تبیان، دستیار زندگی

خواندن سوره فاتحة الکتاب برای مردگان

احسان به مردگان مصایق متعددی دارد، مانند خیرات، مبرات، طلب استغفار، قرائت فاتحه الکتاب و نیز برخی از اعمال که از آنها به عنوان صدقات جاریه یاد شده است مانند بناهای خیریه –مدرسه سازی، مسجد سازی...- کار هدایت وارشاد مردم، ایجاد پارک و فضای سبز جهت استفاده عموم و ...، که تمام این اعمال توسط فرشتگان الهی ثبت و به کسانی که به نیت آنها احسان می گردد داده می شود.

"و کل سیئة امرت باثباتها الکرام الکاتبین الذین وکلتهم بحفظ ما یکون منی"

"خدایا هر سیئه و گناهی را فرمان دادی تا مامورینت که بر ما موکل نموده ای ثبت و حفظ نمایند. "[1]

اینها اعمالی هستند که بعد از مرگ صاحبانشان، ثواب آن به حساب آنها واریز می گردد چنانچه در احادیث ما آمده است:

امام صادق:

لا یتبع الرجل بعد موته الا ثلاث خصال:

صدقة اجراها الله له فی حیاته فهی تجری له بعد موته.

آیا درست است که خواندن بعضی از سوره¬ها اذن خاصی می¬خواهد؟

سوء استفاده سودجویان از علاقه مردم به دین و قرآن و مقدسات، امر جدیدی نیست و متاسفانه از گذشته رواج داشته است، امید است که امروزه با پیشرفت علم و دانش و بالا رفتن سطح آگاهی مردم، جلوی این قبیل سوء استفاده­ها گرفته شود.

مورد سؤال ، نمونه­ای از این قبیل سوء استفاده­هاست و بهترین راه مبارزه با آن، درخواست دلیل و مدرک معتبر از کسانی است که به چنین حرف­هایی دامن می­زنند. زیرا هیچ دلیل و مدرک معتبری ندارند و دیگر برای حرف خود خریداری پیدا نخواهند کرد.

البته برای بطلان این ادعاها کافی است نظری به آیات و روایاتی که به معرفی قرآن می­پردازند بیندازیم، آیاتی که می­فرماید: *وَ نُنزَِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ  وَ لَا یَزِیدُ الظَّلِمِینَ إِلَّا خَسَارًا[1]یعنی: و از قرآن آنچه شفا و رحمت است بر مومنان نازل می­کنیم و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمی­افزاید.

هم چنین*.قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ هُدًی وَ شِفَاءٌ..[2]یعنی: بگو این کتاب برای کسانی که ایمان آورده اند هدایت و درمان است.

پیامبر اکرم «ص» به مردم سفارش کرده­اند که «پیوسته با قرآن باشید و قرآن را تلاوت کنید زیرا قرآن خیلی زود از قلب انسان بیرون می­رود و فراموش می­شود.»[3]

البته تلاوت قرآن و قرائت قرآن بسیار سفارش شده است و فضیلت بسیار دارد به شرط اینکه مقدمه­ای برای تدبر در آن باشد. قرآن مجید درباره تدبر در قرآن می­فرماید: *أَ فَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ أَمْ عَلیَ‏ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا[4]یعنی: آیا آنها در قرآن تدبر نمی کنند یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است.

بنابر این با توجه به آیات و روایات که ما را سفارش به قرائت قرآن، تلاوت قرآن، حفظ قرآن می­کند، نادرستی ادعای چنین افرادی که خواندن و تلاوت قرآن را منوط به اجازه از وکلای موهوم! می­کنند، روشن می­شود.

امام خمینی(ره) و توجه او به تفاسیر متداول

امام(ره) می فرماید: به عقیده نویسنده تا کنون تفسیر برای کتاب خدا نوشته نشده به طور کلی معنی (تفسیر) کتاب آن است که شرح مقاصد آن کتاب را بنماید، مفسر وقتی (مقصد) از نزول را به ما فهماند مفسر است نه (سبب) نزول به آن طور که در تفاسیر وارد است .[i]

امام در جای دیگری می فرماید: بسیاری از مفسرین که از این دو طایفه[عرفاء و امثال طنطاوی و سید قطب] نبودند اینها تفاسیری دارند مثل مجمع البیان که تفسیر خوبی است و جامع بین اقوال عامه و خاصه هست.[ii]

دیدگاه قرآن نسبت به زنان

تفسیر اجازه تنبیه زنان و برتری مردان بر آنان در قرآن

معنای آیة شریفة "الرجال قوامون علی النساء" چیست؟

آیه کریمه:الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ

چنین ترجمه شده است: (مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتریهایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی دیگر قرار داده است و بخاطر انفاقهائی که از اموالشان در مورد زنان می کنند[i]).

اکنون چند نکته را به اختصار توضیح می دهیم:

اول ـ مفهوم اصلی آیه مربوط به شوهران و همسرانشان می باشد، یعنی مردان در محیط زندگی خانوادگی مسئولیت سرپرستی و مدیریت خانواده را بعهده دارند بنابراین اینچنین نیست که بگوئیم جنس زن باید تحت سرپرستی جنس مرد قرار بگیرد و چنانکه می دانیم مردان به عنوان فرزند تحت قیومیت و مدیریت والدین و از جمله مادران خود هستند و به هر مقام علمی و سیاسی که برسند، دستورات مادر برای آنان واجب الاتباع است.

مفهوم نحله در قرآن

در آیه چهار سوره نساء آمده است که:«وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنیئًا مَریئًا، و مهر زنان را (بطور کامل) به عنوان یک بدهی (یا عطیه،) به آنان بپردازید! (ولی) اگر آنها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرفکنید!».

پاداش زنان در بهشت در مقابل حورالعین برای مردان

این که پاداش زنان مومن در بهشت چیست؟ در منابع کلامی و روایی چنین آمده که در روز قیامت، اگر شوهر زن مؤمنه، اهل بهشت بود همو را به اختیار خود می­پذیرد و اگر از اهل جهنم بود مردی را از میان مردان بهشتی برمی‏گزیند. شاید بتوان گفت علت این که زنان بهشتی، چه از جنس حوران بهشتی و چه آنان که وارد بهشت شده­اند دارای یک همسر هستند، این است که چند شوهری علاوه بر ناسازگار بودن با طبیعت مرد با طبیعت زن نیز ناسازگار است.[i]

اما گروهی دیگر از مفسرین در مقابل مدعی‏اند که حورالعین می‏تواند مذکر هم باشد، بر اساس این نظر شاید علت این که اوصاف حور به کار رفته در قرآن بر مؤنث دلالت می‏کنند نه بر مذکر، به این جهت بوده است که گفتگو و محاوره در آن آیات با طائفه مردان مؤمن بوده است نه با زنان مؤمن دنیوی، لذا اسلوب محاوره اقتضا داشت که اوصاف زنان بهشتی ذکر شود.

اما باید توجه داشت با مراجعه به آیات، روایات و تفاسیر مربوطه این گونه استفاده می شود که زنان با ایمان در قیامت در کنار زنان بهشتی (حورالعین) با مردان مؤمن بهشتی قرین می‏باشند. و زنان با ایمان با همسران با ایمان خود وارد بهشت می‏شوند.

چرا آیات قرآن نعمتهای بهشتی را به مردان اختصاص می دهد؟

در پاسخ به سئوال شما باید گفت بعضی از مفسرین چنین گفته اند که حورالعین هم برای زنان است و هم برای مردان، یعنی دو نوع حورالعین داریم، چون لفظ حورالعین مؤنث نیست و شامل مذکر و مؤنث می شود .[1]

 در توضیح این نظریه باید گفت که در بعضی موارد استعمال لفظ حورالعین، به تأنیث آن نیز اشاره شده است مثل آیات سورة الرحمن آیه های 72-74: « حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ ،

لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ »، و الرحمن آیات56-58:« فیهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ، کَأَنَّهُنَّ الْیاقُوتُ وَ الْمَرْجانُ »ولی در بعضی موارد به طور مطلق گفته شده است مثل آیات 22 و 23 سوره واقعه« وَ حُورٌ عینٌ ،کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ.»

ولی بعضی از مفسرین چنین می گویند که حورالعین موجوداتی مخصوص مردان هستند و زنانی که به بهشت راه یابند از مردان بهشتی برخوردار می شوند. حال یا شوهران دنیائی خودشان و یا مردان صالح دیگر. [در اینجا بخاطر اختصار از توضیح جزئیات خودداری می کنیم]

اما اینکه چگونه مردان از حوالعینی، با چنان اوصاف برخوردار باشند و زنان بهشتی از شوهرانی اینچنین، دراین باره باید گفت که هم زنان بهشتی و هم مردان بهشتی بسیار جذاب تر و مطلوب تر از موجوداتی هستند که در بهشت می باشند. مثلاً در ذیل آیه 24 سوره طور« وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ غِلْمانٌ لَهُمْ کَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ» حدیثی هست که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال کردند: اگر خدمتگزار همچون مروارید در صدف باشد. مخدوم که مؤمنان بهشتی باشند، چگونه اند؟ فرمود: برتری مخدوم بر خادم همچون برتری ماه شب چهاردهم بر سایر ستارگان است.[2]

به هر حال هر یک از دو نظریة بالا را که بپذیریم، باید دانست که آیات بسیاری در قرآن کریم هست، بدین مفهوم که اهل بهشت هر چه بخواهند، در اختیارشان می باشد، مثل« لَهُمْ فیها ما یَشاؤُنَ...» سوره فرقان آیه 16 و آیات دیگر، خصوصاً آیات 69 تا 73 سوره زخرف.

در پایان، نظر شما را به آیه کریمه 35 سورة احزاب و روایتی که در شأن نزول آن وارد شده جلب می کنیم: جمعی از مفسران گفته اند هنگامی که ”اسماء بنت عمیس“ همسر ”جعفر بن ابی طالب“ با شوهرش از حبشه بازگشت به دیدن همسران پیامبر صلی الله علیه و آله آمد، یکی از نخستین سؤالاتی که مطرح کرد این بود: آیا چیزی از آیات قرآن درباره زنان نازل شده است؟ آنها در پاسخ گفتند: نه!

”اسماء“ به خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله آمده و عرض کرد: ای رسول خدا جنس زن گرفتار زیان و خسران است! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: چرا؟ عرض کرد: به خاطر اینکه در اسلام و قرآن فضیلتی درباره آنها همانند مردان نیامده است.

اینجا بود که آیه 35 سوره احزاب نازل شد و به زنان اطمینان داد که زن و مرد در پیشگاه خدا از نظر قرب و منزلت یکسانند، مهم آنست که از نظر اعتقاد و عمل و اخلاق اسلامی واجد فضیلت باشند.[3]

آیاتی از قرآن که دلالت بر وجوب نماز دارند

آیات قرآن که دلالت بروجوب نمازمی کنند، بسیارندکه ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

1 ـ «وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرّاکِعینَ»[1] و نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید ؛ و هر کار خیری را برای خود از پیش می فرستید ،آن را نزد خدا (در سرای دیگر ) خواهید یافت... .