پرسش

با سلام درصورت امکان در خصوص آثار اشتباه در عقود را توضیح دهید

پاسخ

با سلام تأثیر اشتباه در عقد همیشه یکسان نیست. گاهی اشتباه به اندازه‌ای مهم است که اراده یا توافق اراده را از بین می‎برد و معامله را باطل می‌نماید. گاهی اشتباه موجب ایجاد خیار فسخ می‎شود و در برخی موارد نیز اشتباه هیچ اثری بر عقد ندارد. اشتباه موجب بطلان معامله: در صورتی که اشتباه به ارکان عقد لطمه بزند و اراده یا توافق اراده را نابود کند، معامله باطل می‎شود. موارد بطلان معامله به علت اشتباه در ارکان عقد در زیر می‎آید. الف) اشتباه در وجود علت تعهد: هرگاه در قراردادها در وجود علت تعهد اشتباهی رخ دهد، یعنی به غلط تصور شود که جهتی برای تعهد وجود داشته، در حالی که در واقع وجود نداشته است، عقد باطل می‎باشد؛ چراکه این اشتباه، اراده را از بین می‎برد. ب) اشتباه در نوع عقد: هرگاه طرفین در نوع عقد (ماهیت عقد) اشتباه کنند معامله باطل است. مثل این که یکی از طرفین قصد عقد بیع داشته باشد و طرف دیگر قصد عقد اجاره داشته باشد. ماده‎ی 194 ق.م این نوع عقد را صراحتاً باطل تلقی نموده است. ج) اشتباه در موضوع عقد: اگر طرفین در موضوع عقد اشتباه کنند و هر یک موضوع متفاوتی را در نظر داشته باشند و در نتیجه توافق اراده از نظر موضوع صورت نگیرد، معامله باطل است. مثلاً مقصود هر دو طرف عقد بیع است اما منظور یک طرف فروش کتاب و منظور طرف دیگر خرید لباس باشد. د) اشتباه در صورت عرفی موضوع معامله: منظور از اشتباه در صورت عرفی موضوع معامله، اشتباه در خصوصیاتی است که عرفاً موجب تمییز مورد معامله از اشیای دیگر می‌گردد. مثل خرید طلا و نقره‎ی بدلی به جای طلا و نقره‎ی اصلی که مصداق اشتباه در صورت عرفی موضوع معامله است. ه) اشتباه در هویت جسمی یا اوصاف اساسی شخص طرف معامله: ماده‎ی 201 ق.م در این باره مقرر می‌دارد: «اشتباه در شخص طرف به صحت معامله خللی وارد نمی‌آورد مگر در مواردی که شخصیت طرف علت عمده عقد بوده باشد.» منظور از واژه‎ی «خلل» در این ماده، بطلان می‎باشد. ماده‎ی 762 ق.م نیز این سخن را تأیید می‌نماید.در قراردادهای غیر معوّض به طور معمول شخصیت طرف علت عمده‎ی عقد است مثلاً انسان مال خود را به هرکس هبه نمی‌کند بلکه به شخصی که برایش مهم است آن مال را می‌بخشد. بنابراین درصورت اشتباه در هویت شخص طرف معامله در این گونه عقود، موجب بطلان عقد می‎شود. برعکس در قراردادهای معوّض معمولاً شخصیت طرف معامله مهم نیست و آن چه برای طرفین اهمیت دارد عوضین و ارزش آن‎ها می‎باشد نه شخص طرف معامله، لذا اشتباه در هویت شخص طرف معامله تأثیری در عقد ندارد.