لطفا منتظر باشید ...
در جستجوى مصحف امام على
با اين كه به علت هايى كه گذشت، مصحف امام على "ع" از دسترس پنهان شد، ياران و علاقه مندان آن امام همام "ع" همواره در پى آن بودند. ابن سيرين در اين باره مى گويد: 'در جست وجوى كتاب برآمدم و نامه اى به مدينه نوشتم و از ديگران براى يافتنش يارى خواستم، اما به آن دست نيافتم.' [ سيوطى، جلال الدين، الاتقان، ج 1، ص 204. ] ابن نديم مى گويد: 'مصحف نزد آل جعفر بود و آن را نزد ابويعلى حمزه حسنى ديدم كه پاره اى از صفحه هايش از ميان رفته بود و به خط امام بود.' [ ابن نديم، الفهرست، ص 30. ] راميار بر آن است كه چون ابن نديم الفهرست را حدود 377 ق تأليف كرده است، آشكار مى شود كه نسخه اى از مصحف تا اواخر قرن چهارم نزد بنى حسن بوده است. [ راميار، محمود، تاريخ قرآن، ص 374. ] اما معلوم نيست تشخيص ابن نديم و آل حسن در اين باره كه خط از آنِ اميرمؤمنان "ع" و نوشته يادشده همان مصحف بوده، درست باشد. چه بسا مصاحفى كه منسوب به امام است، ولى در صحت اين انتسابْ ترديدهاى بسيار موجود است. [ ر.ك: همان، ص 375 - 377. ]
مصحف هاى منسوب به امام على
در برخى كتابخانه ها و موزه ها مصحف هايى به چشم مى آيند كه برخى مى گويند نويسنده آن ها امام على "ع" است و يا در حاشيه آن ها آمده است كه به خط على بن ابى طالب است. چنين انتساب هايى ويژه امام نيست، بلكه درباره ديگران - از امام حسن مجتبى "ع" و امام رضا "ع" گرفته تا خلفاى راشدين - نقل شده اند. مثلاً ابن بطوطه "م 779 ق" در رحله خويش در گزارشى از سفر بصره مى نويسد: 'در مسجد على، مصحفى ديدم كه عثمان هنگام كشته شدن قرائت مى كرده و آثار خون در صفحه اى از آن يافت مى شد و بر آيه فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ و هُوَ السَّميعُ العَليمُ، [ بقره، آيه 137. ] خون چكيده بود.' [ ابن بطوطه، رحله، ج 1، ص 54؛ ابن كثير، فضائل القرآن، ص 51. ] جالب اين است كه ابن جزرى "م 833 ق" و ابن فضل اللَّه عمرى، همين داستان را در مورد مصحف شامى نقل مى كنند. ابن جزرى مصحفى در مصر ديده است كه عثمان مشغول خواندن آيه بالا از آن بوده و در اين حال كشته شده و خونش به صفحه ريخته است. [ رومى، فهد، دراسات فى علوم القرآن، ص 95. ] در خزائن الآثار مسجد حسينى قاهره نيز مصحفى هست معروف به مصحف عثمانى كه مى گويند از مصاحف امام "گردآورى عهد عثمان" است. اما زرقانى در صحت اين ادعا ترديد مى كند و آن را از نظر فنى درست نمى داند و مى گويد: 'تزئينات هنرى و علامات و تقسيم بندى سوره ها و آيه ها "كه بعدها پس از عهد حجاج، رفته رفته، پاى گرفته اند" با ويژگى هاى مصحف عثمانى سازگار نيستند؛ زيرا مصاحف عثمانى داراى اين علامت ها نبوده اند.' [ زرقانى، مناهل العرفان، ج 1، ص 403. ] همچنين، زرقانى از مصحفى از امام على "ع" در اين خزانه ياد مى كند كه بر آن نوشته شده است: 'كتبه بخطه'؛ آن گاه توضيح مى دهد: 'خط اين مصحف از نوع خط كوفى قديم است؛ با اين تفاوت كه نسخه از نظر حجم، از نسخه مصحف عثمانى كوچك تر است و جاهاى خالى اش كم تر و رسمش موافق با رسم الخط غير مدنى و غير شامى. از اين رو، محتمل است به خط امام على "ع" باشد يا در كوفه دستور به كتابتش داده باشد.' [ زرقانى، مناهل العرفان، ج 1، ص 403. ] از اين نقل ها درباره مصاحف، بسيار است. [ ر.ك: صبحى صالح، مباحث فى علوم القرآن، ص 88. ] براى اين كه از حجم مصحف هاى منسوب به امام على "ع" آگاه شويم، نمونه اى از گزارش ها را از نظر مى گذرانيم و سپس آن ها را به نقد و ارزيابى مى نهيم. 1. از آن چه ابن نديم گفته است، مى توان دريافت كه او دو گونه مصحف ديده است: مصحفى كه حضرت آن را گردآورده و در نزد آل جعفر است "و البته آن را نديده" ؛ و مصحفى كه شمارى از صفحه هايش به مرور زمان از ميان رفته و نزد ابويعلى حمزه حسنى بوده است. حتى ابن نديم خبر مى دهد كه اين نسخه به خط على بن ابى طالب بوده است. [ ابن نديم، الفهرست، ص 30. ] 2. مقريزى خبر مى دهد كه در سال 516 ق، مأمون بطائحى، وزير فاطمى، مصحفى را در جامعه مصرى زراندود كرده است كه گفته اند به خط على "ع" بوده است. [ راميار، محمود، تاريخ قرآن، ص 374، به نقل از: مقريزى، خطط، ج 1، ص 480. ] 3. جمال الدين داوودى "م 828 ق"، از مصحف هايى چند خبر مى دهد كه به خطعلى "ع" بوده است. [ راميار، محمود، تاريخ قرآن، ص 374، به نقل از: مقريزى، خطط، ج 1، ص 480. ] 4. در موزه آستان قدس رضوى، مصحفى منسوب به امام على "ع" است "قرآن شماره6"، كه از آغاز سوره هود تا آخر سوره كهف و به خط كوفى است و بر پوست آهو نوشته شده است. در پايانش نوشته شده است: 'كتبه على بن ابى طالب فى سنة اربعين.' اين قرآن را شاه عباس صفوى وقف كرده و مهم تر آن كه شيخ بهايى در جمادى الاول 1008 تأييد كرده است كه خط، از سيّد الاوصياء، حجّةاللَّه على اهل الارض والسماء است. [ ركنى، محمد مهدى، نامه هدايت، پيوست ها از صفحات 260 به بعد. ]
