تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : صاحبان انديشه درخصوص انگيزه ابن ملجم از قتل امام علي (ع) اختلاف نظر دارند.(1)به نظر مي رسد اين اختلافات ناشي از آن باشد كه در علت اصلي و علت فرعي دقت نشده است.در مجموع مي توان عوامل زير را به عنوان انگيزه هاي به شهادت رساندن امام بيان كرد كه با هم ارتباط داشته و مكمل يكديگرند:1) انحراف فكري و عقيدتيبرخي عقيده دارند كه انحراف عقيدتي و مسايل اعتقادي خوارج - از جمله ابن ملجم - موجب شد وي امام را به شهادت برساند. بعد از جنگ صفين و شكل گيري حكميت ، اين نگرش به وجود آمد كه علي (ع) با پذيرش حكميت دچار اشتباه شده و حكم خدا را ناديده گرفته است.افزون بر آن علي (ع) در برخورد با خوارج نيز به جنگ با آنان پرداخت ؛ حال آنكه وظيفه امام علي(ع) نه پذيرش حكميت بود و نه كشتار خوارج و گفتگوي ابن ملجم با يكي ديگر از خوارج به نام "شبيب بن بجره" اين ادعا را تأييد مي كند كه يكي از علل مهم قتل امام انحراف عقيدتي است.(2)متأسفانه انحراف فكري خوارج در حدي بود كه آنان قيام عليه امام را واجب دانسته و باور داشتند كه وي از دين خارج شده است. استاد شهيد مطهري در اين خصوص مي نويسد: "... چون يكي از اصول خوارج اين بود كه امر به معروف و نهي از منكر واجب است و هيچ شرطي هم ندارد و در مقابل هر امام جائري بايد قيام كرد و علي (ع) را جزء كفار مي دانستند ، گفتند: پس راهي نمانده غير از اين كه ما بايد عليه علي قيام كنيم...".(3)2) انگيزه سياسي برخي عقيده دارند كه علت اصلي قتل امام توسط ابن ملجم ، سياسي است، بدين معنا كه بعد از جنگ هاي داخلي كه در جهان اسلام به وجود آمد، و تعداد زيادي از مردم كشته شده و خسارات بسياري به جامعه اسلامي وارد شد، اين نگرش به وجود آمد كه سه نفر: علي، معاويه و عمر و عاص، عوامل اصلي فتنه ها و آشوب ها هستند، از اين روي بايد به قتل برسند. البته اين باور كه اين سه نفر عواملي اصلي اشوب ها هستند، از اين روي بايد به قتل برسند. البته اين باور كه اين سه نفر عواملي اصلي آشوب ها هستند، بعد از جنگ نهروان به اوج خود رسيد. بر اين اساس سه تن از آنان به نام هاي عبدالرحمن ابن ملجم، برك بن عبدالله تميمي و عمرو بن بكير تميمي در مكه گرد آمدند، پس از رايزني بر آن شدند كه همزمان علي (ع)، معاويه و عمرو بن عاص را بكشند. ابن ملجم كشتن علي (ع) را بر عهده گرفت؛ برك و عمرو نيز عمده دار شدند كه معاويه و عمرو عاص را بكشند . (4) آن گاه هر كدام به سوي محل اجراي مأموريت خود رفتند كه برك و عمرو در انجام مأموريت خود موفق نشدند، ولي ابن ملجم در مأموريت خود موفق شده و امام را به شهادت رساند.(5)3) انتقام جويي و مسايل جنسي از برخي متون تاريخي استفاده مي شود كه انتقام جويي و مسايل جنسي نقش عمده در قتل امام داشته است؛ بدين معنا كه كشتن برخي از خوارج توسط امام موجب شد كه خوارج نسبت به امام بدبين شده و درصدد انتقام برآيند؛ زيرا در جنگ نهروان افراد زيادي از برادران و اقوام خوارج كشته شده بودند كه زمينه ضديت با امام را فراهم آورد. در كنار اين مسأله عامل ديگر نيز قرار گرفت كه آن طرح مسأله ازدواج "قطام" با ابن ملجم بود. البته ازدواج ابزاري بود براي انتقام جويي از امام. گفتگوي قطام با ابن ملجم نشان مي دهد كه "قطام" نيز درصدد انتقام جويي بود . (6)ابن ملجم هنگامي كه در كوفه به خانه "اشعث بن قيس" آمد و با "قطام" كه وي نيز از خوارج بود، روبرو شد، عاشق او گرديد . طبق نقل مسعودي پدر و برادر "قطام" در واقعة نهروان كشته شده بودند.(7) ابن ملجم با ديدن "قطام" رسما از وي خواستگاري كرد. قطام گفت: با كمال ميل با تو ازدواج مي كنم، مشروط بر اين كه مهرية مرا مطابق ميل من قرار دهي. عبدالرحمن گفت: مقصود چيست؟ قطام كه عاشق را تسليم خود مي ديد، مهر را سنگين كرد و گفت: سه هزار درهم و يك غلام و يك كنيز و قتل علي بن ابي طالب . اگر او را كشتي، هر دو انتقام خود را گرفته ايم . بر اين اساس ابن ملجم مصمم به قتل امام شد.(8) در روايت ابن سعد، كه ديگران نيز همان را نقل كرده اند، انگيزة ابن ملجم در كشتن علي (ع) انتقام بوده، اما "ابن اعثم كوفي" روايت ديگري آورده است كه با گزارش پيش تفاوت بسيار دارد. براساس آن "ابن ملجم" تنها از سر سودازدگي عاشقانه به كشتن علي دست يا زيد (عشق به قطام) .(9) شهيد مطهري نيز طرح ازدواج "قطام" با ابن ملجم را در قتل امام مؤثر مي داند.(10)نتيجه گيريواقعيت آن است كه علت اصلي قتل امام انحراف عقيدتي و جمود انديشي ابن ملجم مي باشد.اين علت زمينه عوامل ديگر را نيز فراهم كرده و آنان از عوامل فرعي محسوب مي شوند. اگر ابن ملجم امام زمان خود را خوب مي شناخت، و از رشد فكري و بصيرت برخوردار بود، هم در جريان هاي سياسي دچار مشكل نمي شد و هم در تحريف مفاهيم ديني مانند حاكميت و حكومت . اگر وي مي دانست كه وظيفه اش اطاعت از امام است و علي (ع) قرآن ناطق است، هيچ گاه امام را در كنار معاويه و عمرو عاص قرار نمي داد و امام را مانند آنها عامل فتنه و آشوب نمي دانست. اگر ابن ملجم از رشد فكري و فرهنگي برخوردار بود و فقر فرهنگي نداشت، تحت تأثير "قطام" قرار نگرفت و امام را به خاطر ازدواج با وي به قتل نمي رساند. بر اين اساس مي توان نتيجه گرفت كه علت اصلي قتل امام علي (ع) انحراف فكري و جمود انديشي بوده و عوامل ديگر نيز مكمل آن هستند.پي نوشت ها : 1 - دايرة المعارف بزرگ اسلامي ، ج4، ص 689.2 - فروغ ولايت ، ص 773.3 - سيري در سيرة ائمه اطهار (ع) ص 38..4 - مقاتل الطالبين، ص 29؛ الامامه و السياسة ، ج1، ص1375 - دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج4، ص 689.6 - همان.7 - مروج الذهب، ج2، ص 426.8 - فروغ ولايت، ص 771 - 772.9 - دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج4، ص 689.10- سيري در سيرة ائمه اطهار (ع) ص 50.

پاسخ : امام علي (ع) توسط عبدالرحمن بن ملجم مرادي به شهادت رسيد.(1) در خصوص چگونگي شهادت و ضربت خوردن حضرت اختلاف نظر است. بعضي عقيده دارند امام هنگامي كه وارد مسجد شد و به نماز ايستاد و تكبير افتتاح گفت و پس از قرائت به سجده رفت در اين هنگام ابن ملجم در حالي كه فرياد مي زد: "لله الحكم لا لك يا عليّ" با شمشير زهر آلود ضربتي بر سر مبارك حضرت وارد آورد. ضربت بر محلي اصابت كرد كه بيشتر شمشير "عمر بن عبدود" بر آن وارد شده بود.(2) و فرق مبارك حضرت تا پيشاني شكافت.(3)مرحوم شيخ طوسي در "امالي" حديث ديگري از علي بن موسي الرضا (ع) از پدر گراميش از امام سجاد (ع) نقل مي كند كه ابن ملجم در حالي كه علي (ع) در سجده بود، ضربتي بر فرق حضرت وارد ساخت.(4)دانشمند معروف اهل سنت سبط ابن جوزي مي نويسد: "هنگامي كه امام در محراب قرار گرفت، چند نفر به او حمله كردند و ابن ملجم ضربتي بر حضرت فرود آورد.(5) خون از سر علي (ع) در محراب جاري شد و محاسن شريفش را رنگين كرد. در اين حال حضرت فرمود: "فزت و رب الكعبه"؛ به خداي كعبه سوگند! رستگار شدم".علي (ع) وقتي ضربت خورد ، فرمود : "او را بگيريد". مردم از پي ابن ملجم شتافتند اما هر كسي به او نزديك مي شد، وي را با شمشير مي زد. چون او را نزد علي (ع) آوردند، وقتي حضرت ضارب را شناخت، به فرزندش حسن (ع) فرمود : "مواظب دشمنت باش، شكمش را سير و بندش را محكم كن. پس اگر مردم ، او را به من ملحق كن تا نزد پروردگارم با او احتجاج كنم و اگر زنده ماندم، او را مي بخشم و يا قصاصمي كنم".هنگامي كه امام علي (ع) ضربت خورد ، طبيبان كوفه بر بالين وي گرد آمدند، در بين آنان از همه ماهرتر "اثير بن عمرو" بود كه جراحات را معالجه مي كرد. وقتي كه او زخم را ديد، دستور داد شش گوسفندي را كه هنوز گرم است، براي او بياورند ، پس رگي از آن بيرون آورد و در محل ضربت قرار داد و آن گاه آن را بيرون آورد و گفت : يا علي، وصيت هاي خود را انجام بده، زيرا ضربت به مغز رسيده و معالجه مؤثر نيست. در اين هنگام امام وصيت خود را خطاب به دو فرزندش حسن و حسين (ع) فرمود. امام در پايان وصيت از هوش رفت، و چون چشمان خود را باز كرد فرمود : "اي حسن، با تو سخني چند دارم. امشب شب آخر عمر من است. چون در گذشتم، با دست خود مرا غسل بده و كفن كن و بر جنازة من نماز بخوان و در تاريكي شب جنازة مرا دور از شهر كوفه مخفيانه به خاك بسپار تا كسي از آن با خبر نشود".علي (ع) دو روز زنده بود و در شب جمعة نخستين روز از دهة آخر رمضان ( شب بيست و يكم سال 40 هجري) در 63 سالگي از دنيا رفت.(6)پي نوشت ها : 1 - فروغ ولايت، ص 776.2 - كشف الغمه، ج1، ص 589.3 - فروغ ولايت، ص 776.4 - امالي، ص 65، به نقل از فروغ ولايت، ص 776.5 - فروغ ولايت ، ص 777.6 - همان، ص778 - 781 ، با تلخيص.

پاسخ : برخي عقيده دارند كه او چهار فرزند به نام هاي : ابراهيم، فضل، محمد و عبيدالله داشت.(1)و برخي ديگر نيز براي او دو فرزند به نام هاي عبيدالله و فضل ذكر كرده اند.(2)همچنين برخي دو پسر ديگر به نام هاي محمد و قاسم براي حضرت عباس (ع) ذكر كرده اند.(3)پي نوشت ها : 1 - دايرةالمعارف الشيعة العامة، ج12، ص 63.2 - فرهنگ عاشورا، محمد جواد محدثي، ص 293.3 - همان، ص 293.

پاسخ : از نظر لغت "قدس" به معناي پاكي است.(1) كه خداوند آن را پاك گردانيده است.(2)قدس مكان مقدسي است كه نخستين قبله و سومين شهر مقدس مسلمانان (پس از مكه و مدينه) به شمارمي آيد.اسم ديگر اين مكان بيت المقدس است . (3) آن شهر براي يهوديان و مسيحيان نيز مقدس است). از نظر جغرافيايي در نزديكي مركز فلسطين در حدود 24 كيلومتري غرب بحرالميت و 56 كيلومتري شرق درياي مديترانه، بين جلگة مديترانه و درة رود اردن قرار گرفته است. (4) قديمي ترين نام كه بر اين شهر اطلاق شده، "أوروشالم" ، است كه نزد كنعاني ها به معناي خداي آرامش و صلح است.(5) در تورات واژة "اورشليم"كه عبري "يروشالايم" است ، بارها آمده است كه به طور مستقيم از نام كنعاني آن گرفته شده است.(6)نام بيت المقدس در قرآن نيامده است ، ليكن مفسران "المسجد الاقصي" در آية نخست سورة اسراء را به "مسجد بيت المقدس" تعبير كرده اند. به نظر آنان، اين آيه به سير شبانه پيامبر اكرم (ص) از مكه به بيت المقدس و معراج اشاره دارد.(7)پي نوشت ها : 1 - معارف و معاريف، ج8 ص 288.2 - دايرةالمعارف الشيعه، ج14 ، ص 287. 3 - دايرةالمعارف تشيع، ج3 ، ص 558؛ دانشنامه جهان اسلام ، ج 5، ص 95. 4 - دانشنامه جهان اسلام، ج5، ص 95. 5 - همان.؟ 6 - همان؟7 - دايرةالمعارف تشيع، ج3، ص 559.

پاسخ : در مورد تعدد فرزندان امام علي (ع) پاسخ دقيق و روشني از متون تاريخي يافت نمي شود. برخي مورخان مجموع فرزندان حضرت را بيست و هفت تن (دوازده پسر و پانزده دختر) برشمرده اند و برخي از اين بيش تر تا به سي و شش فرزند (هفده پسر و نوزده دختر) افزايش داده اند. در مورد اسامي فرزندان تا سي و سه اسم ذكر كرده اند ، ليكن نمي شود استفاده كرد كه حتما فرزندان حضرت به سي و سه تن رسيده است، چرا كه عرب ها چند نوع اسم براي بچه هاي خود مي گذاشتند. ممكن است دو يا سه اسم مربوط به يك فرد باشد.در هر حال از متون تاريخي به دست مي آيد، اسامي فرزندان امام علي (ع) بدين شرح است. از پسران:1 - حسن (ع) ، مادرش فاطمه زهرا (س)2 - حسين (ع) مادرش فاطمه زهرا (س)3 - محسن مادرش فاطمه زهرا (س)4 - محمد اوسط مادرش امامه دختر ابي العاص5 - عباس مادرش كلابيه ، معروف به ام البنين 6 - جعفر مادرش فاطمه كلابيه ، معروف به ام المبنين 7 - عبدالله مادرش فاطمه كلابيه، معروف به ام البنين8 - عثمان مادرش فاطمه كلابيه، معروف به ام البنين9 - محمد اكبر مكناي به ابوالقاسم و معروف به ابن حنفيه، مادرش خوله حنفيه10 - محمد اصغر، مكناي به ابوبكر ، از شهداي كربلاء ، مادرش ليلي دختر مسعود نهشليه11 - عبدالله (يا عبيدالله) از شهداي كربلا مادرش ليلي دختر مسعود نهشليه12 - يحيي، مادرش اسماء بنت عميس؛13 - عمر، مادرش ام حبيب صهباء دختر ربيعه تغلبيه ، ( وي با رقيه دو قلو بود).اما دختران حضرت:1 - زينب كبري، مادرش حضرت فاطمه زهرا (س)2 - زينب صغري مادرش حضرت فاطمه زهرا (س)3 - رقيه، مادرش ام حبيب صهباء دختر ربيعه تغلبيه، (دو قلو با عمر)4 - ام الحسن، مادرش ام سعد دختر عروة بي مسعود ثقفيه5 - رمله كبري ، مادرش ام سعد دختر عروة بي مسعود ثقفيه6 - ام كلثوم صغري ، مادرش ام سعد دختر عروة بي مسعود ثقفيه7 - ام هاني؛8 - ميمونه؛9 - زينب صغري، همسر محمد بن عقيل بن ابي طالب؛10 - رمله صغري؛11 - رقيه صغري؛12 - فاطمه، مكناي به ام كرام؛13 - امامه؛14 - خديجه؛15 - ام سلمه؛16 - ام ابيها؛17 - جمانه، مكناي به ام جعفر؛18 - نفيسه. (1)پي نوشت ها : 1 - سيد محسن امين، اعيان الشيعه، ج2، ص 11 و 12.

پاسخ : ضمن تقدير و تشكر از اعتماد و مكاتبه شما با مركز به اطلاع مي رسانيم در مورد مسئله و كلمة بلوغ، ديدگاه خاصي در نهج البلاغه مشاهده نشد. اما در مورد نوجواني و جواني مطالب و ديدگاه هاي جامعي در نهج البلاغه وجود دارد كه در صورت درخواست مي توانيد در مكاتبه هاي بعدي جواب آن را دريافت داريد.

پاسخ : به فتواي تمامي مراجع عظام (غير از آيات عظام: حضرت امام (ره) و آيت الله فاضل و رهبر معظم انقلاب و آيت الله تبريزي) در فرضي كه سؤال كرده ايد، در محل تحصيل بايد نمازتان را تمام بخوانيد و روزه تان صحيح است.بايد طبق فتواي مرجع تقليد خود عمل كنيد. اگر از آيت الله فاضل يا آيت الله تبريزي تقليد مي كنيد، مي توانيد در اين مسئله به فتواي مرجع ديگري برگرديد. اگر از رهبر معظم انقلاب تقليد مي كنيد، باز مي توانيد از مرجع ديگري از اين مسئله تقليد كنيد، تا نمازتان به دانشگاه تمام باشد و روزه تان صحيح باشد.

پاسخ : اگر پدر و مادر شما اهل سر پل ذهاب هستند و آنجا وطن آنان حساب مي شود، با تولد شما در شهر سرپل ذهاب، اين شهر وطن شما محسوب مي شود، گرچه مدت كمي در آنجا مانده و بعد با پدر و مادر به شهر اسلام آباد كوچ كرده باشيد، پس سر پل ذهاب ، وطن شما است.اگر اسلام آباد را به عنوان وطن انتخاب كرده ايد و قصد داريد در آنجا زندگي كنيد، وطن دوم شما و پدر و مادرتان است.بنابراين در هر دو شهر تا وقتي كه از آنها اعراض نكرده باشيد، نمازتان تمام است و روزه صحيح است.انسان مي تواند بيش از يك وطن داشته باشد.

پاسخ : اين گروه كه به آنها علي اللهي هم مي گويند، اگر حضرت امير (ع) را خدا بدانند يا منكر معاد و يا يكي از ضروريات دين مثل نماز و روزه باشند، كافر و نجس هستند و ازدواج با آنها جايز نيست.نيز معاشرت و هم غذا شدن با آنها و خوردن غذايي كه پخش مي كنند، صحيح نمي باشد، چون به هر چيزي دست تر بزنند، نجس مي شود، ولي اگر چنين عقيده اي ندارند و منكر معاد و ضروريات دين نيستند.مسلمان و پاك مي باشند و خوردن غذاي آنها اشكالي ندارد.(1)پي نوشت ها : 1 - حضرت آيت الله فاضل، جامع المسائل ، ج1، س 88، ص 40 و س 90 ، ص 41.

پاسخ : اگر از كسب و كار پولي به دست آيد و تا يك سال به مصرف امور زندگي نرسد، پرداخت خمس آن واجب است.(1)پي نوشت ها: 1. آيت الله خامنه اي، استفتائات، سؤال 951.