دارد نه حجم و آثار آن.

مهم نيست كه بسيارببخشى،مهم آن است كه با چه نيّتى و انگيزه اى ايثار مى كنى

ارزشيابى خداوندى، دائر مدار نيّت است.

بنابر اين هر اندازه قصد تقرّب به خداى بزرگ بيشتر و هدف، جلب رضايت او باشد، پاداش، بزرگ تر و بالاتر است.

به برخى از نمونه ها توجّه كنيم:

1- از امام صادق عليه السلام روايت شده است، كه فرمود:

اميرمؤمنان بيل مى زد و زمين آباد مى داد كه از دسترنج خود هزار بنده آزاد نمود. [ بحارالانوار ج41 ص37. ]

2- ايّوب بن عطيّه حذاء گفت:

شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود:

پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم غنائمى را تقسيم نمود.

زمينى به على عليه السلام رسيد، در آن زمين چشمه اى كَند و آبى چون گردن شتر بيرون زد كه آن را 'يَنْبُع' ناميد.

وقتى به حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام تبريك گفتند پاسخ داد:

اين را وقف مى كنم كه حجّاج بيت اللّه و رهروان راه خدا از آن بهره گيرند و هرگز فروخته نشود و به كسى هبه نگردد، و به عنوان ارث به كسى منتقل نگردد.

پس هر كه آن را فروخت يا هبه كرد، بر او لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم باد و خدا انفاق و عمل نيك او را نپذيرد. [ بحارالانوار ج41 ص40. ]

3- احمد بن حنبل در فضائل آورده كه محصول زراعت على عليه السلام چهل هزار دينار بود كه آنرا صدقه مستمندان مى ساخت. [ مناقب ابن شهرآشوب ص346 - و - بحارالانوار ج41 ص43. ]

4- ابن ابى الحديد مى گويد:

سخن گفتن از توجّه امام على عليه السلام به احسان و انفاق در راه خدا، ما را به ياد روح بزرگ و بخشنده اى مى آورد كه على عليه السلام بدان ممتاز بود.

انفاق بسيار و بخشش بى حساب او گرچه تصويرى گويا و صادق از جود و سخاوت حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام است، امّا سيطره عطرآگين وى پرده از روى چهره اى ديگر از شخصيّت آن حضرت برمى افكند.

آن بزرگوار از باران بر امّت خود بخشنده تر بود.

مقصود ما در اينجا فداكارى و جانبازى امام على عليه السلام در راه پاسدارى از رسالت و مسير تاريخى اسلامى نيست كه رهگذر قهرمانى هاى او در تمام جنگ هاى اسلام تجلّى مى كرد، كه اين بحث، كتاب جداگانه اى را مى طلبد، بلكه مقصد ما در اينجا سخاوت در بذل مال است.

جود و بخشش حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام را، سرسخت ترين دشمن او "معاويه" نيز اعتراف داشت.

با اينكه وى همواره در جهت مشوّش ساختن چهره امام على عليه السلام در كار دروغ سازى و افترازدن بود.

با اين حال او نمى توانست فضيلت جود و سخاى آن حضرت را انكار كند.

مردى به نام 'مخفى بن ابى مخفى ضبّى' روزى به معاويه گفت: من از پيش بخيل ترين مردم آمده ام!

معاوية بن ابى سفيان گفت:

'واى بر تو چگونه مى گوئى او بخيل ترين مردم است، حال آنكه اگر او خانه اى از طلا داشته باشد و خانه اى از كاه، طلاى خود را پيش از كاه انفاق خواهد كرد.' [ شرح نهج البلاغه ج1 ص22 "ابن ابى الحديد". ]

5- شعبى در وصف حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام مى گويد:

'او با سخاوت ترين مردم بود. خصلتى كه خدا او را با آن آفريده است، سخاوت وجود بود كه هرگز به نيازمندان جواب ردّ نداد.' [ شرح نهج البلاغه ج1 ص22 "ابن ابى الحديد". ]

روز عيد و بخشش به فقرا

در ذخيرة الملوك از ابوهريره روايت شده كه گفت:

روز عيد بود، ضعيفان و مسكينان بر در خانه امام على عليه السلام گرد آمده بودند.

اميرالمؤمنين عليه السلام به ابوموسى دستور داد كه دَرِ بيت المال را بگشايد و سيصد هزار درهم به فقراء انفاق نمايد،چون ابوموسى فرمان حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام را به اجرا گذاشت و آنحضرت از مراسم نماز عيد به خانه بازگشت من وارد شدم ديدم چند قرص نان جوئى بى روغن آوردند.

به امام على عليه السلام گفتم:

اگر مى فرمودى از آن مال، يك درهم را روغن مى خريدم چه مى شد؟

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود:

'اى ابوهريره مى خواهى مرا در روز محشر شرمنده گردانى و داغ خيانت را بر پيشانيم بچسبانى،و اللَّه براى فرزند ابيطالب هيچ نعمتى بزرگتر از اين نيست كه در روز قيامت از انفعال خيانت و عرق رسوائى آن در امان باشد.' [ مناقب مرتضوى ص 377. ]