ارتش حرفه ای به جای سربازی

طرح یا لایحه اصلاح قانون نظام وظیفه چندماهی است که در دستور کار مجلس قرار دارد. چندی پیش نیز کمیسیون امنیت ملی مجلس فراخوانی را برای ارائه نظر در مورد خدمت سربازی اعلام کرد. در راستای این فراخوان مطالب زیر به سمع و نظر می رسد.

اخبار بسیار خوشایندی از برخی اصلاحات در حوزه نظام وظیفه به گوش می رسد که جای بسی خوشوقتی و سپاس دارد که برخی از آنها اجرایی شده و برخی بعد از تصویب قانون اجرایی می شود: کاهش مدت خدمت به 18 ماه، طرح بیمه درمانی سربازان و خانواده هایشان، افزایش مدت زمان شرکت در کنکور، افزایش حقوق سربازان (البته به اذعان فرمانده نیروی انتظامی علی رغم افزایشهای صورت گرفته هنوز حقوق بسیار اندک است.) بیمه بیکاری و...

اما به نظر می رسد در میان تمام این محسنات، توجه و تفتن به یک نکته خالی است که اتفاقا نکته ای بسیار کلیدی است: ارتش حرفه ای

ارتش حرفه ای چیست

سربازی میراث ناپلئون بناپارت است که توسط رضاشاه به ایران وارد شد. اما به مرور کشورهای جهان به ضعفها و ناکارآمدی های سربازی و ناسازگاری آن با حقوق بشر و حق انتخاب و آزادی جوانان پی بردند و به همین دلیل خدمت سربازی را حذف نموده و به جای آن ارتش حرفه ای را که مبتنی بر سربازی داوطلبانه است بنیان نهادند. در ارتش حرفه ای از سربازانی که به اجبار و به دلیل ترس از محرومیت از خدمات عمومی یا مجازات به سربازی می آیند، خبری نیست بلکه تنها از کسانی که مایلند در امور نظامی فعالیت کنند ثبت نام به عمل می آید و پس از تایید صلاحیتهای مندرج در قانون با آنها قراردادهای معمولا 5 ساله به امضا می رسد و در مقابل دریافت حقوق و مزایای کافی به خدمت ارتش در می آیند. این سیستم به دلیل کارآمدی و فواید بی شمارش به سرعت در جهان رواج یافت و اکنون 109 کشور از مجموع 197 کشور جهان سربازی را حذف کرده و ارتش حرفه ای بنیان گذاشته اند.

فواید ارتش حرفه ای

1- افزایش کارایی نیروهای مسلح؛ یک گروه کوچک، حرفه ای و آموزش دیده از تعداد بی شمار سربازان وظیفه کم آموزش دیده کاراتر هستند. به خصوص آنکه امروزه شیوه جنگها تغییر کرده و فزونی نفرات عامل موثری در برتری نظامی نیست.

2- انگیزه بالا: به علت آنکه سربازان ارتش حرفه ای داوطلبانه آمده و حقوق کافی دریافت می کنند دارای انگیزه بالایی هستند که با سربازان وظیفه قابل مقایسه نیست.

3- استفاده از فن آوری های نوین و پیشرفته: به دلیل آنکه در سیستم سربازی اجباری، سربازان زیاد و فراوانی در اختیار است، میزان استفاده از فن آوری های نوین در قیاس با ارتش حرفه ای کم و توسعه آن نیز آهنگی کند دارد.

4- کاهش ریسک امنیتی: سربازان وظیفه وارد اماکن و فضاهای نظامی می شوند و به علت تعداد زیاد و زمان اندک، امکان نظارت و گزینش تمام آنها وجود ندارد و این امر ریسک امنیتی- اطلاعاتی را افزایش می دهد. در ارتش حرفه ای این ریسک به حداقل خود می رسد.

5- کاهش هزینه های اقتصادی دولت: درست است که سربازان وظیفه در مقایسه با سربازان ارتش حرفه ای حقوق بسیار اندکی دریافت می کنند اما با توجه به تعداد بی شمارشان و از سوی دیگر هزینه های هنگفت صورت گرفته در سازمان وظیفه عمومی و... برای شناسایی، اعزام و یا معافیت مشمولین و نهایتا تعقیب فراریان و.... هزینه های سربازی وظیفه هم کم نیست. حال اگر ضریب کارآمدی این دو را در نظر بگیریم بی تردید هزینه های سربازی وظیفه بیشتر خواهد شد.

6- نداشتن معایب سربازی وظیفه: سربازی وظیفه در کنار محاسنی که دارد، معایبی نیز دارد که از فواید آن فزونی میگیرد و ارتش حرفه ای از بسیاری از این معایب مبراست: ایجاد دشواری در مسیر ازدواج جوانان، صعب نمودن و دیر وارد شدن جوانان به بازار کار، سپری شدن نزدیک به 2 سال عمر جوانان در مسیری مخالف خواست آنان، برخی موارد مشاهده شده در پادگانها، دوری از خانواده، اضطرابها و ناآرامی های روانی و...

وضعیت ارتش حرفه ای در جهان

پیشتر در گزارشی به بررسی وضعیت سربازی در جهان پرداختیم که جهت مشاهده اسامی کشورها به گزارش مراجعه نمایید. از میان198 کشور جهان 109 کشور سربازی را حذف کرده و ارتش حرفه ای دارند. 29 کشور سربازی کمتر از یک سال دارند. در 8 کشور از سربازان در امور نظامی و مسلحانه استفاده نمی شود. 10 کشور سربازی انتخابی دارند. 12 کشور از ترکیب سربازان داوطلب و اجباری استفاده می کنند. ایران و به همراه 25 کشور دیگر بیش از 18 ماه سربازی، بدون حق انتخاب و همراه با به کار گیری در امور عملیاتی نظامی دارند؛ که متاسفانه نشان می دهد علی رغم تمام اصلاحات و بهبودها هنوز با وضع مطلوب فاصله داریم. در میان همسایگان ایران كشورهای افغانستان، عراق، عربستان، عمان، قطر، امارات متحده، پاكستان و بحرین سربازی اجباری را لغو كرده اند.

نکات بسیار مهم

1- امروزه که اکثر کشورها ارتش حرفه ای دارند و بسیاری در مسیر حرکت به سمت آن هستند، تحقق ارتش حرفه ای اجتناب ناپذیر شده و به همین دلیل است که ضرورت دارد نمایندگان مجلس در اصلاحیه خود بر این قانون به ارتش حرفه ای توجه کنند و الا به نظر می رسد در زمانی نه چندان دور مجددا این قانون باید به اصلاح سپرده شود.

2- تحقق ارتش حرفه ای کاری نیست که بتوان در زمانی کوتاه آن را محقق کرد؛ چرا که این روند باید به صورتی انجام شود که به توان دفاعی نیروهای مسلح کوچکترین خدشه ای وارد نشود.  به همین دلیل است که باز هم ضرورت دارد نمایندگان از هم اکنون به این مساله توجه کنند. به عنوان مثال کشورهایی چون آلبانی، استونی، اوکراین، صربستان، کرواسی هم اکنون طرح های 3 تا 5 ساله برای تحقق ارتش حرفه ای دارند که اکثرا در سال 2010 سربازی اجباری را حذف خواهند کرد. تایوان طرحی ده ساله طراحی کرده که هر سال ده درصد از شمار سربازان اجباری کم میشود. با توجه به تحولات اخیری که سپاه در ساختار خود ایجاد نموده بستر مناسبی برای گذار به ارتش حرفه ای ایجاد شده است.

3- طرح ارتش حرفه ای منافاتی با استفاده از سربازی اجباری در زمان جنگ ندارد و می تواند تنها ناظر به زمان صلح باشد. چنانچه کشورهای زیر سربازی اجباری را حذف کرده و ارتش حرفه ای ایجاد کرده اند اما این حق را برای نیروهای مسلح گذاشته اند که در شرایط اضطراری مانند جنگ از سربازی اجباری هم بهره بگیرد:  اتیوپی، بنگلادش، بلیز، هلند، شیلی، بلژیک، ایرلند، بولیوی، اروگوئه.

4- طرح ارتش حرفه ای منافاتی با آموزش های دفاعی و نظامی به جوانان ندارد. چنانچه مثلا تایوان تاکید کرده که بعد از حرفه ای شدن ارتش، دوره سربازی حذف می شود اما دوره آموزش آن به قوت خود باقی خواهند ماند. اتفاقا بر اساس قانون اساسی ایران دوره آموزش سربازی قابل حذف شدن نیست اما می توان دوره بعد از آموزش را در یک روند تدریجی و برنامه ریزی شده حذف کرده و ارتش حرفه ای را جایگزین آن نمود.

5- این مقاله از  تحولات و اصلاحات کمی و کیفی صورت گرفته در ساختار و شیوه سربازی در چند سال اخیر استقبال می کند و به هیچ وجه قصد نادیده گرفتن آنها را نداشته است.

گروه جامعه و سیاست

مطالب مرتبط:

در مورد سربازی نظر بدهید: فراخوان کمیسیون امنیت ملی

پادگانها: بررسی فراز و نشیب بیش از هفتاد سال " سربازی " در ایران

 یک قانون و هزار ماجرا: بررسی اثرات نامطلوب اجتماعی خدمت سربازی

بیچاره سربازان ایرانی: بررسی مقایسه ای وضعیت سربازی در ایران و کشورهای جهان

پایان عصر ناپلئون:  بررسی تغییر موضع كشورهای جهان نسبت به قانون خدمت وظیفه عمومی