و هو الذى مد الارض و جعل فیها رواسى و انهارا...
با در نظر داشتن این قرائن و معانى ، ظاهر آیات این مى شود كه : مراد از آیاتى كه كلمه (تلك ) بدان اشاره مى كند همین موجودات عالم كون ، و اشیاى خارجى است كه در نظام عام الهى مسخر شده اند، و مراد از (كتاب ) هم مجموع عالم كون است كه مى توان گفت به وجهى همان لوح محفوظ است ، و یا به نوعى از عنایت و مجاز مراد از آن ، قرآن كریم است ، بخاطر اینكه مشتمل بر آیات كونى است . بنابراین ، در این آیه اشاره به دو نوع از دلالت است ، یكى دلالت طبعى كه آیات كونى و وجودى از آسمان و زمین و ما بین آن دو بر توحید دارد، دیگرى دلالت لفظى كه آیات كریمه قرآن كه از ناحیه خداى تعالى بر پیغمبرش نازل شده ، دارد و جمله (و لكن اكثر الناس لا یؤ منون استدراكى است متعلق به هر دو جمله ، یعنى جمله (تلك آیات الكتاب )، و جمله (و الذى انزل الیك من ربك الحق ) نه تنها به جمله آخرى فقط. آنگاه معناى آیه - و خدا داناتر است - چنین مى شود: این موجودات و نظامى كه در عالم كون است (و اگر با لفظ (تلك ) كه اشاره به دور است اشاره كرد براى این بود كه ارتفاع مكانت و عظمت آنها را برساند) آیات كتاب عمومى تكوینى است كه دلالت مى كند بر اینكه خداى سبحان واحد است و براى او شریكى در ربوبیّت نیست ، و قرآنى كه بسوى تو نازل شده حق خالص است و در آن باطل نیست ، و این خلوص از حرف (لام ) و در (الحق ) استفاده مى شود كه افاده حصر مى كند - پس این آیات ، آیاتى است كه در دلالتش قاطع است ، و این قرآن حق است ، و لیكن بیشتر مردم ایمان نمى آورند، نه به آن آیات دیدنى و نه به این آیات شنیدنى كه نازل شده ، و از لحن كلام ، ملامت و عتاب فهمیده مى شود. پس ، از آن چه گذشت معلوم شد كه لام در كلمه الحق حصر را مى رساند، و مفادش این است كه آنچ ه بسوى تو نازل شده فقط و فقط حق است ، نه اینكه باطل محض و یا آمیخته به باطل باشد.
اللّه الذى رفع السموات بغیر عمد ترونها ثم استوى على العرش
المر تلك آیات الكتاب و الذى انزل الیك من ربك الحق ...
بسم اللّه الرحمن الرحیم المر تلك آیات الكتاب و الذى انزل الیك من ربك الحق و لكن اكثر الناس لا یؤ منون (1) اللّه الذى رفع السموت بغیر عمد ترونها ثم استوى على العرش و سخر الشّمس و القمر كل یجرى لاجل مسمى یدبر الامر یفصل الایات لعلكم بلقاء ربكم توقنون (2) و هو الذى مد الارض و جعل فیها رواسى و انهارا و من كل الثمرات جعل فیها زوجین اثنین یغشى اللیل النّهار ان فى ذلك لایات لقوم یتفكرون (3) و فى الارض قطع متجاورات و جنات من اعناب و زرع و نخیل صنوان و غیر صنوان یسقى بماء واحد و نفضل بعضها على بعض فى الاكل ان فى ذلك لایات لقوم یعقلون (4)
