تبیان، دستیار زندگی

لازمه اثبات ولایت و حكومت براى امام على علیه السلام این نیست كه مقام معنوى نداشته باشند براى امام علیه السلام مقامات معنوى هم هست كه جدا از وظیفه حكومت است و آن مقام خلافت كلى الهى است كه گاهى در لسان ائمه علیهم السلام از آن یاد شده است : خلافتى است كه به موجب آن جمیع ذرات در برابر ولى امر خلاصه از ضروریات مذهب ماست كه كسى به مقامات معنوى ائمه علیهم السلام نمى رسد، حتى ملك مقرب و نبى مرسل اصولا رسول اكرم صلى الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام طبق روایات پیش از این عالم انوارى بوده اند در ضلل عرش ، و در انعقاد نطفه و طینت از بقیه مردم امتیاز داشته اند، و مقاماتى دارند الى ماشاءالله چنان كه در روایات معراج ، جبرئیل عرض مى كند:

لو دنوت ائمه لا حترقت هر گاه كمى نزدیك تر مى شدم سوخته بودم با این فرمایش كه :
ان لنا مع الله حالات لا یسع مللك مقرب و لا نبى مرسل .
ما با خدا حالاتى داریم كه نه فرشته مقرب آن را مى تواند داشته باشد و نه پیامبر مرسل .
این جزء اصول مذهب ماست كه ائمه علیهم السلام چنین مقاماتى دارند قبل از آنكه موضوع حكومت در میان باشد چنان كه به حسب روایات ، این مقامات معنواى براى حضرت زهرا علیهاالسلام و هم هست با این كه آن حضرت نه حاكم است و نه قاضى و نه خلیفه .
این مقامات سواى وظیفه حكومت است از این رو وقتى مى گوییم
حضرت زهرا علیهاالسلام قاضى و خلیفه نیست لازمه اش این نیست كه مثل من و شماست یا بر ما برترى معنوى ندارد همچنین اگر كسى قایل شد كه النبى اولى بالمومنین من انفسهم سخنى درباره رسول اكرم صلى الله علیه و آله گفته بالاتر از این كه مقام ولایت و حكومت بر مومنان را دارد. حكومت اسلامى ، ص 68.

در كتاب سالار شهیدان كه حضرت استاد جناب آقاى حاج سید احمد فهرى كه زنجانى آن را تالیف نموده اند، آمده است :
چنان كه در اول این بحث اشاره كردیم اخیرا زمزمه هاى سنى گردى و دعوت به مرام مبتدع وهابى از بعض افراد ناشناخته شده در كشور امام صادق علیه السلام بلند شده است البته علما و دانشمندان كشور تشیع با نوشتن مطالب اساسى مشت هاى تحكم به دهان این یاوه سرایان زده اند و اگر یاوه گویى ادامه پیدا كند بیش از پیش به وظیفه دفاع از حرمى مقدس ‍ ولایت خواهند پرداخت .
ولى افراد متدین و علاقه مند به خاندان عصمت و طهارت از طبقه شیعه و سنى مقلد كه از این اهانت هاى نابخردانه بر اهل بیت سخت ناراحت بودند براى تعیین تكلیف شرعى خود به وسیله جمعى از فضلا به یكى از مراجع عالى قدر شیعه مراجعه نمودند و ایشان فتوا و نظریه خود را مرقوم داشتند كه عین سوال و جواب بدون اظهار نظر براى ثبت در تاریخ درج مى گردد:
محضر مبارك حضرت مستطاب آیة الله العظمى آقاى حاج سید محمد هادى المیلانى دامت بركاته .

با كمال احترام استدعا داریم به سوالات ذیل صریحا جواب مرقوم فرمایید:
1 كسى كه عقیده به اصول دین و اصول مذهب دارد و فقط نسبت به امامت معتقد است كه دوازده نفر از اوصیاى پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله خلفاى معصومین و امامان مفترص الطاعه و حجج الله فى ارضه و از طرف خداوند داراى كرامات و معجزات مى باشد و ولایت تشریعى بر جمع بشر داشته و دارند آیا نقصى در اسلام و ایمان و تشیع وى به نظر مباكر مى رسد یا خبر ؟

2 آیا انبیا و اوصیا از طرف پروردگار عالم ولایت كلیه تكوینی دارند یا خیر ؟ در صورتى كه چنین مقامى را دارا باشند متمنى است دلیل آن را بیان فرمایید و مستدعى آن كه معنى ولایت كلیه تكوینینه را توضیح فرمایید.
3 در ایجاد مكمنات آیا ائمه اطهار علیهم السلام علت فاعلى موجودات مى باشند یا علت غایى عالم هستند ؟
امضا
نه نفر از فضلا و طلاب مشهد
26 جمادى اولالى 1390 ق
جواب :
1 ولایت تشریعى به داشتن حق تصرف است در امورات مردم و اداره آنها مانند ولایت فقیه بر نصب و قیم براى اداره امور ایتام و نصب متولى براى اوقافى كه متولى ندارد و غیر ذلك ، و گاهى ولایت تشریعى حق تصدی قانون گذارى را گویند چنان كه سنى ها در حق برزگانشان قایلند، و به همین مناسبت است كه برایشان تكتف در نماز و نافله ضحى و غیر آنها را تشریع كرده اند.

2 ولایت تكوینیه ، یك قسمتى از آن عبارت است از مجراى فیض بودن نسبت به كائنات فى الجمله كه عموم انبیا و اوصیا علیهم السلام داشته اند و قسم دیگر عبارت است از ولایت كلیه تكوینیه كه مجراى فیض بودن است نسبت به جمیع عالم امكان كه در حق پیغمبر صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام ثابت شده و دلیل آن عبارت است از گفته خود صاحبان ولایت كه بیش از حد تواتر به ما رسیده است و دروغ نفرموده اند زیرا آن بزرگواران صادق و مصدق مى باشد و این دلیل بر هر كس كه به كتب احادیث معتبره از رسول اكرم صلى الله علیه و آله وائمه اطهار علیهم السلام مراجعه نمایند روشن است علاوه بر ادله عقلیه غیر قابل رد كه در جاى خود مذكوراست و انكار این مقام نقص است از نظر مذهب جعفرى .

3 این بزرگواران چنانچه علت غایى عالم مى باشند و عالم براى وجود آنها آفریده شده واسطه و مجراى فیض نیز مى باشند كه فیض وجود از آنان مرور كرده و به اذن خدا به دیگران مى رسد و این اصطلاحا فاعل ما به الوجود مى گویند و غیر از فاعل ما منه الوجود است كه بعضى آفریننده و وجود دهنده مى باشد كه جز خداى متعال آفریننده اى نیست و آفرینش ‍ منحصر به ذات مقدس پروردگار است .
و به جهت مثال براى واسطه بودن آفتاب است نسبت به نشو نماى اجسام كه ما به الوجود در این مرحله است و آفرینش و وجود دهنده خداست و بس .
الحاصل در آفریدن ، و وجو دادن كه منحصر به خداى متعال مى باشد هیچ كس شركت ندارد ، زیرا كسى از خود چیزى ندارد و موجودیت هر چیز بدون استنثا از خداست و بس و ائمه اطهار علیهم السلام به حسب مفام نورانیتشان به اذن و اراده خدا واسطه فیض مى باشند و كمال قرب و رفعت و مقامشان به همین جهت است كه خودشان بلاد واسطه فیض مى گیرند و دیگران به جهت نداشتن این استعداد نیاز به واسطه دارند.
در خاتمه دو مطلب گفته مى شود:
اولا: این كه انسان نبایستى به هر موهوماتى گوش دهد و عقیده مند شود، خداوند متعال مى فرماید:
(و لا تقف ما لیس لك به علم ان السمع و الصر والفواد كل اولئك كان عنه مسولا) (سوره اسراء، آیه 36)
ثانیا، مسلمانان با همدیگر حسن معاشرت داشته باشند و در گفت و شنود از هوا و هوس بپرهیزند و غرض نفسانى نداشته باشند و به وحدت كلمه اهمیت بدهند كه خداوند متعال مى فرماید:
(و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا) (سوره آل عمران ، آیه 103)
پس نبایتسى با دستور قرآنى مخالفت نمود و التایید منه سبحانه و تعالى.
سید محمد هادى الحسینى المیلانى

علامه فقید معاصر امینى صاحب كتاب بسیار نفسى الغدیر در كتاب ارزنده "سیرتنا و سنتنا سیرة نبینا" سخنى است كه ترجمه اش نقل مى شود پس از بیانى درباره حب اهل بیت مى فرماید:

ما كه نشاختیم و در دهر نیز نشاخت كسى را كه بتواند به همه این جهات احاطه یافته و همه مواهبى را كه خداوند به خاندان پیغمبرش عطا فرموده است ، از عوامل دوستى و تمامى اصول ولایت همه شوون خلافت و امامت بتواند درك كند و ارزش و مقدار آن را بیابد تا بتواند محبتى را كه سزاوار چنین كسان است داشته باشد.
و چون هیچ یك از این جهاتى كه گفته شد و مخصوص خاندان پاك پیغمبر است قابل درك نیست و ده ها مانند این جهات هست كه آن طور كه باید و شاید گفته نشده است و مقدار و خصوصیتش بیان نشده است قول در محبت آنان حرف یاوه اى بیش نیست كه اصلا معنا و مفهومى ندارد، زیرا غلو چنان كه گفتیم آن است كه از حد تجاوز شود و تجاوز از حد لا محاله مى بایست پس از شناختن حد و قیاس باشد كجا ما مى توانیم حد و اندازه آنان را درك كنیم تا چه رسد بر آنكه تجاوز كنیم (قل هلم شهداء كم الذین یشهدون ان الله حرم هذا) (سوره انعام ، آیه 150)

علاوه بر این ، آنچه درباره عترت طاهره بگوییم از علم و اراده و قدرت و تصرف و رضا و غضب و حلم و عفو و رحمت و تفصل و تكرم و دیگر فضایل به هر اندازه كه برسد و گوینده هر چه مبالغه كند همگى تا سر حد امكان خواهد بود و میان صفات ممكن و صفات واجب هیچ گونه شباهت و هم شكلى وجود ندارد و سنخیت میان آنها از اصلى متنفى است كجا توان مقایسه نمود ماین صفت ذاتى مطلق و صفت عرض میان آنچه كه هیچ كیفیت ندارد و هیچ زمان او را فرا نمى گیرد و با آنچه به هزار كیفیت پابند و در دست زمان گرفتار است میان خود اصیل استقلالى و وجود تبعى كه هستى اش از دیگرى است میان ذات ازلى ابدى و ذات حادث معتبر با این همه فرق ها كه لازمه صفات ممكن است هیچ گونه شرك و غلوى هرگز متصور نیست .                      سیرى در شهادت سالار شهیدان حسین علیه السلام ، ص 295.

البته مراد از این كه مى گوییم مقصد امام علیه السلام از قیام خود شهادت بود و خدا شهادت او را خواسته بود این نیست كه خدا از وى خواسته بود كه از بیعت یزید خوددارى نماید آن گاه دست روى دست گذاشته به كسان یزید اطلاع دهد كه بیایید مرا بكشید و بدین طریق خنده دار وظیفه خود را انجام دهد و نام قیام روى آن بگذارد بلكه وظیفه امام علیه السلام این بود كه عیله خلافت شوم یزید قیام كرده از بیعت با او امتناع خود را كه به شهادت منتهى خواهد شد از راه هر ممكن به پایان رساند.
از این جاست كه مى بینیم روش امام علیه السلام در خلال مدت قیام به حسب اختلاف اوضاع و احوال مختلف بوده در آغاز كار كه تحت فشار حاكم مدینه قرار گرفت شبانه از مدینه حركت كرده به مكه كه حرم خدا و مامن دینى بود پناهنده شد و چند ماهى در مكه در حال پناهندگى گذارنید.
در مكه تحت مراقبت سرى مامورین خلافت بود تا تصمیم گرفته شد توسط گروهى اعزامى در موسم حج كشته شود یا دستگیر شود به شام فرستاده شود و از طرف دیگر سیل نامه از جانب عراق به سوى آن حضرت باز شده در صدها و هزار نامه وعده یارى و نصرت داده او را به عراق دعوت كردند و در آخرین نامه كه صریحا به عنوان اتمام حجت (چنان كه بعضى از مورخین نوشته) از اهل كوفه رسید، آن حضرت تصمیم به حركت و قیام خونین گرفت ، اول به عنوان اتمام حجت مسلم بن عقیل را به عنوان نماینده خود فرستاد و پس از چندى نامه مسلم مبنى بر مساعد بودن اوضاع نسبت به قیام به آن حضرت رسید.
امام علیه السلام به ملاحظه دو عامل كه گفته شده ، یعنى ورود مامورین سرى شام به منظور كشتن و یا دستگیری وى و حفظ حرمت خانه خدا و مهیا بودن عراق براى قیام به سوى كوفه رهسپار شد.
سپس در اثناى راه كه خبر قتل فجیع مسلم و هانى رسید ، روش قیام و جنگ تهاجمى را به قیام دفاعى تبدیل فرموده به تصفیه جماعت خود پرداخت و تنها كسانى را كه تا آخرین قطره خون خود از یارى وى دست بردار نبودند نگه داشته رهسپار مصرح خود شد .
محمد حسین طباطبائى

سیدالشهداء علیه السلام به وظیفه خدایى كه امتناع از بیعت بود آشنا بود و بهتر از همه به قدرت بیكران و مقاومت ناپذیر بنى امیه و روحیه یزید پى برده بود و مى دانست كه لازم لاینفك خوددارى از بیعت ، كشته شدن اوست و انجام وظیفه خدایى شهادت را در دارد. و از این معنا در مقامات مختلف با تعبیرات گوناگون كشف مى فرمود.

در مجلس حاكم مدینه كه از وى بیعت مى خواست فرمود:
مثل من با مثل یزید بیعت نمى كند. هنگامى كه شبانه از مدینه بیرون مى رفت از جدش ‍ رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل فرمود كه در خواب به وى فرموده خدا خواسته (یعنى به عنوان تكلیف) كه كشته شوى.
در خطبه اى كه هنگام حركت از مكه خواند و در پاسخ كسانى كه مى خواستند آن حضرت را از حركت به سوى عراق منصرف سازند، همان مطلب را تكرار فرمود.
در پاسخ یكى از شخصیت هاى اعراب كه در راه اصرار داشت كه آن حضرت از رفتن به كوفه منصرف شود و گرنه قطعا كشته خواهد شد فرمود:
این راى بر من پوشیده نیست ، ولى اینان از من دست بردار نیستند و هر جا بروم و هر جا باشم مرا خواهند كشت .
برخى از روایات اگر چه معارض دارد یا از جهت سند خالى از ضعف نیست ولى ملاحظه اوضاع و احوال روز و تجربه و تحلیل قضایا آنها را كاملا تایید مى كند.

آرى سید الشهداء علیه السلام تصمیم بر امتناع از بیعت و در نتیجه كشته شدن گرفت و مرگ را بر زندگى ترجیح داد و جریان حوادث نیز اصابت نظر آن را به ثبوت رسانید، زیرا شهادت وى با آن وضع دلخراش حضرت مظلومیت و حقانیت اهل بیت را مسجل ساخت و پس از شهادت تا دوازده سال نهضت ها و خونریزى ها ادامه یافت و پس از آن همان خانه اى كه در زمان امام پنجم به وجود آمد شیعه از اطراف و اكناف مانند سیل به در همان خانه مى ریختند و پس از آن روز به روز به آمار شیعیان اهل بیت افزود و حقانیت و نورانیتشان در هر گوشه و كنار جهان به تابش و تلالو پرداخت ، و پایه استوار آن حقانیت توام با مظلومیت اهل بیت علیهم السلام مى باشد و پیشتاز این میدان سیدالشهداء علیه السلام بود.
مقایسه وضع خاندان رسالت و اقبال مردم به آنان در زمان حیات آن حضرت با وضعى كه پس از شهادت وى در مدت چهارده قرن پیش آمد و سال به سال تازه تر و عیمق تر مى شود اصابت نظر آن حضرت را آفتابى مى كند و بیتى كه آن حضرت (بنا به بعضى از روایات) انشاد فرمود اشاره به همین معناست :

و به همین نظر بود كه معاویه به یزید اكیدا وصیت كرده بود كه اگر حسین بن على علیه السلام از بیعت با وى خوددارى كند او را به حال خود رها كند و هیچ گونه معترض وى نشود معاویه نه از راه اخلاص و محبت این وصیت را مى كرد بلكه مى دانسته كه حسین بن على علیهماالسلام بیعت كننده نیست و اگر به دست یزید كشته شود اهل بیت مارك مظلومیت به خود مى گیرندد و این براى سلطنت اموى خطرناك و براى اهلى بیت علیهم السلام بهترین وسیله تبلیغ و پیشرفت است .

از آن طرف امتناع از بیعت اثرى تلخ و ناگوار داشت ، زیرا قدرت هولناك و مقاومت ناپذیر وقت با تمام هستى خود بیعت مى خواست (بیعت مى خواست یا سر) و به هیچ چیز دیگر قانع نبود و از این روى كشته شدن امام علیه السلام در صورت امتناع در بیعت قطعى و لازمه لاینفك امتناع بود.
سید الشهداء علیه السلام نظر بر رعایت مصلحت اسلام و ملسمین تصمیم قطعى بر امتناع از بیعت و كشته شدن گرفت و بى محابا مرگ را بر زندگى ترجیح داد و تكلیف خدایى وى نیز امتناع از بیعت و كشده شدن بود.
و این است معناى آنچه در برخى روایات وارد است كه رسول خدا صلى الله علیه و آله در خواب به او فرمود:
خدا مى خواهد تو را كشته ببیند و نیز آن حضرت به بعضى از كسانى كه از نهضت منعش مى كردند فرمود:
خدا مى خواهد مرا كشته ببیند و به هر حال مراد مشیت است نه مشیت تكوینى ، زیرا چنانكه سابقا بیان كردیم مشیت تكوینى خدا تاثیرى در اراده و فعل ندارد.

سید الشهدا علیه السلام نظر به پشوایى و رهبرى واقعى كه داشت نمى توانست با یزید بیعت كند و چنین قدم موثرى در پایمال ساختن دین و آیین بردارد و تكلیفى جز امتناع از بیعت نداشت و خدا جز این از وى نمى خواست .

آخرین ضربت كارى وى كه به پیكر اسلام و مسلمین وارد ساخت این بود كه خلافت اسلامى را به سلطنت استبدادى موروثى تبدیل نمود و پسر خود یزید را به جاى خود نشانید در حالى كه یزید هیچ گونه شخصیت دینى (حتى به طور تزویر و تظاهر)نداشت و همه وقت خود را علنا با ساز و نواز و باده گسارى و شاهد بازى و میمون رقصانى مى گذرانید واحترامى به مقررات دینى نمى گذاشت و گذشته از همه اینها اعتقادى به دین و آیین نداشت چنان كه وقتى كه اسیران اهل بیت و سر هاى شهیدان كربلا را وارد دمشق مى كردند و به تماشاى آنها بیرون آمده بانگ كلاغى به گوشش رسید گفت :

زمام دارى یزید كه توام با ادامه سیاسیت معاویه بود تكلیف اسلام و مسلمینن را روشن مى كرد و من جمله وضع رابطه اهل بیت رسالت را با مسلمانان و شیعیانشان (كه مى بایست به دست فراموشى مطلق سپرده شود و بس) معلوم مى ساخت.

در چنین شرایطى یگانه وسیله و موثرترین عامل براى قطعیت یافتن سقوط اهل بیت و درهم ریختن بنیان حق و حقیقت این بود كه سیدالشهداء علیه السلام با یزید بیعت كند و او را خلیفه و جانشین مفترض الطاعه رسول خدا بشناسد.            روح المعانى ، ج 26، ص 66 از تاریخ ابن الوردى ، و الوافى بالوفیات

امام حسین علیه السلام فرمود:
وقتى كه آیه (و كل شى ء احصیناه فى امام مبین)  نازل شد اصحاب گفتند:
یا رسول الله ، مراد از امام مبین تورات است یا انجیل یا قرآن ؟
فرمود: هیچ كدام آن گاه متوجه پدرم شده فرمود: این امامى است كه خدا همه علوم را در او قرار داده است .  ینابیع الموده ، ص 72.