تبیان، دستیار زندگی

اشاره

کلاس اوّل تربیت و آموزش انسان، در خانواده است و کودک دروس اولیه ی زندگی را از پدر و مادر و اطرافیانش فرامی گیرد. اگر زبان والدین عربی باشد، کودک به زبان عربی آشنا می شود و اگر فارسی باشد، به زبان فارسی و اگر ترک باشد به زبان ترکی ... . اگر خانواده اهل ساز و ترانه باشند، کودک از همان خردسالی به طور نهادی آن ها را می آموزد و اگر اهل نماز و دعا و عبادت باشند، باز بر اساس قانون تبعیت کوچک تر از بزرگ تر، مُهر را از مقابل والدین برداشته، به تقلید از آن ها خم و راست می شود و می بوسد.

اگر والدین اهل فحاشی و دشنام باشند او نیز دشنام و فحاشی می آموزد و اگر اهل بی بندوباری و هرزگی در سخن و رفتار باشند، او نیز به همان شیوه بار خواهد آمد. خلاصه چشمان درخشان کودکان، شب و روز، حرکات پدر و مادر و روابط آن ها را می نگرند و گوش های حسّاس آنان، مانند یک گیرنده ی قوی و مجهّز، مواظب حرکات و سکنات آن هاست .

بر این اساس ناگفته پیداست که اگر کانون خانواده، گرم و دوستانه باشد و پدر و مادر و اعضای دیگر خانواده، دارای روابط خوب و صمیمانه ای باشند، معمولاً کودکانی سالم، با شخصیتی مثبت و فعال در آن پا به عرصه ی جامعه خواهند گذاشت؛ وگرنه افرادی بی بندوبار و لاابالی، بزه کار و بی دین و ... وارد عرصه ی جامعه می شوند که چون خود مفسدند، فساد بارمی-آورند. در این نوشتار مختصر، برخی از آثار مثبت و منفی را که محصول روابط والدین در کانون خانه و خانواده است - ضمن بیان ویژگی های ارتباط سالم - مورد بررسی قرار می دهیم.

جایگاه فرزند در کانون خانواده

پی بردن به ارزش و اهمیت هر چیزی مستلزم شناخت حقیقت آن است؛ زیرا اگر انسان به ارزش واقعی چیزی پی نبرد برای حفظ و نگه داری آن اهتمام نمی ورزد. بدون تردید، بسیاری از پدران و مادران آن گونه که باید، فرزندان خود را نشناخته، به امر پرورش و تربیت آن ها همت نمی گمارند.

امام علی(ع) در این باره می فرماید: «الناس اعداء ما جهلوا1؛ مردم دشمن ندانسته های خود هستند.» پدران و مادرانی که اهمیت و جایگاه فرزندان خویش را نمی شناسند، نه تنها در تربیت شان سهل انگاری می کنند، بلکه آنان را دشمن خود تصور می کنند. بنابراین، ضروری می نماید که جایگاه و منزلت فرزندان مان را بشناسیم تا نسبت به وظایف خود درباره ی آنان بی اعتنا نباشیم. گوهرشناس باشیم و به فرزندان، این گوهرهای نفیس زندگی، عشق بورزیم.2

جایگاه فرزند در آیات و روایات

قرآن کریم در برخی آیات، از فرزندان با عنوان هایی همچون: «نور چشم»3، «زینت بخش زندگی»4 و «وسیله ی آزمایش بشر»5 یاد کرده است.

پیامبر اکرم(ص) و ائمّه ی معصومان(ع) نیز هر کدام تعابیر بسیار زیبایی درباره ی فرزند بیان کرده اند. این تعابیر، گویای این هستند که فرزند از منزلت و جایگاه بالایی برخوردار است که اگر والدین این حقیقت را دریابند، با آگاهی بیشتر در تربیت و آموزش فرزندان، این میوه های زندگی، اهتمام می ورزند. پیامبر(ص) فرزند را گلی از گل های بهشت «الولد الصالح ریحانه من ریاحین الجنه»6 جگرگوشه ی مؤمن و موجب شفاعت و آمرزش آن ها می داند: «الولد کبد المؤمن إن مات صار شفیعاً و إن مات بعده یستغفرالله له فیغفر له.»7

آن حضرت در جای دیگر مهر ورزیدن به فرزندان را موجب دست یابی به درجات بهشت معرفی می کند و می فرماید: «قبّلوا اولادکم فان لکم بکل قُبله درجه فی الجنه و ما بین کل درجتین خمس مائه عام8؛ فرزندان خود را ببوسید؛ زیرا برای هر بوسه ای که به فرزندان می زنید، یک درجه در بهشت خواهید داشت که فاصله ی هر درجه تا درجه ی دیگر به اندازه ی پانصد سال راه است.»

«ابن عمر» از پیامبر اکرم(ص) نقل می کند: «من سقی ولده شربه ماء فی صِغَرِه سقاه الله سبعین شربه من ماءِ الکوثر یوم القیامه9؛ هر کس به فرزند خردسال خود جرعه ای آب بنوشاند، خداوند به پاداش آن در روز قیامت هفتاد جرعه از آب کوثر به او می نوشاند.» در جایی دیگر، پیامبر(ص) فرمود: «نظر الوالد الی ولده حبا له عباده10؛ نگاه کردن پدر و مادر به فرزند از روی مهر و محبت، عبادت است.»

از مجموع آیات و روایات که به برخی از آن ها اشاره شد، استفاده می شود که فرزند عطیه و موهبتی الهی و نعمتی است که خود منشأ نعمت های بی شمار دیگر است. وجود فرزند در خانه، فضای آن را از خیر و برکت و مهر و محبت لبریز می کند. رابطه ی معنوی و الهی والدین و فرزندان، هر دو را از رحمت های واسعه ی ربوبی بهره مند می گرداند.11 با وجود این نگرش اسلامی، چگونه می توان نسبت به شخصیت، نیازها و تربیت و شکوفایی استعدادهای  فرزندان غفلت ورزید؟

اسلام و حقوق فرزند

آیات و روایاتی که ذکر شدند پدران و مادران را بر آن می دارد که در باب پرورش و آموزش فرزند احساس وظیفه کنند؛ وظیفه-ای سنگین و مسئولیتی بزرگ که هرگز نمی توان آن را نادیده گرفت و نسبت به آن کوتاهی نمود؛ زیرا تعلیم و تربیت از جمله حقوق فرزند بر والدین است که این امر علاوه بر رشد، نیاز به شهامت دارد. اهمیت تربیت و آموزش فرزندان و اقامه ی حقوق آن ها در حدّی است که اگر فرزندان به وظیفه ی خود در برابر والدین عمل نکنند عاق والدین خواهد بود.

والدین هم اگر به وظائف مقرّره از شرع عمل نکنند، قطع رحم کرده اند و از طرف فرزندان خود عاق خواهند شد؛ زیرا پس از والدین، نزدیک ترین ارحام به انسان، فرزندان او هستند. بر این اساس، در برخی روایات، حقّ فرزندان به عهده ی والدین، همانند حقّی شمرده شده است که پدر و مادر بر عهده ی فرزندان دارند.

در روایتی آمده است: مردی از رسول خدا(ص) پرسید: «یا رسول الله! به چه کسی نیکی کنیم؟»

حضرت فرمود: «بَرَّ والِدَیک. قال: لَیسَ لی والدان. قال: بَرَّ وَلَدِک کما أنَّ لِوالِدَیک عَلَیک حقَّاً کَذلک لِوَلَدِک حقّاً»12؛ به پدر و مادرت نیکی کن. گفت: پدر و مادر ندارم (از دنیا رفته اند). فرمود: به فرزندانت نیکی کن؛ همان گونه که پدر و مادر بر تو حق دارند، فرزندانت نیز دارای حقوقی هستند.»

به هر حال، در آموزه های دینی «عاق والدین» و «عاق فرزندان» هر دو مطرح است. چنان که پیامبر اکرم(ص) در ضمن سفارش هایی به امام علی(ع) فرمود: «یا علیُّ لَعَن اللهُ والدین حَمَلا وَلَدِهما على عُقُوقهما؛ یا علیُّ! یَلزِمُ الوالدینِ مِن العُقُوقِ لِوَلَدِهما مایَلزِمُ الوَلَدَ لَهما مِن عُقُوقهما13؛ ای علی! خدا لعنت کند پدر و مادرى را که فرزندان خویش را بد تربیت کنند و موجبات عاق خود را فراهم نمایند. ای علی! همان گونه که فرزند عاق والدین می شود، والدین نیز عاق فرزند خواهند شد.»

اسلام به مسئله ی تربیت و آموزش فرزندان تا آن حد اهمیت داده که آن را حقّ مسلّم فرزند بر پدر دانسته است. امام سجاد(ع) نیز در «رساله ی حقوق»، بدین وظیفه ی خطیر چنین اشاره می فرماید: «فأعمل فی امره عمل من یعلم انه مثاب علی الاحسان الیه، معاقب علی الاسائه الیه14؛ عمل کن درباره ی فرزند خویش چون عمل کسی که می داند اگر به فرزند خود احسان کند پاداش داده می شود و اگر بدرفتاری کرد مؤاخذه و عقاب می گردد.»

در جای دیگر، امام با تفصیل بیشتری می فرماید: «و امّا حقّ ولدک فتعلم انّه منک و مضاف الیک فی عاجل الدنیا بخیره و شرّه، و انّک مسئول عمّا ولیتّه من حسن الادب و الدلاله علی ربّه و المعونه علی طاعته فیک و فی نفسه. فمثاب علی الاحسان الیه و معاقب علی لسائه علیه. فاعمل فی امره عمل المتزیّن یحسن اثره علیه فی عاجل الدنیا المعذر الی ربّه فیما بینک و بینه، یحسن القیام علیه و الاخذ له منه15؛ و اما حق فرزند تو این است که بدانی او پاره ای از وجود توست و در نیکی و بدی خود در این دنیا به تو وابستگی دارد و تو در تربیت و ادب آموزی و خداشناسی او مسئولیت داری و باید او را در اطاعت فرمان خدا، در آن چه مربوط به تو و اوست، کمک رسانی.

در احسان به او پاداش می گیری و در بدی به او کیفر می بینی. عمل تو درباره ی او مانند کسی است که یقین دارد به کارهای نیکوی او در دنیا آرایش می یابد و به واسطه ی حسن قیام به وظایف و مسئولیت ها، در پیشگاه خداوند معذور است.»

پیشواى عالی قدر شیعیان امام سجاد(ع) در این حدیث شریف به مسئولیت پدران در تربیت فرزندان تصریح فرموده است. امام(ع) پرورش هاى اخلاقى و ایمانى فرزند را از وظایف مسلم مذهبى آنان (پدران) دانسته و خاطرنشان نموده است که تربیت هاى پسندیده ی پدران، مانند اداى یک فریضه ی مذهبى، موجب اجر و پاداش در پیشگاه خداوند است و پرورش هاى ناپسند مانند ترک واجب یا ارتکاب گناه، پدران را مستحق عقاب و کیفر الهى خواهد کرد.

رسول اکرم(ص) فرمودند: «ما مِن مَولُودٍ یُولََدُ علی الفطره فَأبواهُ یُهوّدانِهِ و یُنصّرانِهِ و یُمجّسانِهِ16؛ هر فرزندی بر فطرت توحید و خداپرستی متولد می شود و این پدر و مادر او هستند که او را یهودی یا مسیحی و یا زردشتی سوق می‏دهند (و او را از راه فطرت دور می‏سازند.)»

افزون بر دیدگاه اسلام نسبت به حقوق فرزند از نظر حقوق بین الملل نیز شرایطی در باب حق فرزند، ذکر شده است. در اصل ششم اعلامیه ی جهانی حقوق کودک (مصوب اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بیستم نوامبر 1959) چنین آمده: «کودک جهت پرورش کامل و متعالی شخصیتش نیاز به محبّت و تفاهم دارد و باید حتی الامکان تحت توجه و سرپرستی والدین خود، و به هر صورت در فضایی پر محبت در امنیت اخلاقی و مادی، پرورش یابد. کودک خردسال را ـ به جز در موارد استثنایی ـ نباید از مادر جدا کرد.»17

بنابراین، هم قوانین پذیرفته شده ی بین المللی و هم آموزه های دینی با تأکید بیشتر، والدین را مسئول می دانند و از این رو، خانواده هایی که به سعادت فرزندان خود می اندیشند و نسبت به آینده ی آن ها احساس مسئولیت می کنند باید برای طفل، پیش از تولدش، بلکه پیش از انعقاد نطفه، برنامه ریزی کنند18و همه ی نیازهای کودکان را برای رشد و تعالی تأمین نمایند.

تأثیر روابط والدین در تربیت فرزندان

چشمان ظریف و تیزبین کودک مانند دوربین حسّاس از تمام صحنه هاى زندگى و به خصوص حرکات و رفتار والدین و اعضاى خانه، فیلم بردارى مى کند. از لبخندها، زمزمه ها و نوازش هاى والدین درس خوش بینى، امیدوارى، اعتماد و محبّت مى آموزد و به عکس، از تندی ها، بدرفتاری ها و عصبانیت هاى آن ها به سمت خشونت و بداخلاقى رانده می شوند. معمولاً کودک سخن  گفتن، آداب معاشرت، رعایت نظم یا بى نظمى، امانت دارى یا خیانت، راست گویى یا دروغ گویى، خیرخواهى یا بدخواهى را در محیط خانه فرامى گیرد.19

براین اساس، نخستین کسانی که شخصیت کودک از آن ها شکل می‏گیرد و بسیاری از روحیات و غرایز او در اثر تماس با آن-ها به وجود می‏آید، والدین هستند. پدر و مادر از آن جهت که بسیاری از ویژگی ها و صفات را از خود و اجدادشان به کودکان منتقل می‏کنند، عامل وراثتند و از آن جهت که در تماس همیشگی با فرزند خویش هستند و اعمال و رفتار او را زیر نظر دارند و او نیز آن ها را الگوی خویش قرار می‏دهد، یک عامل محیطی برای تربیت به حساب می‏آیند.

پس پدر و مادر (خانواده) اولین بذر رشد فردی و شخصیت آدمی را می‏کارند؛ زیرا کودک در بیشتر حالات خود، مقلّد پدر و مادر خواهد بود. مهمترین و سنگین‏ترین رسالت تربیت به عهده ی این عامل است که با بهره‏گیری از ابزار مختلف، در این میدان وسیع، قدم برمی‏دارد و نیازهای روحی، عاطفی، اخلاقی و اجتماعی کودک را تأمین می‏کند.

پدر و مادر، اگر در روابط خود دارای ثبات نظر، آرامش روحی و دوستی باشند و هرگونه کینه و خشونت را از خود دور سازند، بیشترین کمک را در ایجاد آرامش روحی فرزند و دل بستگی او به خانه و خانواده، کرده‏اند. دلیل پیدایش بسیاری از کودکان منحرف و کسانی که در بزرگ سالی به جرم های سنگین رو می‏آورند، نبود آرامش در خانواده ی آن هاست.

روابط خانوادگی نقش بزرگی در تحکیم اساس خانواده و تقویت همبستگی میان اعضای آن دارد. این روابط چنان است که بر رشد و تربیت فرزندان و رسانیدن آنان به مرحله ی کمال و استقلال تأثیر بسزایی دارد.

ضرورت روابط سالم در تربیت

یکى از نیارهاى اساسى والدین و مربیان در امر تربیت و پرورش اخلاقى کودکان، برقرارى ارتباط سالم با آن هاست .

ارتباط صحیح بین پدر و مادر و روابط سالم آنان با کودکان، اولین و مهم ترین زمینه ی رشد و پرورش اخلاقى نونهالان است .

بهترین ملاک و معیارى که براساس آن، تربیت و کیفیت پرورش اخلاقى کودکان را مى توان مورد ارزیابى و دقت قرار داد، همان شبکه ی ارتباطى اعضاى خانواده با یک دیگر است. امروزه خانواده را به شکل یک «سیستم ارتباطى» تعریف مى کنند و سلامت جامعه را بازتابى از سلامتى سیستم ارتباطى خانواده می دانند؛ زیرا جامعه ی سالم، بدون روابط سالم درون خانواده ها امکان پذیر نیست.

«سیستم» در این جا به معنای مجموعه عناصر و یا افرادى است که با هم در جهت اهداف و منافع مشترک، ارتباطى متقابل داشته، درحقیقت یک هویت را مى سازند؛ به طورى که اگر در این سیستم اختلالى ایجاد شود و یا براى یکى از عناصر و یا اعضاى آن مشکلى پدید آید به سایر عناصر و اعضاى سیستم سرایت مى کند. به قول سعدی شرین سخن:

بنی آدم اعضای یک دیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار

بنابراین، اساس تربیت سالم فرزندان جامعه، بستگى کامل به سلامتی خانواده دارد و این مسئله، مستلزم ارتباط سالم بین اعضاى خانواده است.

«ارتباط یا روابط» عبارت است از: فرایند مبادله ی اطلاعات و احساسات. مبادله بر وزن مفاعله، امرى است طرفینى و دو جانبه؛ پس ارتباط جریانى است متقابل.

ارتباط سالم و صحیح آن است که طرفین در امر مبادله ی اطلاعات و احساسات در فضایى مناسب مشارکت کرده، با یک-دیگر هماهنگى داشته باشند و در این ارتباط، هر دو احساس ارزشمندى کنند. در این جا جهت تبیین مطلب، مهم ترین ویژگی های یک ارتباط سالم را در کانون خانواده بین والدین مورد بررسی قرار می دهیم.

اوّل ـ مهر و محبت: در محیط خانه و خانواده باید مهر و محبت و عاطفه و دوستی حاکم باشد و هیچ گونه اثری از نفرت و کینه و عداوت در آن نباشد. افراد خانواده همدیگر را دوست داشته باشند و محبت شان را ابراز و اظهار کنند؛ به ویژه پدر و مادر که بایستی با محبت، ثبات و آرامش را در داخل خانه گسترش دهند. خداوند در قرآن کریم فرموده است: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ20؛ از نشانه های الهی، آن که از خودتان برای شما جفت هایی آفرید تا در کنارشان بیارامید و در میان تان دوستی و مهر نهاد. در این، نشانه هاست مردمی را که می اندیشند.»

بنابراین، ارتباط بین زن و شوهر یا پدر و مادر باید ارتباط محبت آمیز و آمیخته با رحمت و شفقت باشد. چنین رابطه ای مایه ی آسایش نفس، آرامش اعصاب، اطمینان روح و جسم و همچنین موجب همبستگی خانواده، تحکیم اساس آن و دوام موجودیتش خواهد بود.

عشق، محبت و مهربانی، احترام متقابل و همیاری واقعی، گشودن گره تمام مشکلات و برطرف کردن موانع از سر راه خانواده ها را در پی خواهد داشت و وجود روابط محبت آمیز، در برقراری تعادل روحی فرزند یک ضرورت محسوب می شود.

«دکتر اسپاک» می گوید: «آسودگی فردی و اساسی کودک به طور پیوسته نیازمند اتّحاد پدر و مادر و انسجام و هماهنگی آنان در رویارویی با مسئولیت های زندگی است.»21

در میان اعضای خانواده وظیفه ی پدر سنگین تر است. او باید مهر و محبت را بین اعضای خانواده گسترش دهد؛ به ویژه نسبت به همسرش مهربان باشد و نیازهای او را برآورده سازد، چون این هم از حقوق اوّلیه ی همسرش و هم مؤثر در تربیت صحیح فرزندان است؛ بدین وسیله مهر و محبت و دوست داشتن به فرزندان منتقل می شود.

از پیامبر اکرم(ص) چنین روایت شده: «لِیَتَأسَّ صغیرکم بکبیرکم، ولیَرؤف کبیرکم بصغیرکم... ؛22 کوچک ترهای شما باید از بزرگان تان پیروی نمایند و بزرگ ترهای شما باید به کوچک ترها مهر و محبت کنند.»

پدر نباید در کانون خانواده بزرگی نماید، بلکه باید نسبت به افراد خانواده متواضع و با آن ها دوست و مهربان باشد.

رسول خدا(ص) فرمود: «خیرُ الرّجال مِن اُمَّتی الَّذین لا یَتَطاوَلون عَلی اهلهم ویحنُون وَ لا یظلمونَهُم... ؛23 بهترین مردان امت من، کسانی هستند که بر خانواده شان بزرگی نمی فروشند و به آنان مهر می ورزند و بر آنان ظلم و ستم روا نمی دارند.»

والدین باید با قدرشناسی از هم و احترام گذاشتن به یک دیگر، فرزندان را به این روش پسندیده عادت دهند.

همه ی روان‌شناسان معتقدند که کودکان به موازات نیازهای زیستی و فیزیولوژیکی به ویژه در سنین نخستین، نیازمند ارتباطات عاطفی و پذیرش از جانب دیگران هستند که برآورده کردن این نیازها، موجب بسترسازی آرامش، تعادل روانی و دست یابی به برخی از بالندگی‌های روانی است. آرامش روانی، امنیت خاطر، اعتمادبه نفس، اعتماد به والدین، الگوگیری در مهرورزی به دیگران و پیش گیری از انحرافات، نمونه‌ای از این امتیازات است. به اعتقاد برخی از روان‌شناسان، مهرورزی و محبت به کودکان، نه تنها موجب تن درستی بلکه بهترین پل ارتباطی برای تربیت کودکان در ساحت‌های گوناگون اعم از تربیت اخلاقی، دینی، سیاسی، عاطفی، فیزیکی و آموزشی است.

ارتباط عاطفی با فرزند موجب می‌شود که وی با والدین خویش صمیمی باشد، به آنان اعتماد کند و آنان را پناهگاه خویش در بحران‌های زندگی بداند. خداوند در قرآن کریم، خطاب به پیامبرش می‌فرماید: «فبما رحمه من الله لِنتَ لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک24؛ به دلیل رحمت خدا بود که تو با آنان ارتباطی صمیمی و مهرآمیز پیدا کردی، اگر یک فرد خشن و گستاخ بودی، هر آینه هیچ کس دور تو جمع نمی‌شد.»

پاورقی

1- بحار الانوار، ج78، ص14.

2- محمّدجواد طبسى، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1376، ص31.

3- فرقان/74.

4- کهف/46.

5- انفال/28؛ تغابن/15.

6- فضل طبرسى، مکارم الخلاق، بیروت، دالحوراء، 1408 ق، ص2188؛ محدث نورى، مستدرک الوسایل، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1490 ق، ص113؛ حسام الدین المتقى، کنزالعمّال فى سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409 ق، ج16، ص273.

7- محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج15، ص112.

8- فضل طبرسى، مکارم الاخلاق، ص220.

9- حسام الدین متقى هندى، کنزالعمّال فى سنن الاقوال و الافعال، ج16، ص443.

10- محدث نورى، مستدرک الوسائل، ج15، ص170.

11- محمّدجواد طبسى، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت، ص34.

12- شرح رساله حقوق امام سجاد (ع)، ج1، ص97.

13- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج15، ص123.

14- فضل طبرسى، مکارم الاخلاق، ص421؛ محدث نورى، مستدرک الوسائل، ج15،ص168.

15- على بن شعبه حرانى، تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه احمد جنتى ذیل سخنان امام سجاد (ع)؛ رساله ی الحقوق، ص263، ح23.

16- صحیح بخاری، جزء 2، باب الجنائز، ص118.

17- احمد بهشتى، اسلام و حقوق کودک، چ چهارم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1380، ص19.

18- همان، ص12.

19- ابراهیم امینى، آیین تربیت، قم انتشارات اسلامى، 1368، صص12و 13.

20- روم/21.

21- دکتر اسپاک، مشاکل الآباء فی تربیه الأبناء، ص44، موسسه العربیه للدراسه و النشر، 1980 م، چاپ سوم.

22- بحار الانوار، ج74، ص168، ح35.

23- مکارم الاخلاق، ج1، ص468.

24- آل عمران/159.

عسکرى اسلامپور کریمى‏

منبع :‌پیام زن شماره 239

سرانه مصرف ماهی در دنیا در دهه 1960 میلادی 9/9 کیلوگرم بوده است. این رقم در دهه 1970 به 5/11 کیلوگرم، در دهه 1980 به 5/12 کیلوگرم و در دهه 1990 هم به 4/14 کیلوگرم رسیده و بر اساس آخرین آمار منتشر شده در سال 2005، سرانه مصرف ماهی در دنیا حدود 4/16 کیلوگرم اعلام شده است...

بد نیست بدانید که هر چینی در طول یک سال به طور متوسط، 1/26 کیلوگرم ماهی می‌خورد و به همین علت کشور چین در صدر فهرست مصرف‌کنندگان ماهی در دنیا قرار گرفته است اما محمد عزیززاده، معاون آبزی‌پروری سازمان شیلات کشور، در گفت‌وگو با خبرگزاری اقتصادی ایران اعلام کرده که سرانه مصرف ماهی در ایران، 7 کیلوگرم است و استان‌های شمالی و جنوبی کشورمان که دسترسی بیشتری به این خوراک دریایی دارند، بزرگ‌ترین سهم مصرف ماهی را در کشور به خود اختصاص داده‌اند.

از این بحث‌ها که بگذریم، می‌رسیم به نحوه خرید، چگونگی نگهداری و پخت ماهی که این هفته به نکاتی ساده اما کلیدی در این مورد اشاره می‌کنیم:

1.پولک‌های ماهی تازه، کاملا به سطح بدنش چسبیده‌اند. ماهی‌هایی که پولکشان کم‌وبیش از روی پوست جدا شده‌اند، تازه نیستند.

2.بدن ماهی تازه تقریبا سفت است. یعنی وقتی شما آن را برمی‌دارید، در دستتان صاف قرار می‌گیرد و شل و افتاده نمی‌شود. به علاوه، اگر انگشتتان را روی پوست ماهی فشار دادید و آن قسمت از بدن ماهی به سادگی فرو رفت و سریع به حالت اولیه برنگشت، یعنی ماهی پیش روی شما، آنقدر هم که فروشنده تبلیغش را می‌کند، تازه نیست.

3.پوست ماهی تازه، لیز است. ماهی‌هایی که پوستشان حالت چسبندگی دارد و ترشحات لزج و چسبناکی روی بدنشان را پوشانده، چندان تازه نیستند.

4.ماهی تازه را می‌توان از روی آبشش‌هایش هم شناخت. آبشش ماهی تازه کاملا قرمز و کمی مرطوب و آبشش ماهی مانده، خاکستری رنگ و تقریبا خشک است.

5.یکی از ساده‌ترین راه‌های شناختن ماهی تازه، بوکردن آن است. ماهی تازه دریایی بوی آب و گیاهان دریایی می‌دهد و ماهی تازه پرورشی بویی شبیه بوی آب آکواریوم دارد. در حالی که بوی ماهی‌های مانده و فاسد، تند و ترش، شبیه گندیدگی است.

6.حتما ماهی باز را از مراکز معتبر و دارای مجوز کسب بخرید.

7.از خریدن ماهی‌هایی که در خارج از مغازه و درون یخدان‌های پر از یخ نگهداری می‌شوند، خودداری کنید. ماهی باید حتما داخل مغازه، درون یخچال و دور از تابش نور خورشید نگهداری شود.

8.به هیچ‌وجه از ماشین‌ها یا افراد دست‌فروش ماهی نخرید. معمولا این افراد بار ماهی مانده خود را در انتهای روز دوباره فریز می‌کنند و روزهای بعد به فروش می‌رسانند. حتما می‌دانید که چند بار یخ‌زدایی و دوباره فریز کردن مواد پروتئینی، باعث تخریب بافت پروتئین و از بین رفتن خواص آنها می‌شود. به علاوه، امکان فاسد شدن چنین ماهی‌هایی هم خیلی زیاد است.

9.اگر قصد خرید ماهی‌های بسته‌بندی را دارید، حتما به تاریخ صید، تاریخ بسته‌بندی، تاریخ انقضا، پروانه بهداشتی و مهر استاندارد آن توجه کنید. بهتر است که بیشتر از 2 ماه از تاریخ صید ماهی‌ منجمدی که قرار است بخرید، نگذشته باشد.

10.اگر در مناطق مرکزی، شمالی، شرقی یا غربی کشور زندگی می‌کنید، حتما ماهی‌های جنوب را منجمد خریداری کنید؛ چون امکان فساد ماهی تازه با انتقال آن در مسیرهای طولانی وجود دارد.

11.هنگام خرید ماهی دودی، ‌شکم آن را باز کنید و پس از اطمینان از نداشتن بوی ناخوشایند یا کپک‌زدگی، آن را بخرید.

12.اگر قرار است ماهی زنده بخرید، حواستان باشد که فروشنده ماهی‌های مرده را از داخل آب جدا نکند و به شما ندهد. ماهی زنده باید حداقل حدود 20 تا 30 ثانیه پس از خروج از آب، بدنش را تکان دهد.

13.ماهی تازه را به تعداد اعضای خانواده و به اندازه مصرف یک وعده خود بشویید و بسته‌بندی کنید تا مجبور نباشید چند بار آن را یخ‌زدایی کنید.

13.ماهی‌های منجمدی که پس از رسیدن به منزل کمی یخشان باز شده است، بدون شستشو از هم جدا کنید و داخل بسته‌‌های کوچک‌تر (به اندازه نیاز خانواده‌تان) بگذارید.

15.ماهی تازه را پس از شستشو داخل فریزر بگذارید و هنگام مصرف، فلس آن را جدا کنید. فلس ماهی منجمد بسیار ساده‌تر جدا می‌شود.

16.ماهی‌ها را پیش از بسته‌بندی و قرار دادن داخل فریزر، به قطعه‌های نازک تقسیم کنید تا به سرعت یخ بزنند و دچار فساد در مرکز بسته‌بندی نشوند.

17.ماهی تازه را می‌توان تا 24 ساعت داخل یخچال و تا 4 ماه در فریزر نگهداری کرد.

18.برای یخ‌زدایی ماهی و پیشگیری از متلاشی شدن بافت نرم بدنش، کافی است آن را حدود 18 ساعت پیش از مصرف از فریزر خارج کنید و داخل یخچال بگذارید. قرار دادن ماهی یخ‌زده داخل آب (برای یخ‌زدایی) باعث از بین رفتن خواص و طعم آن می‌شود. اگر قرار است از مایکروفر برای یخ‌زدایی ماهی استفاده کنید، حواستان به درجه حرارت یخ‌زدایی باشد، چون گوشت ماهی خیلی نرم است و امکان دارد در طی مراحل یخ‌زدایی با مایکروفر، حالت شلی و پختگی پیدا کند.

ندا احمدلو/

منبع : هفته نامه سلامت 

آگاهی از پنج نشانه هشداردهنده سکته مغزی برای تمام افراد ضروری و بسیار حائز اهمیت است چون وقتی علائم این عارضه آغاز شوند به سرعت پیشروی و زمان را برای امدادرسانی به موقع به بیمار محدود می کنند. سکته مغزی اغلب کشنده است و بنابراین آگاهی از علائم آن می تواند جان بیمار را به موقع نجات دهد.

آمارها نشان می دهد که در آمریکا سکته مغزی از عوامل اصلی مرگ و میر است و در کنار آن بیماری های قلبی و سرطان قرار می گیرند. اما نکته مهم تر و حتی منفی تر در مورد سکته مغزی این است که این عارضه عامل اصلی ناتوانی های جسمی و ذهنی و از کارافتادگی است که موجب بروز مشکلات جدی در تکلم، حافظه و تحرک می شود.

سکته در واقع نوعی حمله مغزی است که سلول های مغزی را نابود می کند. هر چند علائم اصلی سکته در زنان و مردان یکسان است اما در زنان علائم منحصر به فردی بروز می کند که مختص جنسیت آنها است.

سکته خفیف و شدید هر دو علائم مشابهی دارند. حدود 90 درصد از کل موارد سکته مغزی از نوع سکته ایسکمیک هستند. این نوع سکته حاصل بسته شدن عروق سرخرگی است که در آن لخته های خونی مانع از رسیدن جریان خون به مغز می شوند. در این وضعیت مغز با کمبود اکسیژن و موادغذایی مواجه شده و در نتیجه سلول های مغزی تلف می شوند.

تنها 10 درصد از موارد سکته مغزی از نوع سکته های ناشی از خونریزی هستند. این نوع سکته زمانی رخ می دهد که یک رگ خونی ظریف در مغز سوراخ شده و یا واقعا پاره می شود. تاثیر مخرب سکته روی بافت مغز می تواند به همان اندازه آسیب ناشی از حمله قلبی روی بافت قلب باشد.

پنج نشانه هشدار دهنده سکته مغزی

علائم سکته مغزی به طور ناگهانی آغاز می شوند به همین خاطر توجه به زمان شروع هر یک از این پنج علائم در زنان و مردان حائز اهمیت است. این علائم عبارتند از:

1- احساس کرختی یا ضعف که معمولا فقط در یک طرف صورت یا بدن، در یک دست یا پا و بسیار ناگهانی بروز می کند.

2- گیجی که موجب نامفهوم شدن ناگهانی گفتار و دشواری در پیدا کردن واژه های مناسب و یا حتی ناتوانی در درک گفته های دیگران می شود.

3- مشکل در راه رفتن که ناشی از سرگیجه ناگهانی، از دست دادن تعادل و از دست دادن هماهنگی است.

4- تاری ناگهانی دید که موجب مشکل در بینایی در یک یا هر دو چشم می شود. گاهی نیز فرد دچار دوبینی یا تیره شدن کلی دید می شود.

5- سردرد غیرعادی و فوق العاده شدید که شبیه به یک ضربه ناگهانی است و گاهی با سرگیجه و حالت تهوع همراه است.

هر چند موارد فوق شایعترین علائم مشترک هشداردهنده سکته در زنان و مردان هستند اما بررسی ها نشان می دهد در زنان پنج نشانه بیشتر نیز مشاهده می شود که این علائم مخصوص جنسیت آنهاست و در مردان اغلب دیده نمی شوند. این علائم عبارتند از:

- احساس خستگی ناگهانی - افتادن یا تشنج ناگهانی

- تشدید ناگهانی ضربان قلب - بروز درد ناگهانی در قفسه سینه، دست، پا و صورت - تنگی نفس به طور ناگهانی و یا سکسکه

سکته یک حالت جدی اورژانسی است و برای متوقف کردن آسیب های احتمالی به مغز بیمار فقط سه ساعت فرصت وجود دارد. بنابراین هر نوع نشانه و علامتی صرف نظر از کوچک بودن آن باید فورا مورد توجه قرار بگیرد.

منبع : روزنامه کیهان