تبیان، دستیار زندگی

خودسازى از خودشناسى آغاز مى‏شود. نخست‏باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت; چرا كه با خودشناسى، خداشناسى‏تحقق مى‏یابد و اگر خدا را شناختیم، خود را ساخته‏ایم.

در آغاز باید دید چرا پدید آمده‏ایم؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست؟خداوند در قرآن كریم تصریح كرده‏است كه:«و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون; من جن و انس را نیافریدم، جز براى این‏كه عبادت كنند».

در تفاسیر زیادى «لیعبدون‏» به معناى «لیعرفون‏» آمده‏است; یعنى هدف از خلقت‏شناخت است و گرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش كردن‏نیست. نماز و روزه و ...، شعبه‏اى از عبادت است كه شاید از عبادت اجتماعى اهمیتش‏كم‏تر باشد، زیرا در آن جا انسان فقط به خود مى‏اندیشد، و عبادت در معناى‏گسترده‏تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است. عبادت، دردشناسى و دردزدایى است.

عبادت، در جمع زیستن و براى جمع زیستن است.این كه عبادت بیش‏تر به صورت جمعى مطرح مى‏شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاكیدمى‏شود، براى این است كه شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت‏كند. ما آفریده نشده‏ایم كه تنها گلیم خود را از آب بیرون بكشیم بلكه باید درمتن قرار بگیریم نه در حاشیه. در جمع زندگى كنیم نه در دیر. به فكر چاره‏جویى ازدیگران باشیم نه تنها چاره‏جویى از خویشتن. به هرحال، بحث ما درباره شناخت نیست‏كه بحثى است طولانى و از آن مى‏گذریم. اما آن‏چه گفتنى است، این است كه انسان‏چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده كند تا انسانى الهى گردد;تا قابلیت‏خلیفه الله شدن پیدا كند. خودسازى به این است كه منش خود را به‏گونه‏اى تغییر دهیم كه پروردگار مى‏خواهد، و به عبارت دیگر: اگر هم طبیعت ما مایل‏به تكبر و خودخواهى است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم كه از فراز كبر ونخوت فرودآید و به تواضع و فروتنى گراید. اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیش‏ترى‏دارد، چون این صفت مورد نكوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیا و خردمندان‏مى‏باشد، پس باید از آن دست‏برداشت و سخاوت‏مند شد. خلاصه باید صفات سلبیه (منفى)

را از قلب زدود، چنان كه صفات ثبوتیه را چون جامه‏اى تمیز و زیبا در بر كرد.

باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشایند و مكروه است، پاك‏كرد و باید تمام اعضا و جوارح را در راه رضایش به كار گرفت.

خویشتن را باید با حلم و بردبارى عادت داد كه درجه و مقام آدمى را والا كند ودر میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیكان و بزرگان هم صحبت‏شود و از هرچه‏مایه پستى و تن‏پرورى و تنبلى است دور سازد و آن چه كه انسان را به خدایش نزدیك‏و مقرب مى‏كند، به آن سوى سوق دهد و عاقبت‏خیر و نیك فرجامى، ثمره و نتیجه‏اش‏باشد.

باید به عفت و پاكدامنى روى آورد و از آن‏چه مایه نفرت و خجلت‏باشد و شخصیت‏انسان را لكه‏دار و ننگ بار سازد، دورى جست. باید صبر را پیشه خود ساخت تا به‏یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگناها و محنت‏ها و رنج‏ها وسختى‏ها و تنگدستى‏ها و رویدادهاى تلخ روزگار، او را از پاى درنیاورد.

باید به سوى تكامل عقل و روح گام برداشت و با تكیه بر دو بال تقوا و عمل، به‏اوج عزت و عظمت و خداخواهى رسید. باید در مقابل لذات زودگذر دنیایى به سلاح‏تقوا، ورع، پارسایى و زهد مسلح شد تا رستگار شویم و به بهشت رضوان نایل آییم كه:

«و رضوان من الله اكبر».

باید آن چنان بر خویشتن مسلط بود و نفس سركش را مهار كرد كه نه مدح و دروددیگران و نه فحش و ناسزاى آنها در روحیه فولادین و باصلابتش تاثیر گذارد.

باید خود نگهدار بود از آن‏چه نارضایتى حق در بردارد، نه آن‏چه خویشتن بخواهدیا نخواهد كه در برابر امر مولا خودى نیست كه مطرح باشد. باید از شر و بدى ورذایل اخلاقى و عادت‏هاى ناپسند و منش‏هاى زشت و كارهاى قبیح، دور شد چنان‏كه به‏خیرخواهى و راست‏گویى و امانت و فضیلت و اخلاق نیكو و خصال پسندیده، متخلق شد.

باید به فكر امروز و فرداى خود بود و براى فردا كه دیرهم نیست آماده شد وبراى جهان جاویدان و ابدى، توشه برداشت.

باید با استقامت و پایدارى، نه از حوادث و رویدادهاى تلخ ترسید و نه از ملامت‏ملامت كنندگان و سرزنش نادانان، خم به ابرو آورد، بلكه فقط خدا را در نظر داشت وراه خدا را دنبال كرد و پیوسته از او خواست كه توفیق هدایت در صراط مستقیمش به‏وى بخشد: «اهدنا الصراط المستقیم‏».

باید محبت، دوستى، همكارى، غم‏خوارى، ایثار، گذشت، بخشش و نرمش را جاى‏گزین‏نفرت، خشم، كینه، خودپسندى، خودمحورى، آز و تندخویى نمود.

باید از زندگى دیگران عبرت گرفت، نه خود عبرت دیگران شد. و ده‏ها باید و نبایددر این جا خودنمایى مى‏كند كه اگر انسان به فطرت و سرشت‏خویش بنگرد، به آنها پى‏خواهدبرد، و ماه رمضان، هنگام آن است كه انسان را متوجه خویشتن كند و فطرت‏خفته‏اش را بیدار سازد و از راه تفكر و اندیشیدن كه برترین عبادت است او رابه خودسازى وادارد. برادران ! خواهران ! ماه خدا فرا رسیده است; جا دارد كه‏بیش‏ترین استفاده را از آن بنماییم. نگذارید ساعتى، بلكه لحظه‏اى از این ماه‏مبارك به هدر رود. در این ماه سرنوشت‏یك ساله، بلكه سرنوشت تمام عمر تعیین‏مى‏شود.

هشیار باشیم، مبادا ساعتى بى‏انگیزه، بى‏توجه و بى‏هدف بگذرد و از عیدى و جایزه‏الهى در روز عید فطر خداى نخواسته بى‏بهره و محروم بمانیم كه هیچ زیانى از آن‏سخت‏تر و زیان‏بارتر نیست! در روایت آمده است كه رسول خدا صلى‏الله علیه و آله وسلم قبل از ماه رمضان خطبه‏اى خواند و در آن خطبه فرمود:

«اى مردم! جبرئیل به دیدار من آمد و گفت: یا محمد! هركه نام تو را بشنود وبر تو صلوات نفرستد، از رحمت‏خدا دور باشد. یا محمد! هر كه ماه رمضان را دریابدو مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگیرد و از دنیا برود، خداوند او را ازرحمتش دور خواهد كرد. اى پیامبر آمین بگو. من هم آمین گفتم‏» (1) .

در این ماه خودسازى درهاى بهشت‏بر روى مومنان گشوده مى‏شود و درهاى جهنم بسته‏مى‏شود، نباید كارى كرد كه در اثر آن كار، درهاى بهشت‏بر رویمان بسته و درهاى‏دوزخ گشوده شود.

در این ماه پربركت چنان كه از روایات استفاده مى شود بهشت را زینت مى‏دهندو پاداش كارهاى خیر و عبادت ها و راز و نیازها دوبرابر مى‏گردد.

رسول خدا صلى الله علیه و آله وسلم فرمود: «شهر رمضان شهر الله عز و جل وهو شهر یضاعف الله فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات، و هو شهر البركه، و هوشهرالانابه، و هو شهر التوبه، و هو شهرالمغفره، و هو شهرالعتق من النار و الفوزبالجنه.

الا فاجتنبوا فیه كل حرام و اكثروا فیه من تلاوه القرآن و سلوا فیه حوائجكم واشتغلوا فیه بذكر ربكم و لا یكونن شهر رمضان عندكم كغیره من الشهور فان له‏عندالله حرمه و فضلا على سائر الشهور، و لایكونن شهر رمضان، یوم صومكم كیوم‏فطركم‏» (2) .

ماه رمضان، ماه خداى عزوجل است كه در آن پاداش كارهاى نیك دوبرابرمى‏شود و گناهان زدوده مى‏شود.

ماه رمضان، ماه بركت و افزایش است.

ماه رمضان، ماه بازگشت و انابه است.

ماه رمضان، ماه توبه است.

ماه رمضان، ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.

ماه رمضان، ماه آزادى و رهایى از جهنم و دست‏یابى به بهشت است.

پس اى مردم! درماه رمضان از هر كار بد و حرامى دورى كنید و در آن بسیار قرآن بخوانید و تمام‏اوقاتش را به یاد و ذكر پروردگارتان مشغول شوید. مبادا ماه رمضان نزد شما ماننددیگر ماه‏ها باشد، چرا كه بر دیگر ماه‏ها حرمت و برترى دارد. حضرت امیرالمومنین‏علیه‏السلام مى‏فرماید: «علیكم فى شهر رمضان بكثره الاستغفار و الدعاء، فاماالدعاء فیدفع البلاء عنكم و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبكم (3) ; بر شما باد، در ماه‏رمضان، به بسیار دعاكردن و استغفارنمودن چرا كه دعا بلا را از شما دور مى‏سازد واستغفار، گناهانتان را مى‏زداید». به‏هر حال، ماه رمضان ماه خودسازى است وكم‏ترین خودسازى به این است كه انسان خودى را براى خویشتن نشناسد و خدا را مالك‏خود بداند كه اگر چنین بود، خدا را خواهد شناخت و حق عبودیت پروردگار را اداخواهد كرد و از هر چه رنگ ضد خدایى دارد، دور خواهد شد. خودسازى و جداشدن ازتعلقات و هواهاى نفسانى، منشا تمام كمالات و ملكات و فضائل انسانى است و اگر كسى‏توانست‏خود را از تعلقات مادى برهاند، و به ظواهر زودگذر دنیا بى‏اعتنا باشد،بى‏گمان به خدا توجه خواهدكرد و به سوى تكامل روانه خواهد شد و این بالاترین‏پیروزى و سرفرازى انسان است. خدا مى‏داند تمام مفاسد جهان و ظلم‏ها و تعدى‏ها وتجاوزها و گردن كشى‏ها در اثر خودبینى و هواپرستى است، لذا در قرآن كریم همواره‏تزكیه و تربیت مقدم بر تعلیم وآموزش ذكرشده‏است و خودسازى; یعنى تزكیه نفس وماه‏رمضان به حق ماه تزكیه و تطهیر نفس است. پس بیایید باهم در این ماه بزرگ‏آهنگ تقرب به خدا را بجوییم تا در درگاهش ره یابیم و در روز رستاخیز سفید روى گردیم.

در پایان فرازى زیبا از نیایش‏هاى امام سجاد سلام الله علیه را یادآورمى‏شویم، باشد كه صحیفه سجادیه همواره الگوى ما در زندگى باشد:

«اللهم و انت جعلت من صفایا تلك الوظائف، و خصائص تلك الفروض شهر رمضان،الذى اختصصته من سائر الشهور و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور، و آثرته على كل‏اوقات السنه بما انزلت فیه من القرآن و النور و ضاعفت فیه من الایمان، و فرضت‏فیه من الصیام، و رغبت فیه من القیام، و اجللت فیه من لیله القدر التى هى خیرمن الف شهر، ثم آثرتنا به على سائر الامم و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنابامرك نهاره، و قمنا بعونك لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من‏رحمتك و نسبتنا الیه من مثوبتك و انت الملى بما رغب فیه الیك، الجواد بما سئلت‏من فضلك القریب الى من حاول قربك (4) ; خداوندا! از كارهاى برگزیده و واجبات ویژه،ماه رمضان را قرار دادى; ماهى كه آن را از میان دیگر ماه‏ها برگزیدى، و از میان‏تمام زمان‏ها و روزگاران، آن را انتخاب نمودى، و بر جمیع اوقات سال برتریش‏بخشیدى و انتخاب آن به دلیل قرآن و نورى است كه در آن ماه فرو فرستادى، و ایمان‏را در آن دو برابر ساختى و روزه‏اش را واجب و شب زنده‏دارى را براى عبادت در آن‏ترغیب فرمودى و شب قدر را كه از هزار شب برتر است در آن عظمت‏بخشیدى و گرامى‏داشتى، سپس ما را به وسیله آن ماه بر تمام امتها برگزیدى و به سبب فضیلتش ما رانه دیگر پیروان ادیان را برترى بخشیدى، پس به فرمان تو روزش را روزه مى‏داریم‏و به یارى تو شبش را به عبادت مى‏پردازیم، در حالى كه با صیام و قیامش، خویش رامشمول دعوتى كه ما را در معرض آن قرارداده‏اى، مى‏سازیم، و آن را سبب دریافت‏پاداش تو مى‏سازیم و تو برآن چه از درگاهت درخواست‏شود، توانایى و به آن چه كه‏از فضل و احسانت مسالت گردد بخشاینده‏اى و به كسى كه آهنگ تقرب به تو جویدنزدیكى‏». آخرین سخن این كه رسیدن این ماه سراسر خیر و بركت را به محضر مبارك‏ولى الله الاعظم روحى و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء، و محضر مقام معظم‏رهبرى و علماى بزرگ و تمام اقشار ملت‏شریف و سرفراز ایران اسلامى و عموم شیعیان‏جهان تبریك و تهنیت مى‏گوئیم و امیدواریم خداوند ما را توفیق عبادت خصوصا در این‏ماه مبارك بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.

پى‏نوشت‏ها:

1- المقنعه، ص 308

2- فضائل الاشهر الثلاثه، ص‏95

3- وسائل الشیعه، ج‏7، ص‏220

4- دعاى 45، صحیفه سجادیه