تشويق بازاريان براى توليد

در منطق امام على عليه السلام كار و توليد، عمران و آبادى، و سازندگى وخودكفائى در رأس امور قرار دارد، زيرا حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام تلاش داشت تا فقر را ريشه كن كند، و همگان را با تحقّق عدالت اجتماعى به حقوق اجتماعى آنان برساند.

بنابراين دركلمات حساب شده اى، كارگران، و بازاريان رابه كاربيشتر وتوليد تشويق مى فرمود كه:

اِتَّجِرُوا بارَكَ اللَّهُ لَكُمْ. [ وسائل الشيعه ج 12ص5 حديث 12. ]

"تجارت كنيد خدا به كارتان بركت بدهد"

نظارت و كنترل بر اصناف مختلف بازار

اصبغ بن نباته مى گويد:

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بر مركب رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم به اسم 'شهبا' سوار شده در بازار مسلمين در همه جا رفت و آمد مى كرد،متخلّفان را تنبيه مى كرد، و بازاريان را حساب شده تبليغ و نصيحت مى فرمود.

روزى به امام على عليه السلام گفتم:

يا اميرالمؤمنين شما در منزل بمانيد، ما به جاى شما اين كار را انجام مى دهيم.

نپذيرفت و فرمود:

اين چه خيرخواهى است كه مى كنيد؟

امام على عليه السلام تمام اصناف بازاريان را قسمت به قسمت از نزديك نظارت مى كرد، و به همه اصناف، متناسب با شغلشان اندرز مى داد.

به بازار گوشت فروشان آمد و فرمود:

اى قصّاب ها در كار گوسفند شتاب نكنيد، بگذاريد روح از بدنش خارج شود، و مبادا برگوشت بدميد،و رو به يك قصّاب كرد و فرمود:

گوشت زيادتر به مردم بده كه بركت را بيشتر مى كند. [ دعائم الاسلام ج2 ص 538. ]

و سپس به بازار خرمافروشان رفت و فرمود:

خوب و بد خرما را در معرض ديد مردم قراردهيد.

و آنگاه به بازار ماهى فروشان رفت و فرمود:

غيراز ماهى حلال گوشت، ماهى ديگرى نفروشيد، از فروش ماهى هائى كه در دريا مرده اند و موج آنها رابيرون افكنده است خوددارى كنيد.

و به محلّه كناسه كوفه مى رفت كه انواع خريد و فروش ها در آنجا صورت مى گرفت و مى فرمود:

"اى بازرگانان! قسم خوردن دراين بازار رواج پيدا كرده باصدقه دادن جبران كنيد، ازقسم خوردن خوددارى كنيد، كه خداى بزرگ كسى راكه قسم به دروغ خورد پاك نخواهدكرد" [ فروع كافى ج5 ص152. ]

سپس به محلّه خيّاطان مى رفت،روزى بالاى سر خياط خلافكارى ايستاد و فرمود:

'مادران فرزند مرده بر تو گريه كنند،محكم بدوز،درزها را خوب بگير،و نزديك به هم سوزن بزن،كه از رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم شنيدم كه فرمود:

خيّاط خائن را با همان پيراهنى كه خوب ندوخته محشور مى كنند.

و از برداشتن اضافات پارچه بپرهيز، كه مال صاحب پارچه است، و آنها را براى خود نگه مدار، تا از آنها استفاده كنى.' [ المستطرف ج2 ص55 - و - ربيع الابرار ج2 ص536 - و - تنبيه الخواطر ص42 - و - مستدرك الوسائل ج2 ص472 - و - تذكرة الخواص ص116 و77. ]

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در تداوم نظارت بر بازار،خيّاط خلافكار را نكوهش كرد.

و ماهى فروش متخلّف را كه ماهىِ بى فلس مى فروخت و مار ماهى براى فروش آورده بود شلاّق زد. [ وسائل الشيعه ج16 ص332. ]

و احتكار كننده ابزار آتش را تنبيه كرد. [ المحلى ابن حزم ج 7ص 573 "وسائل آتش كردن، مانند سنگ چخماق و امثال آن كه نقش كبريت را در آن زمان داشت". ]

و شخصى كه گندم هاى فاسد شده را احتكار كرده بود تنبيه و گندم او را بين افراد محتاج تقسيم كرد. [ المحلّى بن حزم ج7ص 573. ]

و به بازار شتر فروشان رفت و خطاب به آنها چنين فرمود:

"بفروشيد، امّا قَسَم نخوريد، چون سوگند خوردن سرمايه را از بين برده و بركت را نابود مى كند." [ شرح نهج البلاغه خوئى، ج9 ص394. ]

وقتى وارد بازار خرما فروشان شد، غلامى را ديد كه گريه مى كند پرسيد چرا گريه مى كنى؟

گفت:

اين خرما فروش يك درهم خرما به من فروخت كه مولايم قبول نمى كند، و اين مرد هم پس نمى گيرد.

امام على عليه السلام به خرما فروش فرمود:

خرما را بگير و درهمش را بده، خرما فروش پس داد. [ تراتيب الاداريه ج1 ص289 - و - استيعاب در حاشيه اصابه ج3 ص48. ]

حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در بازار، گمشدگان را راهنمائى مى كرد.

و ناتوان ها را دستگيرى مى فرمود، و شخصى را كه بار مى بُرد در بردوش گرفتن بار، وبردن بار سنگين كمك مى كرد. و آيات قرآن را بر بازاريان و سرمايه داران مى خواند كه:

تِلْكَ الدّارُ الْآخِرَةِ نَجْعَلَها لِلَّذينَ لايُرِيدُونَ عُلّواً فى الْأَرْضِ وَ لا فَساداً

"اين بهشت است كه آن را به انسانهائى كه برترى طلب نيستند، و در زمين فسادگرى ندارند اختصاص داده ايم." [ سوره قصص، آيه 83. ]

و مى فرمود:

"اين آيه مربوط به حاكمان و توانمندان جامعه است." [ كنزالعمال ج 15 ص 160 - و - البداية و النهاية ج 8ص 5 - و - تذكرة الخواص ص 216 - و - حياة الصحابة ج2 ص 624 - و - الغارات ج 1 ص 114 و 111. ]