فضیلت ماه ذى الحجّه

□

ماه «ذى الحجّه»، آخرین ماه «سال هجرى قمرى» است و ماهى است بسیار پربركت. بزرگان دین هنگامى كه این ماه وارد مى شد، اهمّیّت ویژه اى به عبادت در آن مى دادند. مخصوصاً در دهه اوّل این ماه.(1)
در بعضى از روایات آمده است، شب هاى دهگانه اى كه قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد كرده است، شب هاى دهه اوّل این ماه شریف است،(2) و این سوگند به خاطر عظمت آن است. 

خداوند در سوره حج (آیه 28) ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «أیّام مَعْلُومات» گفته است كه مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند. یكى از تفسیرهاى معروفِ «أیّام مَعْلُومات» كه در روایات نیز آمده است، ده روز اوّل ماه ذى الحجّه است.(3) بنابراین، هم شب هاى آن عزیز است و هم روزهاى آن.
در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم كه عبادت و كار نیك در هیچ ایّامى به اندازه این ایّام (ده روز اوّل ماه ذى الحجّه) فضیلت ندارد.(4)
افزون بر اینها، هم صدا شدن با زوّار خانه خدا در این ماه، و یاد و خاطره مراسم باشكوه حج و معنویّت و بركات آن، حال و هواى دیگرى به انسان مى دهد; مخصوصاً براى كسانى كه در سلك زوّار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته اند، یا با یاد و خاطره آنها همراهند.
وجود دو «عید» مهمّ اسلامى عید قربان (عید اضحى) و عید غدیر (عید ولایت) و روز «عرفه» و خاطره دعاى عجیب و بسیار گرانبهاى امام حسین(علیه السلام) در عرفات، شكوه و عظمت خاصّى به این ماه بخشیده، و سزاوار است همه مؤمنان (مخصوصاً جوانان پاكدل) از فضاى آكنده از معنویّت این ماه غافل نشوند و در خودسازى و تهذیب نفس بكوشند كه به پیشرفت هاى مهمّى نائل مى شوند. 

1. زاد المعاد، صفحه 240.
2. تفسیر قمى، جلد 2، صفحه 419.
3. مصباح المتهجّد، صفحه 671.
4. اقبال، صفحه 317.

روز اوّل ماه ذى الحجّه روز مباركى است و براى آن اعمالى چند نقل شده است:
1ـ روزه گرفتن. در روایتى از امام موسى بن جعفر(علیهما السلام) نقل شده است كه هر كس روز اوّل ماه ذى الحجّه را روزه بگیرد، خداوند براى وى پاداش عظیمى را مى نویسد.(مصباح المتهجّد، صفحه 671) 

2ـ خواندن نماز حضرت فاطمه(علیها السلام). مرحوم «شیخ طوسى» فرموده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه(علیها السلام) را بخواند و این نماز چهار ركعت است (هر دو ركعت به یك سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است; در هر ركعت، یك مرتبه سوره حمد و پنجاه مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه(علیها السلام) را بگوید، آنگاه بخواند: 

سُبْحانَ ذِى الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنیفِ، سُبْحانَ ذِى الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیمِ،

منزه است خداى صاحب عزت بلند و والا منزه است صاحب شوكت مرتفع و بزرگ

سُبْحانَ ذِى الْمُلْكِ الْفاخِرِ الْقَدیمِ، سُبْحانَ مَنْ یَرى اَ ثَرَ النَّمْلَةِ فِى

منزه است صاحب فرمانروایى گرانمایه و دیرینه منزه است آن كس كه بیند جاى پاى مور را بر

الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ یَرى وَقْعَ الطَّیْرِ فِى الْهَوآءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هكَذا وَلا

روى سنگ خارا منزه است آن كس كه بیند ردّ عبور پرنده را در هوا منزه است آن كس كه فقط او چنین است

هَكَذا غَیْرُهُ.(مصباح المتهجّد، صفحه 671)

و جز او چنین نیست.

3ـ نیم ساعت قبل از ظهر، دو ركعت نماز بگزارد و در هر ركعت، یك مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره قل هو الله و ده مرتبه آیة الكرسى و ده مرتبه سوره إنّا أنزلناه را بخواند.(اقبال، صفحه 325)

5ـ در هر روز از این دهه، این تهلیلات [لا اله إلاّ اللّه ها] را كه از امیر مؤمنان(علیه السلام) نقل شده است بخواند و اگر روزى ده مرتبه بخواند بهتر است:

لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الّلَیالى وَالدُّهُورِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ اَمْواجِ الْبُحُورِ، لا

معبودى جز خدا نیست به شماره شبها و روزگاران معبودى جز خدا نیست به شماره موجهاى دریاها

اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَرَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمّا یَجْمَعُونَ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّوْكِ

معبودى جز خدا نیست و رحمت او بهتر است از آنچه مردم جمع كنند معبودى جز خدا نیست به شماره هر خار و

وَالشَّجَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَالْوَبَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الْحَجَرِ

هر درخت معبودى جز خدا نیست به شماره هر مُو و كُرك معبودى جز خدا نیست به شماره هر سنگ

وَالْمَدَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ فِى اللَّیْلِ اِذا

و كلوخ معبودى جز خدا نیست به شماره بهم خوردن چشمها معبودى جز خدا نیست در شب چون

عَسْعَسَ، وَالصُّبْحِ اِذا تَنَفَّسَ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الرِّیاحِ فِى الْبَرارى

تاریك شود و در صبح چون بدمد معبودى نیست جز خدا به شماره بادها در صحراها

وَالصُّخُـورِ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ مِـنَ الْیَـوْمِ اِلـى یَـوْمِ یُنْفَخُ فِى الصُّورِ.(اقبال، صفحه 324)

و كوهها معبودى جز خدا نیست از امروز تا روز نفخ صور.

4ـ آن پنج دعایى را بخواند كه به فرموده امام باقر(علیه السلام) خداوند آن را بوسیله جبرئیل براى حضرت عیسى(علیه السلام) هدیه فرستاد، تا در ایّام این دهه، آنها را بخواند. آن پنج دعا چنین است:

(1) اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، بِیَدِهِ

(1) گواهى دهم كه معبودى جز خداى یگانه نیست كه شریك ندارد از آن اوست فرمانروایى و خاص اوست ستایش هر چه خیر است

الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلى كُلِّ شَىْء قَدیرٌ. (2) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا

بدست اوست و او بر هر چیز تواناست (2) گواهى دهم كه معبودى جز خداى یگانه نیست كه

شَریكَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً. (3) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ

شریك ندارد یگانه بى نیازى كه همسر و فرزندى براى خود نگیرد (3) گواهى دهم كه معبودى

اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَكُنْ لَهُ

جز خداى یگانه نیست كه شریك ندارد یگانه بى نیازى كه نزاید و نه زاییده شده و نیست برایش

كُفُواً اَحَدٌ. (4) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ

همتایى هیچ كس (4) گواهى دهم كه معبودى جز خداى یگانه نیست كه شریكى ندارد از آن اوست فرمانروایى و خاص اوست

الْحَمْدُ، یُحْیى وَیُمیتُ، وَهُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلى كُلِّ

ستایش زنده كند و بمیراند و اوست زنده اى كه نمیرد خیر بدست اوست و او بر هر

شَىْء قَدیرٌ. (5) حَسْبِىَ اللهُ وَكَفى، سَمِعَ اللهُ لِمَنْ دَعا، لَیْسَ وَرآءَ اللهِ

چیز تواناست (5) بس است مرا خدا و كافى است بشنود خدا صداى هر كس كه دعا كند وراى خدا

مُنْتَهى،اَشْهَدُللهِِ بِما دَعا،وَاَنَّهُ بَرىءٌ مِمَّنْ تَبَرَّءَ، وَاَنَّ لِلّهِ الاْخِرَةَ وَالاُْولى.(4)

انتهایى نیست گواهى دهم براى خدا بدانچه خوانده است و این كه بیزار است از هر كه از او بیزارى جسته و براى خداست آخرت و دنیا.

سپس حضرت عیسى(علیه السلام) پاداش فراوانى را براى صد مرتبه خواندنِ این پنج دعا ذكر فرمود.(اقبال، صفحه 323) مرحوم «علاّمه مجلسى» گفته است: اگر كسى هر روز هر یك از این پنج دعا را ده مرتبه بخواند (كه در مدّت ده روز هر كدام را صد مرتبه خوانده است) به روایت عمل كرده است. البتّه اگر هر روز هر دعایى را صد مرتبه بخواند بهتر است.(زادالمعاد، صفحه 245)