علم اخلاق شاخه‌ای از علوم انسانی^† است که موضوع آن ارزش (خوب بودن یا بد بودن) خوی‌ها و رفتارهای انسان است.^[۱] در فلسفه اخلاق دربارهٔ خوب یا بد بودن یک امر چند گرایش وجود دارد. یک گرایش تنها در صورتی یک امر را خوب می‌داند که نتیجه‌(ها)یی دلخواه به همراه داشته باشد اما گرایشی دیگر بدون رد نتیجه‌های دلخواه خوب بودن یک امر را ذاتی می‌داند (از جمله بیشتر دین‌ها). در اخلاق دین‌مدار این نتیجه‌ها ممکن است در جهان ادعایی فرامادی نیز اتفاق بیافتند اما در اخلاق نا-دین‌مدار رخداد نتیجه‌های دلخواه برای مثلا جامعهٔ انسانی تنها در جهان مادی مد نظر است. در این اخلاق ریز الگوهای اخلاقی و این‌که چه اموری نتیجه‌هایی دلخواه برای مثلا جامعهٔ انسانی دارند، ممکن است با اجماع روانشناسان و جامعه‌شناسان برجسته تعیین شود نه متولیان دین.

تاریخ

یکی از اولین کتاب‌هایی که مستقلاً به علم اخلاق پرداخته است کتاب اخلاق نیکوماخوس اثر ارسطو است.

اخلاق در لغت‌شناسی

از دیدگاه زبان عامی و فنی اخلاق به سه معنی به کار می‌رود^†

1. خُلق یعنی خوی، طبع، سجیه، عادت^†، و جمع آن اخلاق است.
2. صفت اخلاقی: عامل انجام یک عمل اخلاقی در شرایط خاص، به طور ناخودآگاه و شرطی^† مثل بخشندگی و دروغگویی
3. عمل اخلاقی: آن نوع عمل که بتوان در مورد خوب یا بد بودن آن قضاوت کرد. می‌تواند آگاهانه یا بی اختیار و عادتی(در اثر یک خلق) باشد . مثل یک بار بخشیدن و دروغ گفتن.

ارتباط اخلاق با علوم دیگر

جایگاه اخلاق در نقشهٔ علم، در انتهاست

دسته بندی علوم توسّط خواجه نصیر الدین طوسی در آغاز کتاب اخلاق ناصری، جایگاه علم اخلاق را در بین سایر علوم چنین آورده:

• علومی که به شناخت موجودات می‌پردازند
  • نظری: وجود موضوع آنها وابسته به حرکت ارادی انسان است.
    • ما بعد الطبیعه: موضوعشان مجرد از ماده
    • ریاضی
      • ۴ قسم
    • طبیعی
      • ۸ قسم
  • عملی: وجود موضوع آنها مستقل از حرکت ارادی انسان است «این علوم دانش به مصالح حرکات ارادی و افعال صناعی انسان هستند، به گونه‌ای که احوال آنها را سازمان دهند و آنان را به کمال شایسته شان برساند.»
    • تهذیب اخلاق: در مورد امور فردی بحث می‌کند
    • تدبیر منزل: مربوط به گروه کوچکی که
    • سیاست مدن: مربوط به جمعی است که در شهر، مملکت و مانند آن زندگی می‌کنند

وابستگی

علم اخلاق مبادی اش را از علوم منطق، مابعدالطّبیعه(یعنی فلسفه) برای مبادی هستی شناختی، و علم‌النّفس(انسان شناسی) و روان‌شناسی می‌گیرد. شاخه‌ای از اخلاق که عهده دار تامین مبادی اخلاق است فرا اخلاق نام دارد. لذا فرا اخلاق یک علم درجه دوم است. یعنی چون بر اساس علم منطق علوم را باید بر حسب موضوع شان و نه محمول شان دسته بندی نمود؛ و موضوع فرااخلاق در علوم دیگر است؛ فرا اخلاق یک علم یا شاخه‌ای از آن نیست.^[۴]

پیش درآمدی

علم اخلاق در فراهم آوردن مبادی علم حقوق و سیاست و تدبیر مُدُن نقش دارد. ارسطو، کتاب اخلاق نیکوماخوس اش را به عنوان مقدّمه‌ای برای کتاب سیاست مُدُنش نوشته

علم اخلاق بعضی از مبادی دو علم تدربیر منزل و سیاست مدن را نیز تأمین می‌کند.

شاخه‌های اخلاق

اخلاق به سه شاخهٔ کاملاً مجزا تقسیم می‌شود^†:

1. فلسفه اخلاق که شاخه‌ای از فلسفه^† است و وظیفهٔ آن پاسخ به سوالاتی از این قبیل بعنوان پایهٔ اخلاق نظری ست^[۵]:
   1. خوب و بد یعنی چه؟
   2. ماهیت و حقیقت^† مفاهیم اخلاقی چیست؟
   3. قضایا^†ی اخلاق اخباری اند یا انشایی^†؟
   4. مسائل اخلاقی جهانی و جاودانه (مطلق) اند، یا سرزمینی و موقّت (نسبی)؟
   5. معیار کلی خوبی و بدی یک صفت یا رفتار اخلاقی چیست؟
   6. شرایط و حوزه‌های مسئولیت اخلاقی چیست؟
2. اخلاق نظری که وظیفهٔ آن مطالعهٔ صفات و اعمال اخلاقی و پاسخ به انتظاراتی است از قبیل:
   1. شناسایی، دسته بندی و تعریف صفات و اعمال اخلاقی در حوزهٔ عمومی
   2. شناخت ریشه‌ها و پیامدهای آنها
   3. قضاوت در مورد خوبی یا بدی صفات کلان (صفاتی که محدود به حوزهٔ خاصی از زندگی نیستند). این قسمت از اخلاق یک فن^[۶] یا روش یا قانون یا باید و نباید است، نه یک علم. یعنی مربوط به آنچه باید، نه آنچه هست^[۷][۸].
   4. شناسایی حوزه‌های خاص اخلاق^†.
   5. دادن قدرت استدلال در مورد خوبی یا بدی اعمال و صفات اخلاقی در حوزه‌های خاص به آموزنده.

1. اخلاق عملی یا تربیت اخلاقی^† فنی^[۶] ست برای رسیدن از وضعیت مطلوب ناموجود به وضعیّت موجود مطلوب در اخلاق. از این نظر اخلاق اساس معنویت است^[۹]؛ و انسانی که اخلاقی تر است، معنوی تر نیز هست^†. همچنین این قسم از اخلاق یک فن است^[۶]. از مهمترین مسائل مطرح در این حوزه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
   1. شناخت و استفاده از مبادی رفتار^[۱۰]
      1. مبادی رفتار از نظر علمای پیشین از این قرار است: تصور + تصدیق^† به فایده + شوق موءکد.
      2. روان شناسان معصر ترکیب مشابه دیگری را پیش رو نهاده‌اند: شناخت + انگیزش + توان عملی.
   2. روش ایجاد و از بین بردن صفات اخلاقی

توضیحات

1. ^ علوم انسانی دسته‌ای از علوم دانشگاهی اند که در آنها با روش‌های عموماً تحلیلی، انتقادی و تفکری-تعمقی امور انسانی را مطالعه می‌کنند. این روش‌ها معمولاً در تقابل با روش‌های تجربی در علوم پایه و علوم اجتماعی قرار می‌گیرند. (ویکی‌پدیا)
2. ^ که به هیچ وجه محدود به زبان فارسی و فرهنگ اسلامی نیست.
3. ^ در روان‌شناسی در مورد معنای آن بحث می‌شود.
4. ^  برای مطالعه در مورد عادت و شرطی‌سازی و یادگیری به کتاب روان‌شناسی عمومی، دکتر حمزه گنجی یا منابع مشابه رجوع فرمایید.
5. ^ این شاخه‌ها با هم اشتباه گرفته نمی‌شوند. اما از سویی در بسیاری از منابع قدیم اخلاق، علم اخلاق صرفاً به دومی و سومی اطلاق می‌شود (مانند معراج السّعاده)؛ و از سویی هم در متون غربی جدید از اخلاق صرفاً به عنوان شاخه‌ای از فلسفه یاد می‌شود و قسمت دوم و سوم نیز گاه جزو آن می‌آید.
6. ^ فلسفه مطالعهٔ مسائل کلی و اساسی پیرامون موضوعاتی چون وجود، آگاهی، حقیقت، عدالت، زیبایی، اعتبار، ذهن و زبان است. وجه افتراق فلسفه با راه‌های دیگر پرداختن به این پرسش‌ها (راههایی نظیر عرفان و اسطوره) رویکرد نقّادانه و معمولاً سامان‌مند فلسفه و تکیه‌اش بر استدلال‌های عقلانی‌است. (ویکی‌پدیا)
7. ^ اصطلاح فلسفی. رجوع شود به آشنایی با علوم اسلامی، جلد 1، اثر شهید مطهّری
8. ^ اصطلاحی در علم منطق. رجوع شود به منطق کاربردی، اثر علی اصغر خندان
9. ^ دو نوع جمله در علم زبان شناسی
10. ^ مدرّسان گاه این قسمت را اخلاق کاربردی می خوانند. اما این نامی برای اخلاق اختصاصی نیست.
11. ^ عرفان عملی مساوی اخلاق عملی نیست، بلکه صرفاً بهترین فن تربیت اخلاقی، آن هم در محدودهٔ اخلاق اسلامی ست. نه در قلمرو کلّی اخلاق.
12. ^ به طور مشابه، در صنعت تولید دقّت اندازه ملاک کیفیت است. محصولی بهتر است، که در طی فرایند تولید، در ابعادی هر چه دقیق تر ساخته شده باشد.
13. ^ تصوّر و تصدیق دو اصطلاح در علم منطق اند. رجوع شود به منطق کاربردی، اثر علی اصغر خندان

منابع

لطفاً توجه شود که شماره پاورقی در مورد منابع و توضیحات مستقل از هم و از نظر ظاهر نیز متفاوت اند

http://www.tachar.blogsky.com

جوان و آموزه های اخلاقی در کلام معصومین علیهم السلام

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

به شما درباره جوانان به نیکی سفارش می کنم که آنها دلی رقیق تر و قلبی فضیلت پذیرتر دارند. خداوند مرا به پیامبری برانگیخت تا مردم را به رحمت الهی بشارت دهم و از عذابش بترسانم، جوانان سخنانم را پذیرفتند و با من پیمان محبت بستند، ولی پیران از قبول دعوتم سر باز زدند و به مخالفتم برخاستند.

سپس به این آیه اشاره فرمود که دوره ای طولانی بر آنها گذشت و دل هایشان زنگ قساوت گرفت. رسول خدا صلی الله علیه و آله :

الشّابُّ الجوادُ الزّاهِدُ هُوَ اَحَبُّ اِلَی اللّه مِنَ الشَّیْخ الْبَخیلِ العَابِدِ.

جوان بخشنده زاهد، نزد خداوند محبوب تر از پیرمرد عابدی است که بخل بورزد.

امام علی علیه السلام :

اُهْجُروا الشَّهَواتِ فَاِنَّها تَقُودُکُْم اِلی رُکُوبِ الذُّنوبِ و التَّهَجُّمِ عَلَی السَّیِّئاتِ.

از تمایلات ناروا دوری کنید که شما را به وادی گناه کاری می کشاند و غافلگیرانه شما را در آغوش گناهان می افکند.

امام علی علیه السلام :

لا تَقسِرُوا اَولادَکُم عَلی آدابِکُمْ فَاِنَّهُمْ مَخْلُوقُونَ لِزَمانٍ غَیْرِ زَمانِکُمْ.

آداب و رسوم زمان خودتان را با زور به فرزندان خویش تحمیل نکنید؛ زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.

امام علی علیه السلام :

لا تَتْرُکِ اِلاجتِهادَ فی اِصلاحِ نَفسِکَ فَاِنَّهُ لا یُعینُکَ عَلَیها الاّ الجِدُّ.

هرگز از مجاهده و کوشش در اصلاح خویش باز نایست؛ زیرا چیزی جز سعی و کوشش تو را در این کار یاری نخواهد کرد.

امام علی علیه السلام :

ایّاکَ و صُحبَةَ مَن اَلهاکَ و اَغراکَ فَاِنَّهُ یَخذُلُکَ و یُوبِقُکَ.

بپرهیز از رفاقت با کسی که اغفالت می کند و فریبت می دهد که سرانجام آن، مایه خواری و هلاکت خواهد بود.

امام علی علیه السلام :

اِقمَعُوا هذِهِ النُّفُوسَ فَانَّها طَلِقَهٌ اِن تُطیعُوها تُنزَعُ بِکُم الِی شَرِّ غایَةٍ.

این نفوس سرکش را مقهور کنید که خودسر و بی قیدند. اگر خواسته های آنها را پیروی نمایید، سرانجام شما را در بدترین پرتگاه می افکنند.

امام علی علیه السلام :

غَلَبَةُ الشَّهوَةِ تُبِطلُ العِصمَةَ وَ تُورِدُ الهَلکَ.

غلبه و فرمانروایی شهوت، مصونیت اخلاقی را از بین می برد و آدمی را به وادی هلاکت می افکند.

امام علی علیه السلام :

اَولَی اَلاشیاءِ أَن یَتَعَلَّمَها اَلاَْحْداثُ اَلاشیاءُ الَّتی اِذا صارُوا رجالاً اِحتاجُوا اِلَیها.

بهترین چیزی که شایسته است جوانان یاد گیرند، چیزهایی است که در بزرگ سالی مورد نیازشان است.

امام صادق علیه السلام :

یا مَعشَر الاَحداثِ اِتُّقُوا اللّه َ وَ لا تَسأَلُوا الرُّؤَساء الجَورِ، دَعَوهُم حَتّی یَصیروُا اَذناباً.

ای گروه جوانان، از خدا بترسید و گرد فرمانروایان ستم کار نگردید. آنان را ترک کنید تا از مقام بزرگی تنزل کنند و دنباله روی جامعه باشند.

امام جواد علیه السلام :

اِیّاکَ و مُصاحَبَةَ الشَّریرِ فَاِنّه کَالَسیفِ یَحْسُنُ مَنظَرُهُ وَ یَقبَحُ اَثَرُهُ.

از رفاقت با شرور بپرهیز که مانند شمشیر، ظاهری خوب و اثری بد دارد.

امام جواد علیه السلام :

راکِبُ الشَّهَواتِ لا تُقالُ عَثرَتُهُ.

کسی که بر مرکب شهوات خویش سوار است، هرگز از لغزش و سقوط رهایی نخواهد داشت.

http://www.hawzah.net

حکایت (تبلیغ نازیبای دین)

فردی با صوت نازیبا، مشغول تلاوت قرآن بود. صاحب دلی بر او گذشت و گفت: ماهیانه چه مبلغی برای تلاوت قرآن دریافت می کنی؟ قاری قرآن گفت: مبلغی در قبال تلاوت قرآن دریافت نمی کنم. فرد صاحب دل دوباره پرسید: پس چرا به خود زحمت تلاوت را می دهی؟ تلاوت کننده قرآن گفت: برای رضای خدا می خوانم. فرد صاحب دل گفت: رضای خدا در این است که بدین شیوه قرآن را تلاوت نکنی.

سعدی در این حکایت و در چندین حکایت دیگر در کتاب ارزشمند گلستان به این مهم پرداخته است و بر این باور است که اگر قرار است سمبل یا نمادی از دین (تلاوت قرآن، اذان، موعظه و...) به جامعه عرضه شود، باید زیبا و دلپذیر ارائه گردد که سبب رونق بازار مسلمانی شود، نه سبب رکود آن. به همین سبب در این حکایت از صوت نازیبای قاری قرآن انتقاد می کند و می گوید:

جالب اینکه مولانا هم در مثنوی به نوعی دیگر، از نازیبا معرفی کردن دین انتقاد می کند و در حکایتی نغز از مؤذن بدصدایی در آبادی سخن به میان آورده است که نیمی از مردمان آن مسلمان و نیم دیگر کافر بودند و او همچنان اذان می گوید و به اعتراض مسلمانان توجهی نمی کند. تا اینکه صدای ناهنجار او سبب می شود، دختر کافری که قصد داشت مسلمان شود، تصمیم خود را رها کند. پدر دختر که نمی خواست او مسلمان شود، با خشنودی از این واقعه شوم برای تشکر از مؤذن بدصدا، هدیه هایی به ارمغان برای او می آورد و می گوید:

http://www.hawzah.net

حکایت (چاپلوسی)

سلطان محمود را در حالت گرسنگی خوراک بادنجان بورانی پیش آوردند. خوشش آمد. گفت: «بادنجان طعامی است خوش.» ندیمی به تعریف از بادنجان پرداخت. سلطان چون سیر شد، گفت: «بادنجان سخت مضر چیزی است.» ندیم باز درباره مضرات بادنجان زیاده روی کرد. سلطان گفت: «ای مردک تا این زمان به تعریف از آن می پرداختی؟»

گفت: «من ندیم توأم، نه ندیم بادنجان. مرا چیزی باید بگویم که تو را خوش آید، نه بادنجان را».

عبید زاکانی ادیب توانا در این حکایت طنز به زیبایی، چهره نازیبای افراد چاپلوس را می نمایاند که می کوشند با چرب زبانی، ضدارزش ها را ارزش و بدی ها را نیکی، پلیدی ها را زیبا و یا برعکس اینها نشان دهند و مردم را بفریبند.

شگفتا که بیشتر افراد ضعیف و فرومایه که چیزی بارشان نیست و بر اثر روابط و زد و بندها به مقام و موقعیتی دست یافته اند، از مدح و ستایش این گونه افراد لذت می برند و بساطشان را روز به روز گسترش می دهند، ولی افراد بالیاقت و شایسته که نیازی به تعریف و تمجید بی جا نمی بینند، به شدت با آنها مقابله می کنند.

امام علی علیه السلام می فرماید: «زنهار پرهیز کن از چاپلوسی و تملق که از خصلت ایمان نیست».

ناگفته نماند تملق و چاپلوسی، شخصیت گوینده را تخریب و مخاطب را مغرور می سازد.

http://www.hawzah.net

حکایت (غرور)

در دوران گذشته دو برادر یکی به نام «ضیاء» و دیگری به نام «تاج» در شهر بلخ زندگی می کردند. ضیاء مردی بلندبالا و با این حال بذله گو، نکته سنج و خوش اخلاق که واعظ شهر هم بود. در عوض، برادرش تاج قدی بسیار کوتاه داشت، ولی از علم بالایی بهره می برد، به گونه ای که ملقب به شیخ الاسلام بود. به همین سبب به برادرش به دیده حقارت می نگریست. حتی از وجود او خجالت می کشید. روزی ضیاء به مجلس برادرش تاج که پر از شخصیت های بزرگ بود وارد شد، ولی غرور علمی تاج مانع از آن شد که به احترام برادرش بایستد. ازاین رو، نیم خیز شد، به سرعت نشست. وقتی ضیاء از برادرش آن حرکت ناپسند را دید، با کنایه ای که حکایت از نکته سنجی او داشت، فی البداهه به مزاح گفت: «چون خیلی بلند قامتی، برای ثواب، کمی هم از آن قامت سروت بدزد».

http://www.hawzah.net

مردی زیر باران از دهکده کوچکی می گذشت . خانه ای دید که داشت می سوخت و مردی را دید که وسط شعله ها در اتاق نشیمن نشسته بود

مسافر فریاد زد : هی،خانه ات آتش گرفته است! مرد جواب داد : میدانم

مسافر گفت:پس چرا بیرون نمی آیی؟

مرد گفت:آخر بیرون باران می آید . مادرم همیشه می گفت اگر زیر باران بروی ، سینه پهلو میکنی

زائوچی در مورد این داستان می گوید :

خردمند کسی است که وقتی مجبور شود بتواند موقعیتش را ترک کند

http://www.roozeshadi.com

طرز صحیح چیدمان وسایل در خانه را یاد بگیرد تا با آرامش زندگی کنید

خانه را کاربردی و زیبا بچینید

---

ملحقات زیبا می تواند شاخص یک اتاق زیبا باشد و از طریق به کارگیری و خرید چند گلدان پر گل یا قاب های عکس و گیاهان خانگی می توان فضائی چشمگیر در اتاق ایجاد کرد. این زیبایی  می تواند مقرون به صرفه نیز باشد.

 

---

برای داشتن خانه ای دلنشین باید تمام مکان های آن را بررسی کنیم و بهترین استفاده و چینش را برای هرمکان در نظر بگیریم :

 

راهرو

اغلب راهروها فضایی محدود هستند ولی اکثراً برای انبار کردن لوازم خانه استفاده می شوند. کیف ها و کفش ها را به کمد اتاق خواب انتقال دهید و چترها و لوازم ورزشی را جایی قرار دهید که دید کمتری داشته باشد؛ مثل انباری

اتاق خواب

با خرید یک لحاف جدید یا روتختی و قرار دادن کوسن های مختلف روی آن، تغییری در اتاق خواب خود پدید آورید که احساس آرامش را القاء نماید. اتاق خواب را شلوغ نکنید . از کمد ها و کشو ها برای قرار دادن وسایل استفاده کنید. اطاقی که برای لحظات آرامش و خواب شماست ،بهتر است فضایی متناسب داشته باشد.

آشپزخانه

کابینت های قدیمی آشپزخانه را مجدداً رنگ بزنید و دستگیره های جدیدی برای آنها خریداری و نصب نمایید.تمامی وسایل پخت و پز خود ( مگر زیباترین آنها ) را خارج از دید قرار دهید.

وقتی در اتاق خود برای هر چیزی جایی بیابید مثل این است  که از حضور یک متخصص دکوراسیون استفاده برده اید. هر فضای موجود بدون استفاده را در خانه با خلاقیت خود تحت اختیار درآورید

حمام

لازم نیست برای حمام تان زیاد هزینه کنید تا دلپذیر به نظر برسد. تجمع آهک و چرک و کثافات و نیز رنگ رفتگی های روی دیوار با استفاده از مواد شوینده ناپدید می شوند یا کلاً می توانید رنگ آمیزی جدیدی را تجربه کنید. ( دقت کنید که هرگز جوهر نمک را توأم با وایتکس یا پودرهای شبیه رخشا استفاده نکنید، چون بلافاصله گاز کشنده ای تولید می کند)

برای پاک کردن لکه های روی دوش می توانید از اسپری مخصوص استفاده کنید و با گذشت چند دقیقه با برس نرم روی آن بکشید.

انبار

در عین این که کابینت های روباز و بدون در باعث می شوند از پر کردن آنها خودداری کنیم، ولی آشکار بودن مواد درون آنها به هر حال باعث می شود شلوغ به نظر برسند. اگر این قفسه ها زیر یک طاقچه نصب شده اند، آنها را تبدیل به قفسه های در دار نمایید که نباید گران تمام شود.

شومینه

با اضافه کردن ملزومات ساده ای به شومینه خود به محیطی که از سنگ پوشیده شده است، گرما ببخشید. سیخ شومینه، دم آهنگری و سطلی که در آن چوب یا ذغال قرار داشته باشد، از این جمله اند. شمعدان هایی را در کنار لبه های مسطح آن قرار دهید و آینه ای را مستقیماً بالای شومینه نصب کنید که صحنه ای رؤیایی پدید آورید.

بیرون خانه

با رنگ مخصوص وسائل موجود در فضای باز، درها، پنجره ها و ناودان ها را مجدداً رنگ کنید و پولیش بزنید. باغچه را فراموش نکنید. گیاهان را به طور منظم آب دهید و هرس نمایید و از رشد علف هرز جلوگیری به عمل آورید.

چراغ ها

نور قوی در اتاق زیاد مناسب به نظر نمی رسد. از نوعی چراغ استفاده کنید که برای موقعیت ها و روحیات مختلف قابل تنظیم باشد. متصل ساختن یک سوئیچ کم نور کننده به مدار اصلی روشنایی می تواند کمک تان کند

منبع

http://ali70.com/7547