مدتی است در رسانه‌های گوناگون تبلیغ دستگاههای ورزشی و الکتروعضلانی را می‌بینیم و گاهی در این تبلیغات ادعا می‌شود که برای افزایش فعالیت و تقویت عضلات می‌توان از این دستگاه‌ها استفاده کرد و حتی به منظور زیبایی گونه‌ها و تناسب‌اندام نیز می‌توان از این وسایل بهره جست. متاسفانه شیوه اطلاع رسانی به گونه‌ای است که به طور کامل نمی‌توان به شیوه کار کامل این دستگاه‌ها پی برد اما می‌توان حدس زد که به منظور کاهش درد اندام‌ها و ورزیده ساختن عضلات به کار می‌رود. در این شماره نظر کارشناسان طب فیزیکی و توانبخشی و فیزیولوژی ورزشی را در این باره جویا شده‌ایم که می‌خوانید...
دکتر حبیب مفخم متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: «بهتر است بدانیم که هر کاری، فعالیتی و حرکتی به‌صورت طبیعی مفید و موثر است. در نتیجه استفاده از وسایلی هرچند موثر در تحریک الکتریکی عضلات، نمی‌تواند تاثیر ورزش و حرکت فعال و ارادی عضلات را داشته باشد البته در فیزیوتراپی و طب فیزیکی و توانبخشی از وسایل گوناگون برای عصب و عضله بهره می‌بریم اما بر طبق اصول و قوانین و در جلسات متعدد و تحت نظر کارشناسان انجام می‌گیرد. بهتر است با کارهای طب فیزیکی و توانبخشی و فیزیوتراپی آشنا شویم تا مردم خود به اهمیت موضوع پی ببرند.»
فیزیوتراپی یكی از شاخه‌های توانبخشی است كه شامل شاخه‌های زیر است:
1. الكتروتراپی
2. حرکت درمانی و مكانوتراپی
3. آب درمانی یا هیدروتراپی
فیزیولوژیست‌های ورزشی چه می‌گویند؟
دکتر فرشاد غزالیان فیزیولوژیست ورزشی و عضو هیات علمی دانشگاه علمی تحقیقات بر این باور است ورزش فعال، آثاری به مراتب پایدارتر و موثرتر از ورزش‌های غیرفعال با دستگاه دارد. او می‌گوید: «بیماران مبتلا به آرتروز، کمردرد، گردن‌درد و اختلالات گوناگون عضلات و مفاصل، اگرچه با روش‌های فیزیوتراپی و دستگاه‌ها می‌توانند و در مواردی باید کار کنند و نتیجه هم می‌گیرند، نسخه ورزشی، بخش جدایی‌ناپذیر درمان اختلالات عضلات و استخوان و مفاصل و رسیدن به تناسب‌اندام است. دستگاههای الکتریکی و مکانیکی اگرچه ممکن است تا حدودی به شل کردن عضلات و تقویت آنها کمک کند، به تناسب اندام واقعی و کاهش چشمگیر درد و التهاب کمک چندانی نمی‌کند.
در ادامه، دکتر حبیب مفخم درباره نقش طب فیزیکی در بیماری‌های گوناگون توضیح می‌دهد و بر این باور است که دستگاههای فیزیوتراپی در مطب یا بیمارستان می‌توانند موجب هدایت طرح درمان شوند و دستگاههای مخصوص بیمار که در بازار موجود است، درمان جزیی را در منزل و با نظر متخصصان این رشته ادامه می‌دهد.
1. الكتروتراپی
دستگاههای مورد استفاده در الكتروتراپی با هدف كاهش درد، كاهش اسپاسم، كاهش چسبندگی، بازتوانی و تقویت عضلات بیماران به صورت زیر تقسیم بندی می‌شود.
• استفاده از اشعه مادون قرمز: اشعه مادون قرمز جریانی با طول موج 1000 تا 40 هزار آنگسترم است كه وقتی با بدن برخورد می‌كند به گرما تبدیل شده و باعث افزایش جریان خون در نقطه درمان می‌شود و در نتیجه باعث بهبود تغذیه و دور شدن مواد زایدی می‌شود كه به علت سیكل درد ایجاد شده‌اند.
این روش برای كاهـــش درد، كاهش اسپـاسم، كاهـش سفتـی، افزایش دامنه حركتی، صدمات و ضایعات ورزشی، آماده سازی بیمار برای انجام حركات ورزشی و تكنیك‌های درمانی استفاده می‌شود.
• استفاده از کیسه داغ: كیسه مخصوصی است كه دارای گرمای مرطوب بوده و ضمن گرم نمودن ناحیه مورد درمان با خاصیت افزایش گردش خون در ناحیه درمان كاربردهای زیر را دارد.
از این روش برای كاهش اسپاسـم، كاهــش درد، كاهش‌چسبندگی، کاهش سفتی بافت نرم، افزایش دامنه حركتی، كاهش گرفتگی عضله و آماده‌سازی بیمار برای انجام حركات ورزشی و تكنیك‌های درمانی استفاده می‌شود.
• استفاده از امواج مافوق صوت: اشعه مافوق صوت با فركانس بیش از 20 هزار هرتز و شدت 5/0 تا 3 ولت بر سانتی‌متر با عمق نفوذ حدود 5 سانتی‌متر كه با ایجاد گرمای عمقی در بدن باعث افزایش گردش خون و نفوذ پذیری غشای سلولی و نیز تخلیه منطقه درمان از مواد دردزا می‌شود.
از این روش برای از بین بردن چسبندگـی، كاهش التهاب، كاهش اسپاسم عضلانی، كاهش درد، آزادسازی بافت از مواد دردزا و افزایش‌دامنه‌حركتی استفاده می‌شود.
• استفاده از امواج دیاترمی: از انواع امواج كوتاه رادیویی است و بر اساس طول موج مورد استفاده در فیزیوتراپی باعث ایجاد گرمای عمیق یا سطحی در ناحیه درمان می‌شود.
از این روش نیز برای كاهش اسپاسم، كاهش درد و افزایش دامنه حرکتی استفاده می‌شود.
• استفاده از جریان گالوانیک: در عضلاتی که به علت قطع عصب و یا ضایعه عصبی قادر به انقباض نیستند، زمان تحریک بالایی لازم است تا جریان به همه فیبرهای عضله برسد و باعث انقباض آن عضله شود و جریان گالوانیک با شدت 5/0 تا 5/2 میلی آمپر، ولتاژ کمتر از 100 ولت، زمان تحریک 100 و 300 و 1000 و 3000 میلی ثانیه را انتخاب کرده و باعث انقباض عضله شوند.
از این روش جهت ضایعات نخاعی، قطع عصب و نروپاتی‌های شدید استفاده می‌شود.
• استفاده از جریان فارادیک: جریانی با زمان تحریك كوتاه است یعنی با زمان تحریك 1/0 و 3/0 و 1 و 3 میلی‌ثانیه و در مواردی كه عصب سالم بوده ولی عضله توانایی لازم برای انقباض را ندارد به كار می‌رود.
از این روش برای توانبخشی بیماران مبتلا به سكته مغزی، بیماران ناتوان و نروپاتی‌های خفیف و میوپاتی‌ها استفاده می‌شود.
• استفاده از جریان‌های پرفرکانس: در این جریان از تداخل دو جریان پرفركانس، یك جریان مدوله شده كم فركانس ایجاد می‌شود که امواج 2000 هرتز آن جهت تقویت عضلات عمقی و امواج 4000 هرتز جهت كاهش درد و اسپاسم استفاده می‌شود.
از این روش برای كــاهــش درد، كاهش التهاب، تقویت عضلات، كــاهــش ادم، بازپروری عضلات و درمان بی‌اختیاری ادرار استفاده می‌شود.
• تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS): یعنی با استفاده از جریان الكتریكی از طریق پوست باعث تحریك عصب ناحیه درمان شویم و جریانی با فركانس 50 تا 150 هرتز است كه شدت آن بین 12 تا 30 میلی آمپر است كه با اشكال مختلف و به صورت ضربه‌ای و نرمال طراحی شده است و از طریق بسته شدن دریچه درد و ترشح آندروفین باعث تشكیل درد می‌شود.
از این روش جهت كاهش دردهای عصبی، كاهــش اسپاسم، كاهش دردهای متعاقب اعمال جراحی، كاهش دردهای متعاقب صدمات و ضایعات ورزشی، كاهش دردهای مزمن و مداوم مثل كمر درد و سردرد استفاده می‌شود.
• ولتاژ بالا: اشعه‌ای با طول موج 100 تا 400 نانومتر بوده كه با بلوكه كردن سیستم سمپاتیك باعث افزایش گردش خون در ناحیه می‌شود.
از این روش برای افراد دیابتی، زخم‌های فشاری و بیماران سرمازده می‌توان بهره جست.
• استفاده از اشعه لیزر: لیزر از جمله روش‌های پرطرفدار در بسیاری از رشته‌ها به‌ویژه در فیزیوتراپی است. در فیزیوتراپی از لیزر كم توان جهت ترمیم و كاهش درد، كاهش التهاب، كاهش چسبندگی و تاندونیت و بورسیت استفاده می‌شود.
• اشعه ماوراءبنفش: اشعه با طول موج 1800 تا 3900 آنگستروم و با عمق نفوذ كمتر از 1/0 میلی‌متر است و با تأثیرات شیمیایی كه در بافت‌های بدن ایجاد می‌كند جهت درمان برخی از اختلالات و بیماری‌های پوستی و جلدی به كار می‌رود و بنابراین جریان خون و در نتیجه ساخت و ساز در ناحیه را افزایش داده و به ساخته شدن ویتامین D نیز كمك می‌شود. موارد كاربرد آن برای ترمیم زخم بسته، استئومالاسی (نرمی استخوان) و زخم عفونی است.
• استفاده از ماساژور پا: ماساژ عبارت است از یك سری حركات منظم و ریتمیك كه توسط یك فیزیوتراپیست ماهر و یا با استفاده از یك دستگاه ویبراتور انجام می‌شود و روی سیستم عصبی عضلانی و گردش خون تأثیر می‌گذارد.
آثار آن عبارت‌اند از: ایجاد آرامش در بدن، کاهش‌چسبندگی، كمك به بازگشت خون، كاهش درد، تخلیه ترشحات ریه و كاهش اسپاسم.
2. حرکت درمانی و مكانوتراپی
در ورزش درمانی با توجه به اینكه مشكل بیمار محدودیت حركتی، كوتاهی یا ضعف و ناتوانی عضله است تكنیك‌های درمانی مخصوص و ورزش‌های ایزومتریك و ورزش‌های مقاومتی برنامه‌ریزی شده و با استفاده از وسایل موجود در فیزیوتراپی از قبیل فنر، قرقره، وزنه، صندلی چهار سر، پارالل، دوچرخه ثابت، چرخ شانه، نردبان شانه، كشش مكانیكی گردن و ... هدف درمانی پیگیری می‌شود كه ورزش درمانی در دستور فیزیوتراپی تحت عنوان ورزش یا EXC مطرح می‌شود.
3. آب درمانی یا هیدروتراپی
استفاده از آب و خواص آن جهت اهداف درمانی را هیدروتراپی می‌نامند . در فیزیوتراپی از خواص درمانی آب در جهت كاهش اسپاسم و كاهش سفتی مفاصل و ... استفاده می‌شود. موارد كاربرد این روش شامل توانبخشی افراد دچار فلج مغزی، رفع خستگی، كاهش استرس‌های روحی و روانی و بیماری‌های روماتیسمی مانند آرتریت روماتوئید است
