تبیان، دستیار زندگی

حرف «صاد» مانند «س» تلفظ مى شود; در عین حال، صدا پر حجم و درشت مى شود و فرقى بین حرف «ص» در «الصمد» و سایر كلمات نیست. درباره طریقه تلفظ حرف «ص» چند دیدگاه وجود دارد. براى آگاهى بیشتر مى توانید به كتاب معرفى شده در پاورقى رجوع كنید.[1]
[1]. ر.ك: سیدمحسن موسوى بلده، حلیة القرآن، ج1، ص19 ـ 21; ج2، ص33 و 41.

خیر، زیرا یكى از واجبات نماز «ذكر» است. «ذكر» همان عبارت ها، جمله ها، كلمات و حروف خاصى است كه در جاى جاى نماز باید ادا شود و این امر بدون تكان دادن زبان و لب ها محقق نمى شود. بلكه اگر كسى استثناءً لال است احكام ویژه خود را دارد; مثلاً با اشاره باید نماز بخواند و... .
خداوند متعال مى فرماید: (لاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا)[1]; نمازت را با آواز بلند مخوان و بسیار آهسته اش مكن.
    بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر (و هم چنین تسبیحات اربعه) را آهسته بخوانند.[2]
    از مجموع آیه فوق و فتواى فقهاى بزرگ استفاده مى شود كه نماز باید خوانده شود و تمامى حروف از مخارج خودش ادا شود. بنابراین چون نمى توان بدون حركت زبان و لب ها حروف و كلمات را ادا كرد نماز خواندن به این شكل یا از ته دل باطل است.[3]
[1]. اسراء، آیه110.
[2]. امام خمینى، توضیح المسائل، مسئله 992 و 1007.
[3]. ر.ك: امام خمینى، تحریرالوسیله، ج1، ص166، مسئله 11.

روایات اسلامى به نكته هایى در همین زمینه اشاره كرده اند كه به نمونه اى از آنها اشاره مى كنیم:
    1. از امام صادق(علیه السلام) در پاسخ به همین پرسش، نقل شده است كه فرمودند: چون نماز عبارت است از ركوع و سجود و تفاوتى میان این دو نیست، لكن چون ركوع عمل شخص ایستاده و سجده عمل شخص نشسته مى باشد و نماز نشسته نصف نماز ایستاده است، از این رو مى بایست عمل نشسته دو چندان شود تا با عمل ایستاده برابر گردد، لذا سجده تكرار مى شود تا با تعداد ركوع برابر شود.[1]
    2. هنگامى كه پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) به معراج تشریف بردند، بادیدن عظمت پروردگار، به سجده رفتند. هنگامى كه سر از سجده برداشتند بار دیگر عظمت پروردگار را دیدند و به سجده رفتند، از این جهت دو سجده در نماز واجب شد.[2]
    3. فردى از امیرالمؤمنین على(علیه السلام) پرسید: معناى دو سجده چیست؟ حضرت فرمودند: سجده اوّلى تأویلش این است كه وقتى سر برخاك مى گذارى یعنى خدایا! از همین خاك مرا خلق كردى و چنان چه سربرداشتى یعنى از همین خاك مرا بیرون آورى، وقتى براى بار دوم سر بر خاك نهادى معنایش این است كه خداوندا! مرا به همین خاك دوباره باز خواهى گرداند و چون سربرآورى یعنى از همین خاك دوباره خارج خواهى ساخت.[3] قرآن نیز به همین مطلب اشاره دارد(طه، آیه 55).
[1]. ر.ك: شیخ صدوق، علل الشرایع، ج1، ص262.
[2]. ر.ك: شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج4، ص680; عبدالله جوادى آملى، اسرار الصلاة، ص61.
[3]. ر.ك: همان، علل الشرایع، ج2، ص336.

كراهت خواندن قرآن در ركوع و سجود به علت این است كه در روایات از آن نهى شده از جمله: حضرت على(علیه السلام) مى فرماید: چند نفر نباید قرآن بخوانند، ركوع كننده و سجده كننده در نماز، كسى كه در دست شویى و حمام است، كسى كه جنب است ]و[، زنانى كه عذر شرعى دارند.[1]
[1]. ر.ك: همان، وسائل الشیعه، ج6، ص246 و شیخ صدوق، خصال، ص357.

با توجه به آیه 15 رعد، معیار در تشخیص این كه سجده، براى خدا یا غیرخدا (مانند بت و امثال آن) است، نیت و انگیزه شخص سَجده كننده است. این موضوع با آن چه بر آن سجده مى كنند هیچ ارتباطى ندارد; در صورتى كه این عمل به انگیزه عبادت و كرنش در برابر خداوند، انجام شود (رعد، آیه15 و حج، آیه77) سجده براى خدا است. ممكن است شخصى بر خاك پیشانى بساید، ولى چون نیتش غیرخدا بوده، عملش چیزى جز شرك و بت پرستى نیست.[1]
    سجده بر زمین است; یعنى بر سنگ و خاك. از آن جا كه در همه جا، خاك تمیز و پاك یافت نمى شود، مقدارى خاك به صورت مهر ساخته شده است.
سنگ و خاك «مسجود علیه» است نه «مسجود له» (بر آن سجده مى شود، به آن سجده نمى شود). گاه به غلط تصور مى شود كه شیعه براى سنگ سجده مى كند! در حالى كه او، بسان همه مسلمانان، تنها براى خدا سجده كرده و به عنوان اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه الهى، پیشانى به خاك مى ساید.[2]
در پایان لازم به یادآورى است، مهر باید ساده ساخته شود، بنابراین كسانى كه مهرهایى را به صورت مجسمه و مانند آن مى سازند، كارشان از روى نادانى است و مستند شرعى ندارد.

[1]. ر.ك: جعفر سبحانى، الاعتصام بالكتاب و السنة، ص6ـ75; سید محمد حسین طباطبایى، تفسیر المیزان، ج11، ص320 و 324 و 332.
[2]. ر.ك: جعفر سبحانى، منشور عقاید امامیه، ص271.

قرآن كریم، یكى از ویژگى هاى «عباد الرحمن» (بندگان خاص خداوند) را چنین معرفى مى فرماید: (وَ عِبَادُ الرَّحْمَـنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الاَْرْضِ هَوْنًا وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَـهِلُونَ قَالُواْ سَلَـمًا * وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَ قِیَـمًا )[1]; بندگان خاص خداوند رحمان آنها هستند، كه با آرامش و بى تكبر، بر زمین راه مى روند و هنگامى كه جاهلان آنها را مخاطب سازند، به آنها سلام مى گویند ]و با بى اعتنایى و بزرگوارى مى گذرند[  آنها كسانى هستند كه شبان گاه، براى پروردگارشان، سجده و قیام مى كنند.

    جمله «یبیتون» دلیل بر این است كه آنها شب را با سجود و قیام به صبح مى آورند، كه منظور بخش قابل ملاحظه اى از شب است و یا اگر تمام شب باشد، در بعضى از مواقع چنین است. سجده هاى فراوان و طولانى در دل شب، از ویژگى هاى بندگان خاص الهى است، كه در این آیه به آن اشاره شده است.

    در سوره انسان، آیه 25 و 26 آمده است: (وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِیلاً * وَ مِنَ الَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُو وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَوِیلاً ); و نام پروردگارت را هر صبح و شام به یاد آور و در شبان گاه براى او سجده كن و مقدارى طولانى از شب، او را تسبیح گوى.
[1]. فرقان، آیه63 و 64.

با نگاه كردن به آیاتى كه سجده واجب دارند، سجده بر انسان واجب نمى شود، بلكه در هر یك از چهار سوره «والنجم»، «اقرء» «الم تنزیل» و «حم سجده» یك آیه سجده وجود دارد كه اگر انسان آن را بخواند یا به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فوراً سجده كند و اگر فراموش كرد، هر وقت یادش آمد باید سجده كند.[1]
[1]. بنى هاشمى، توضیح المسائل مراجع، 1093، ص 615، فتاواى امام خمینى.

در برخى قرآن ها، سجده هاى واجب با علامت «سجده واجبه»، در كنار صفحه قرآن، روبه روى آیه سجده، مشخص شده است امّا در برخى قرآن ها مشخص نشده است و انسان باید موارد و احكام آن را طبق نظر مرجع تقلید خود یاد بگیرد و در قرآن خود مشخص نماید تا در وقت تلاوت، سجده واجب از او فوت نشود.[1]
    در سجده واجب قرآن روبه قبله بودن لازم نیست و یك سجده كفایت مى كند.آیه یا دعاى خاصى واجب نیست، بلكه بنابر نظر مبارك حضرت امام خمینى: «هرگاه انسان، در سجده واجب قرآنى، پیشانى را به قصد سجده بر زمین بگذارد، اگر چه ذكر نگوید، كافى است و گفتن ذكر، مستحب است و بهتر است بگوید:
(لا اله الاّ اللهُ، حقّاً حقّاً، لا اله الاّ اللهُ ایماناً و تصدیقاً، لا اله الاّ اللهُ، عبودیةً و رقّاً، سجدتُ لك یا ربِّ تعبّداً و رقّاً، لامستنكفاً و لامستكبِرًا بَلْ اَنَا عبدٌ ذلیلٌ خائفُ مستجیرٌ.)[2]
[1]. ر.ك: بنى هاشمى، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص615، مسئله 1093، رساله امام خمینى.
[2]. ر.ك: امام خمینى، رساله توضیح المسائل، مسئله 1098.