محبت خداوند به بندگانش، داراى آثار و نشانه‏هایى است كه در احادیث به آنها اشاره شده است. بعضى از این نشانه‏ها و آثار عبارت است از:

1. اطاعت از خداوند و پیروى از اولیاى او:
«من سرّه ان یعلم ان الله یحبه فلیعمل بطاعة الله و لیتبعنا»؛ میزان الحكمه، ج 2، ص 223، ح 3135.؛ «كسى كه خوشحال مى‏شود از اینكه بفهمد محبوب خدا است، باید مطیع خدا و پیرو ما [ اهل بیت ]باشد».

2. زیاد به یاد خدا بودن:
«اذا رأیت عبدى یكثر ذكرى فأنا اذنت له فى ذلك و انا احبه»؛همان، ح 3136.؛ «اگر بنده‏ام را ببینى كه زیاد به یاد من است، خودم چنین اجازه‏اى به او داده‏ام و او را دوست مى‏دارم».

3. آرامش درونى و شكیبایى:
«اذا احب الله عبداً زیَّنَهُ بالسكینة و الحلم»؛ همان، ص 224، ح 3140.؛ «هنگامى كه خداوند بنده‏اى را دوست بدارد، او را با زیور آرامش و شكیبایى مى‏آراید».

4. داشتن قلبى پاك و اخلاقى متعادل:
«اذا احب الله عبداً رزقه قلباً سلیماً و خلقاً قویما»؛همان، ح 3145.؛ «زمانى كه خداوند بنده‏اى را دوست بدارد، قلبى پاك و اخلاقى متعادل (به دور از افراط و تفریط) روزى‏اش مى‏كند».

5. دوست داشتن مطیعان و دشمنى با عاصیان:
«اذا اردت ان تعلم ان فیك خیراً فانظر الى قلبك فان كان یحب اهل طاعة الله عز و جل و یبغض اهل معصیة ففیك خیر و الله یحبك»؛همان، ص 233، ح 3190.؛ «اگر مى‏خواهى بدانى كه در تو خیر و نیكى وجود دارد یا نه، به قلبت بنگر؛ اگر در آن دوستى و محبت نسبت به بندگان مطیع خداوند و بغض و كینه نسبت به گناه‏كاران یافتى، پس در تو خیر و نیكى است و خداوند تو را دوست دارد». نعمت وجود و حیات و استمرار آن و مجهز بودن به اسباب و لوازمى كه براى ادامه زندگى و تكامل مادى و معنوى انسان بایسته است، از دیگر جلوه‏هاى محبت خداوند به بندگانش است.

شور و شوق و كشش و جذبه‏اى كه گاه انسان در كانون وجود و نهان خانه ضمیرش احساس مى‏كند و او را به سوى كمال مطلق و هستى بى كران مى‏كشاند، از نشانه‏هاى دیگر لطف و محبت الهى است. اگر محبت و عنایت حق به بندگانش نبود و شبستان قلب ما با نور محبت او روشن نگشته بود، هرگز آتش اشتیاق در درونمان زبانه نمى‏كشید و نهر كوچك وجودمان، میلى به دریا شدن و بى‏كرانه گشتن پیدا نمى‏كرد:

رشته‏اى بر گردنم افكنده دوست‏
مى‏كشد آنجا كه خاطر خواه اوست‏

احساس نیاز به دعا و تضرّع و خاكسارى در پیشگاه معبود متعال و عرض نیاز و حاجت با او، از آثار توجّه و عنایت و محبت خداوند به بندگانش است.

محبت بندگان و اولیاى خدا به جایى مى‏رسد كه اعلام مى‏كنند: خدایا! اگر ما را در جهنم هم ببرى، باز هم اعلام مى‏كنیم دوستت داریم.

در مناجات شعبانیه چنین مى‏خوانیم: «و ان ادخلتنى النار اعلمت اهلها انى احبك»؛مفاتیح‏الجنان، اعمال ماه شعبان، مناجات شعبانیه.؛ «خدایا! اگر مرا وارد آتش كنى، به دوزخیان اعلام مى‏كنم كه دوستدار توام»

و نیز در مناجات ابو حمزه ثمالى آمده است: «الهى! لو قرنتنى بالاصفاد و منعتنى سیبك من‏بین الاشهاد و دللت على فضائحى عیون العباد و امرت بى الى النار و حلت بینى و بین الابرار ماقطعت رجائى منك و ما صرفت تأمیلى للعفو عنك و لاخرج حبك من قلبى»؛ همان، اعمال ماه مبارك رمضان، دعاى ابو حمزه ثمالى.؛
«خدایا! اگر با غل و زنجیر به بندم كشى و لطف عام و شاملت را از من دریغ كنى و دیگران را از رسوایى‏هایم آگاه سازى و دستور دهى به آتشم ببرند و میان من و بندگان خوبت جدایى بیندازى؛ با این همه، امیدم از تو بریده نمى‏شود و از آرزوى عفو و گذشتت صرف نظر نخواهم كرد و محبت تو از قلبم بیرون نخواهد رفت».

دعاهاى اولیاى برگزیده و بندگان معصوم خداوند، سخنانى شاعرانه ومبالغه‏آمیز نیست كه در گرما گرم غلبه احساسات بر زبان جارى شده باشد؛ بلكه بیان حال و مشاهدات آن خوبان پاك سرشت است. آنان عاشقان دلباخته و شیدایى‏اند كه یكسره غرق تماشاى محبوب خویش بوده و جلوه‏هاى جمال و كمال دوست را در هر مظهر و موجودى، به روشنى مى‏بینند: «انت الذى لا اله غیرك تعرفت لكل شى‏ء فما جهلك شى‏ء و انت الذى تعرفت الىّ فى كل شى‏ء فرأیتك ظاهراً فى كل شى‏ء و انت المظاهر لكل شى‏ء»؛ مفاتیح الجنان، اعمال ماه ذى الحجه، اعمال روز عرفه، دعاى عرفه امام حسین‏علیه السلام. ؛ «تو آن خدایى كه معبودى جز تو نیست. خود را به هر چیز شناسانده‏اى، به طورى كه در نزد هیچ چیز ناشناس نیستى. تو آن خداوندى كه در هر چیز، خود را به من نمودى، آن سان كه تو را در هر چیزى آشكار دیدم و تو براى هر چیز ظاهر و هویدایى».

كى رفته‏اى ز دل كه تمنا كنم تو را

كى گشته‏اى نهفته كه پیدا كنم تو را
با صد هزار جلوه برون آمدى كه من
با صد هزار دیده تماشا كنم تو را

آن محرمان راز هستى، خانه دلشان را از غیر حق پرداخته و حرم قلبشان را منزلگاه جانان ساخته‏اند «القلب حرم الله فلا تسكن حرم الله غیر الله»؛بحارالانوار، ج 67، ص 25، (چاپ مؤسسه الوفاء لبنان). ؛ «دل حرم خدا است، پس غیر را در آن منشان».

آنان پروانگان شمع ذات احدى و جمال ازلى هستند. هر چه از محبوب مى‏بینند، زیبایى و كمال است. اگر چه خداى حكیم و رحیم، بندگان پاك و برگزیده خود را با آتش عذاب نمى‏كند و در جهنم جاى نمى‏دهد؛ ولى اگر به فرض چنین هم باشد، در میان شعله‏هاى آتش، باز نظاره‏گر جمال محبوب‏اند و جز لطف، خوبى، كمال و جمال دوست چیزى نمى‏بیند.

در آتش ار خیال رخش دست مى‏دهد
ساقى بیا كه نیست ز دوزخ شكایتى‏

بنام خدا
در این باره در روایت هاى معصومین(ع) نشانه هایى بیان شده است; امام صادق(ع) مى فرماید: «هر كس كه مى خواهد بداند كه جایگاهش پیش خداوند چگونه است و خداوند او را چه اندازه دوست دارد باید ببیند كه جایگاه خداوند پیش او چگونه است و او خداوند را چه اندازه دوست دارد.(1)
على(ع) در این باره مى فرماید: هر وقت خداوند بنده اى را دوست داشته باشد، به او عبادت كردن را الهام مى كندو امانت دارى را محبوب او مى گرداند.»(2) همان گونه كه امام صادق(ع) مى فرماید: «هر وقت خداوند بنده اى را دوست داشته باشد، فرمان برى را به او الهام مى كند و گرایش به قناعت، فهم در دین و عفت داشتن را به او عطا مى كند.»(3)
بنابر روایت هاى بالا اگر دیدیم در درون ما، گرایش به انجام كارهاى خوب وجود دارد از عبادت لذت مى بریم، خداوند را عبادت و اطاعت مى كنیم، دوست داریم دین را بفهمیم، صفت هاى انسانى داشته باشیم و خداوند را دوست داریم، این ها همه نشانه آن است كه خداوند ما را دوست دارد و مى خواهد با ایجاد گرایش به خوبى ها، ما را به سوى خود سوق دهد تا انسانى الهى شویم.
************


1:مائده/ 3. 2:انعام/ 38. 3:نحل/89.

شب قدر در کلام رهبری
مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه‏ خامنه‏ای، درباره اهمیت شب قدر می‏فرماید: «در ماه رمضان... دل هایتان را هر چه می‏توانید با ذکر الهی نورانی کنید تا برای ورود در ساحت مقدس لیلة القدر آماده شوید... ؛ شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل می‏کنند، دل‏ها را نورباران و محیط زندگی را با نور فضل و لطف الهی منوّر می‏کنند. شب سِلم و سلامت معنوی،... شب سلامت دل‏ها و جان‏ها. شب شفای بیماری‏های اخلاقی، بیماری‏های معنوی، بیماری مادّی و بیماری‏های عمومی و اجتماعی که امروز متأسفانه، دامان بسیاری از ملت‏های جهان، از جمله ملت‏های مسلمان را گرفته است. سلامت از همه این‏ها در شب قدر ممکن و میسّر است، به شرطی که با آمادگی وارد شب قدر بشوید». ایشان در جای دیگری می‏فرماید: «این شب را قدر بدانید و آن را به دعا و توجه و تفکر و تأمل در آیات خلقت و تأمل در سرنوشت انسان... بگذرانید».
 

سكوت در برابر بی حجابی گناه است.

امشب این دل، یاد مولا می‌كند

لیلة‌القدر است و احیا می‌كند

ب

به نام خداوند رحمان و رحیم. ما این قرآن عظیم الشان را (که رحمت واسع و حکمت جامع است) در شب قدر نازل کردیم. ۩  و تو چه مى‏دانى شب قدر چیست؟ ۩  شب قدر(در مقام و مرتبه) از هزار ماه بهتر و بالاتر است. ۩ در این شب فرشتگان و روح (یعنى جبرئیل) به اذن خدا از هر فرمان (و دستور الهى و سرنوشت‏ خلق) نازل مى‏شوند. ۩  این شب رحمت و سلامت و تهنیت است تا صبحگاه. ۩

شب قدر است. قیامت گناه سوزی است. این شب از هزاران ماه برتر است. از هزاران ماه برتر است، از هزاران خورشید. این شب را باید با دم زنده گر و مسیحایی آن، احیا بگیریم و احیا شویم. این شب را باید عقده پرواز را در این سرای خاکی و این قفس خویشتن پرستی بگشاییم، باید از شور و غوغای تهی که عمری است ما را می آزارد، خالی شویم تا به جرگه عشاق بپیوندیم.

شب قدر، گسترده ترین سفره بخشایش و پر نعمت ترین خوان رحمت خداست. در این شب روبروی آیینه دل بنشینیم و چهره جان را با اشک توبه، از غبار تن پاک کنیم و رخ در سحر آمرزش بشوییم. این شب فرصتی است تا زنگار یک سال زندگی، در دنیایی خاکی را از آیینه دل بزداییم و به فطرت بی عیب خویش بازگردیم.رمضان موعد عروج است و شب قدر، میعاد بیداران و معراج شب زنده داران. شب قدر، شب خودشناسی و خداشناسی است. شب قدر را قدر بدانیم و از لحظات آن برای عروج به سوی رضای او، بهره مند شویم. بر کرانه های قدر پناه بگیریم و یکدیگر را در این شب عزیز دعا کنیم.

در سایه قرآن بنشینیم و خدا را به کلمات وحی سوگند دهیم. اشک آلود و پر شکسته به گوشه ای از مسجد پناه بریم، نام او را تکرار کنیم. و چه شیرین است خلوت کردن با او آن هنگام که آغوش رحمت می گشاید و بندگانش را که قرآن کریمش را بر سر گرفته  اند، به تماشای می نشیند. آری شب قدر است و باید قدرش را دانست. باید سر بر شانه های قدر نهاد و عاشقانه نجوا کرد و در آسایش آن آسود. شب قدر، گرامی ترین شب آفرینش را پاس بداریم.

 

1-پایه‏هاى اسلام
قال الباقر علیه السلام:

بنى الاسلام على خمسة اشیاء، على الصلوة و الزکاة و الحج و الصوم و الولایه.

امام باقر علیه السلام فرمود:

اسلام بر پنج چیز استوار است، برنماز و زکات حج و روزه و ولایت (رهبرى اسلامى).فروع کافى، ج 4 ص 62، ح 1

2-فلسفه روزه
قال الصادق علیه السلام:

انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنى و فقیر) مساوى گردند.

من لا یحضره الفقیه، ج 2 ص 43، ح 1

3-روزه آزمون اخلاص
قال امیرالمومنین علیه السلام:

فرض الله ... الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏امام على علیه السلام فرمود:

خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.

نهج البلاغه، حکمت 252

4-روزه یاد آور قیامت
قال الرضا علیه السلام:

انما امروا بالصوم لکى یعرفوا الم الجوع و العطش فیستدلوا على فقر الاخر.

امام رضا علیه السلام فرمود:

مردم به انجام روزه امر شده‏اند تا درد گرسنگى و تشنگى را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگى آخرت را بیابند.

وسائل الشیعه، ج 4 ص 4 ح 5 علل الشرایع، ص 10

5-روزه زکات بدن
قال رسول الله صلى الله علیه و آله لکل شیئى زکاة و زکاة الابدان الصیام.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

براى هر چیزى زکاتى است و زکات بدنها روزه است.

الکافى، ج 4، ص 62، ح 3

6-روزه سپر آتش
قال رسول الله صلى الله علیه و آله:

الصوم جنة من النار.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

روزه سپر آتش (جهنم) است. «یعنى بواسطه روزه گرفتن انسان از آتش جهنم در امان خواهد بود.»

الکافى، ج 4 ص 162

7-اهمیت روزه
الصوم فى الحر جهاد.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

روزه گرفتن در گرما، جهاد است.

بحار الانوار، ج 96، ص 257

8-روزه نفس
قال امیرالمومنین علیه السلام

صوم النفس عن لذات الدنیا انفع الصیام.

امیرالمومنان على علیه السلام فرمود:

روزه نفس از لذتهاى دنیوى سودمندترین روزه‏هاست.

غرر الحکم، ج 1 ص 416 ح 64

9-روزه واقعى
قال امیرالمومنین علیه السلام

الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام و الشراب.

امام على علیه السلام فرمود:

روزه پرهیز از حرامها است همچنانکه شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‏کند.

بحار ج 93 ص 249

10-برترین روزه
قال امیرالمومنین علیه السلام

صوم القلب خیر من صیام اللسان و صوم اللسان خیر من صیام البطن.

امام على علیه السلام فرمود:

روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است.

غرر الحکم، ج 1، ص 417، ح 80

11-روزه چشم و گوش
قال الصادق علیه السلام

اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک.

امام صادق علیه السلام فرمود:

آنگاه که روزه مى‏گیرى باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه‏دار باشند.«یعنى از گناهان پرهیز کند.»

الکافى ج 4 ص 87، ح 1

12-روزه اعضا و جوارح
عن فاطمه الزهرا سلام الله علیها

ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه.

حضرت زهرا علیها السلام فرمود:

روزه‏دارى که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده روزه‏اش به چه کارش خواهد آمد.

بحار، ج 93 ص 295

13-روزه ناقص
قال الباقر علیه السلام

لا صیام لمن عصى الامام و لا صیام لعبد ابق حتى یرجع و لا صیام لامراة ناشزة حتى تتوب و لاصیام لولد عاق حتى یبر.

امام باقر علیه السلام فرمود:

روزه این افراد کامل نیست:

1 - کسى که امام (رهبر) را نافرمانى کند.

2 - بنده فرارى تا زمانى که برگردد.

3 - زنى که اطاعت‏شوهر نکرده تا اینکه توبه کند.

4 - فرزندى که نافرمان شده تا اینکه فرمانبردار شود.

بحار الانوار ج 93، ص 295.

14-روزه بى ارزش
قال امیرالمومنین علیه السلام

کم من صائم لیس له من صیامه الا الجوع و الظما و کم من قائم لیس له من قیامه الا السهر و العناء.

امام على علیه السلام فرمود:

چه بسا روزه‏دارى که از روزه‏اش جز گرسنگى و تشنگى بهره‏اى ندارد و چه بسا شب زنده‏دارى که از نمازش جز بیخوابى و سختى سودى نمى‏برد.

نهج البلاغه، حکمت 145

15-روزه و صبر
عن الصادق علیه السلام فى قول الله عزوجل

«واستعینوا بالصبر و الصلوة‏»

قال: الصبر الصوم.

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند عزو جل که فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 298، ح 3

16-روزه و صدقه
قال الصادق علیه السلام

صدقه درهم افضل من صیام یوم.

امام صادق علیه السلام فرمود

یک درهم صدقه دادن از یک روز روزه مستحبى برتر و والاتر است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 218، ح 6

17-پاداش روزه
قال رسول الله صلى الله علیه و آله: قال الله تعالى

الصوم لى و انا اجزى به

رسول خدا فرمود خداى تعالى فرموده است:

روزه براى من است و من پاداش آن را مى‏دهم.

وسائل الشیعه ج 7 ص 294، ح 15 و 16 ; 27 و 30

18-جرعه نوشان بهشت
قال رسول الله صلى الله علیه و آله

من منعه الصوم من طعام یشتهیه کان حقا على الله ان یطعمه من طعام الجنة و یسقیه من شرابها.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

کسى که روزه او را از غذاهاى مورد علاقه‏اش باز دارد برخداست که به او از غذاهاى بهشتى بخورانند و از شرابهاى بهشتى به او بنوشاند.

بحار الانوار ج 93 ص 331

19-خوشا بحال روزه داران
قال رسول الله صلى الله علیه و آله

طوبى لمن ظما او جاع لله اولئک الذین یشبعون یوم القیامة

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

خوشا بحال کسانى که براى خدا گرسنه و تشنه شده‏اند اینان در روز قیامت‏سیر مى‏شوند.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 299، ح‏2.

20-مژده به روزه‏داران
قال الصادق علیه السلام

من صام لله عزوجل یوما فى شدة الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند.

الکافى، ج 4 ص 64 ح 8; بحار الانوار ج 93 ص 247

21-شادى روزه دار
قال الصادق علیه السلام

للصائم فرحتان فرحة عند افطاره و فرحة عند لقاء ربه

امام صادق علیه السلام فرمود:

براى روزه دار دو سرور و خوشحالى است:

1 - هنگام افطار 2 - هنگام لقاء پروردگار (وقت مردن و در قیامت)

وسائل الشیعه، ج 7 ص 290 و 294 ح‏6 و 26.

22-بهشت و باب روزه‏دارن
قال رسول الله صلى الله علیه و آله

ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل منه الا الصائمون.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

براى بهشت درى است‏بنام (ریان) که از آن فقط روزه داران وارد مى‏شوند.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 295، ح‏31.

معانى الاخبار ص 116

23-دعاى روزه‏داران
قال الکاظم (علیه السلام)

دعوة الصائم تستجاب عند افطاره

امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

دعاى شخص روزه‏دار هنگام افطار مستجاب مى‏شود.

بحار الانوار ج 92 ص 255 ح 33.

24-بهار مومنان
قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

الشتاء ربیع المومن یطول فیه لیله فیستعین به على قیامه و یقصر فیه نهاره فیستعین به على صیامه.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

زمستان بهار مومن است از شبهاى طولانى‏اش براى شب زنده‏دارى واز روزهاى کوتاهش براى روزه دارى بهره مى‏گیرد.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 302، ح 3.

25-روزه مستحبى
قال الصادق (علیه السلام)

من جاء بالحسنة فله عشر امثالها من ذلک صیام ثلاثة ایام من کل شهر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس کار نیکى انجام دهد ده برابر آن پاداش دارد و از جمله آنها سه روز روزه در هر ماه است.

وسائل الشیعه، ج 7، ص 313، ح 33

26-روزه ماه رجب
قال الکاظم (علیه السلام)

رجب نهر فى الجنه اشد بیاضا من اللبن و احلى من العسل فمن صام یوما من رجب سقاه الله من ذلک النهر.

امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

رجب نام نهرى است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‏تر هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند از آن نهر به او مى‏نوشاند.

من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 56 ح 2

وسائل الشیعه ج 7 ص 350 ح 3

27-روزه ماه شعبان
من صام ثلاثة ایام من اخر شعبان و وصلها بشهر رمضان کتب الله له صوم شهرین متتابعین.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به روزه ماه رمضان وصل کند خداوند ثواب روزه دو ماه پى در پى را برایش محسوب مى‏کند.

وسائل الشیعه ج 7 ص 375،ح 22

28-افطارى دادن(1)
قال الصادق (علیه السلام)

من فطر صائما فله مثل اجره

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس روزه دارى را افطار دهد، براى او هم مثل اجر روزه دار است.

الکافى، ج 4 ص 68، ح 1

29-افطارى دادن (2)
قال الکاظم (علیه السلام)

فطرک اخاک الصائم خیر من صیامک.

امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

افطارى دادن به برادر روزه دارت از گرفتن روزه (مستحبى) بهتر است.

الکافى، ج 4 ص 68، ح 2

30-روزه خوارى
قال الصادق (علیه السلام)

من افطر یوما من شهر رمضان خرج روح الایمان منه

امام صادق (علیه السلام)فرمود:

هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد - روح ایمان از او جدا مى‏شود

وسائل الشیعه، ج 7 ص 181، ح 4 و 5

من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 73، ح 9

31-رمضان ماه خدا
قال امیرالمومنین

شهر رمضان شهر الله و شعبان شهر رسول الله و رجب شهرى

امام على (علیه السلام) فرمود:

رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 266، ح 23.

32-رمضان ماه رحمت
قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

... و هو شهر اوله رحمة و اوسطه مغفرة و اخره عتق من النار.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانه‏اش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم.

بحار الانوار، ج 93، ص 342

33-فضیلت ماه رمضان
قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

ان ابواب السماء تفتح فى اول لیلة من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیلة منه

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد.

بحار الانوار، ج 93، ص 344

34-اهمیت ماه رمضان
قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

لو یعلم العبد ما فى رمضان لود ان یکون رمضان السنة

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

اگر بنده «خدا» مى‏دانست که در ماه رمضان چیست [چه برکتى وجود دارد] دوست مى‏داشت که تمام سال، رمضان باشد.

بحار الانوار، ج 93، ص 346

35-قرآن و ماه رمضان
قال الرضا (علیه السلام)

من قرا فى شهر رمضان ایة من کتاب الله کان کمن ختم القران فى غیره من الشهور.

امام رضا (علیه السلام) فرمود:

هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل اینست که درماههاى دیگر تمام قرآن را بخواند.

بحار الانوار ج 93، ص 346

36-شب سرنوشت‏ساز
قال الصادق (علیه السلام)

راس السنة لیلة القدر یکتب فیها ما یکون من السنة الى السنة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده نوشته مى‏شود.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 258 ح 8

37-برترى شب قدر
قیل لابى عبد الله (علیه السلام)

کیف تکون لیلة القدر خیرا من الف شهر؟ قال: العمل الصالح فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیلة القدر.

از امام صادق (علیه السلام) سوال شد:

چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟

حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد بهتر است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 256، ح 2

38-تقدیر اعمال
قال الصادق (علیه السلام)

التقدیر فى لیلة تسعة عشر و الابرام فى لیلة احدى و عشرین و الامضاء فى لیلة ثلاث و عشرین.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

برآورد اعمال در شب نوزدهم انجام مى‏گیرد و تصویب آن در شب بیست ویکم و تنفیذ آن در شب بیست‏سوم.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 259

39-احیاء شب قدر
عن فضیل بن یسار قال:

کان ابو جعفر (علیه السلام) اذا کان لیلة احدى و عشرین و لیلة ثلاث و عشرین اخذ فى الدعا حتى یزول اللیل فاذا زال اللیل صلى.

فضیل بن یسار گوید:

امام باقر (علیه السلام) در شب بیست و یکم و بیست‏سوم ماه رمضان مشغول دعا مى‏شد تا شب بسر آید و آنگاه که شب به پایان مى‏رسید نماز صبح را مى‏خواند.

وسائل الشیعه، ج 7، ص 260، ح 4

40-زکات فطره
قال الصادق (علیه السلام)

ان من تمام الصوم اعطاء الزکاة یعنى الفطرة کما ان الصلوة على النبى (صلى الله علیه و آله) من تمام الصلوة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

تکمیل روزه به پرداخت زکاة یعنى فطره است، همچنان که صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) کمال نماز است.

وسائل الشیعه، ج 6 ص 221، ح 5

 

آمد شهر صیام، سنجق سلطان رسید
دست‏بدار از طعام مایده جان رسید
جان ز قطعیت ‏برست، دست طبیعت ‏ببست
قلب ضلالت ‏شکست لشکر ایمان رسید
لشکر «والعادیات‏» (1) دست ‏به یغما نهاد
ز آتش «و الموریات‏» (2) نفس به افغان رسید
البقره راست ‏بود موسی عمران نمود
مرده از و زنده شد چونک به قربان رسید
روزه چون قربان ماست زندگی جان ماست
تن همه قربان کنیم جان چون به مهمان رسید
صبر چو ابریست ‏خوش، حکمت ‏بارد ازو
زانک چنین ماه صبر بود که قرآن رسید(3)
نفس چون محتاج شد روح به معراج شد
چون در زندان شکست جان بر جانان رسید
پرده ظلمت درید، دل به فلک بر پرید
چون ز ملک بود دل باز بدیشان رسید
زود از این چاه تن دست‏ بزن در رسن
بر سر چاه آب گو: یوسف کنعان رسید
عیسی چو از خر برست گشت دعایش قبول
دست‏بشو کز فلک، مایده و خوان رسید
دست و دهان را بشو، نه بخور و نی بگو
آن سخن و لقمه جو، کان به خموشان رسید (کلیات شمس جزو دوم ص 198)
مولانا روزه را مادری می‏داند که کریمانه به سوی اطفال خویش آمده است پس نباید دامان چنین مادری را آسان از دست فرو هشت:
سوی اطفال بیامد به کرم مادر روزه
مهل ای طفل به سستی طرف چادر روزه
بنگر روی ظریفش بخور آن شیر لطیفش
به همان کوی وطن کن، بنشین بر در روزه
بنگر دست رضا را که بهاریست ‏خدا را
بنگر جنت جان را شده پر عبهر روزه
هله ‏ای غنچه نازان، چه ضعیفی و چه یازان
چون رسن باز بهاری بجه از خیبر روزه
تو گلا غرقه خونی چیی دلخوش و خندان
مگر اسحاق خلیلی خوشی از خنجر روزه
ز چیی عاشق نانی، بنگر تازه جهانی
بستان گندم جانی هله از بیدر روزه (کلیات شمس، جزو پنجم)
در این ماه که مهمان خدا هستیم، درهای دوزخ بسته و درهای بهشت‏به رویمان باز خواهد شد:
دلا در روزه مهمان خدایی
طعام آسمانی را سرایی
درین مه چون در دوزخ ببندی
هزاران در ز جنت‏برگشایی... (4) (کلیات شمس جزو ششم صص 35 و 361)
در غزلی شیوا با ردیف «صیام‏» به تاثیر روزه در دل و جان می‏پردازد که آن از زبان خود مولانا خوشتر است:
می‏بسازد جان و دل را بس عجایب کان صیام
گر تو خواهی تا عجب گردی، عجایب دان صیام
گر تو را سودای معراجست ‏بر چرخ حیات
دانک اسب تازی تو هست در میدان صیام
هیچ طاعت در حبان آن روشنی ندهد تو را
چونک بهر دیده دل کوری ابدان صیام
چونک هست این صوم نقصان حیات هر ستور
خاص شد بهر کمال معنی انسان صیام
چون حیات عاشقان از مطبخ تن تیره بود
پس مهیا کرد بهر مطبخ ایشان صیام
چیست آن اندر جهان مهلکتر و خونریزتر
بر دل و بر جان و جا خون خواره شیطان صیام
خدمت‏خاص نهانی تیز نفع و زود سود
چیست پیش حضرت درگاه این سلطان؟ صیام
ماهی بیچاره را آب آنچنان تازه نکرد
آنچ کرد اندر دل و جانهای مشتاقان صیام
در تن مرد مجاهد در ره مقصود دل
هست‏بهتر از حیوة صد هزاران جان صیام
گرچه ایمان هست مبنی بر بنای پنج رکن
لیک و الله هست از آنها اعظم الارکان صیام
لیک در هر پنج پنهان کرده قدر صوم را
چون شب قدر مبارک هست‏خود پنهان صیام
سنگ بی قیمت که صد خروار ازو کس ننگرد
لعل گرداند چو خورشید درون کان صیام
شیر چون باشی که تو از روبهی لرزان شوی
چیره گرداند تو را بر بیشه شیران صیام
بس شکم خاری کند آنکو شکم خواری کند
نیست اندر طالع جمع شکم خواران صیام
خاتم ملک سلیمانست‏یا تاجی که بخت
می‏نهد بر تارک سرمای مختاران صیام
خنده صایم به است از حال مفطر در سجود
زانک می‏بنشاندت بر خوان الرحمن صیام
در خورش آن بام تون، از تو به آلایش بود
همچون حمامت‏بشوید از همه خذلان صیام
شهوت خوردن ستاره نحس دان تاریک دل
نور گرداند چو ماهت در همه کیوان صیام
هیچ حیوانی تو دیدی روشن و پر نور علم
تن چون حیوانست مگذار از پی حیوان صیام
شهوت تن را تو همچون نیشکر در هم شکن
تا درون جان ببینی شکر ارزان صیام
قطره تو، سوی بحر کی توانی آمدن؟!
سوی بحرت آورد چون سیل و چون باران صیام
پای خود را از شرف مانند سر گردان به صوم
زانک هست آرامگاه مرد سر گردان صیام
خویشتن را بر زمین زن درگه غوغای نفس
دست و پایی زن که بفروشم چنین ارزان صیام
گرچه نفست رستمی باشد مسلط بر دلت
لزر بر وی افکند چون بر گل لرزان صیام
ظلمتی کز اندرونش آب حیوان می‏زهد
هست آن ظلمت‏به نزد عقل هشیاران صیام
گر تو خواهی نور قرآن در درون جان خویشتن
هست ‏سر نور پاک جمله قرآن صیام
بر سر خوانهای روحانی که پاکان شسته‏اند
مر تو را همکاسه گرداند بدان پاکان صیام
روزه چون روزت کند روشن دل و صافی روان
روز عید وصل شد را ساخته قربان صیام
در صیام ار پا نهی شادی کنان نه با گشاد
چون حرامت و نشاید پیش غنا کان صیام
زود باشد کز گریبان بقا سر بر زند
هر که در سر افکند ماننده دامان صیام (کلیات شمس جزو سوم صص 291 تا 293)

انسان موجودی است كه از روز ازل به خطاكاری شهره آفاق شده و از آغاز خلقت و آفرینش مهر «جایز الخطا بودن» بر پیشانی اش خورده و درست از همین رو در طول عمر كوتاه و ناپایدار دنیوی اش به كرات و دفعات مرتكب معاصی و گناهان كوچك و بزرگ شده و از صراط مستقیم عبودیت و بندگی حق تعالی منحرف می شود. دل و جان خود را به زنگار گناه می آلاید و از ساحت قرب پروردگار دور می شود و درنتیجه طوق بندگی شیطان را بر گردن می نهد و به قول معروف: «باركش غول بیابان می شود» .
ولی در این میان و در بین خیل كثیر گنهكاران بی خیال و غافل از حساب و كتاب رستاخیز، گروهی به واسطه برخورداری از وجدان بیدار و جان هوشیار، به محض ارتكاب گناه، دچار تشویش، اضطراب و پریشانی می شوند كه صدالبته این ناراحتی و اندوه ارتكاب گناه خود یكی از نشانه های ایمان بوده و در احادیث اسلامی از علائم مومن شناخته شده است. از جمله در حدیث زیر كه از وجود مبارك امام صادق(علیه السّلام) نقل شده به این مطلب اشاره گردیده:
«كسی كه نیكوكاری اش او را شادمان و بدكاری اش او را اندوهگین كند مومن است.»(1)
خلاصه آنكه چنین انسانی كه اندوه گناه او را می آزارد، خاضعانه به دنبال فرصتی می گردد تا با توبه و استغفار، زنگارهای معصیت را از آینه دل و جان خود زدوده و بار دیگر جان تیره را همچون آینه درخشان و روشن و تابنده نماید. و برای او «ماه مبارك رمضان» بهترین فرصت است. چرا كه در این ماه شریف تمامی زمینه های آمرزش از سوی خداوند فراهم است و درك محضر و مجلس رمضان بالاترین و ارزشمندترین سعادت معنوی را نصیب آدمی می نماید و لذا به انسان خطاكار طالب آمرزش از قول حافظ علیه الرحمه باید گفت:
«دریاست مجلس او دریاب وقت و در یاب
هان ای زیان رسیده وقت تجارت آمد»

زمینه های مناسب آمرزش در ماه مبارك رمضان

همان طور كه گفتیم در این ماه تمامی شرایط برای آمرزش و برخورداری از لطف و رحمت خداوند فراهم است و بر گنهكار فرض است كه از این فرصت بی بدیل به بهترین وجهی بهره برداری كند و ما در این بخش از نوشتار خود به برخی از زمینه های مساعد آمرزش در ماه رمضان اشاره می كنیم:

الف- باز بودن درهای رحمت و بسته بودن درهای غضب الهی

رسول گرامی اسلام(ص) در خطبه شریف شعبانیه كه در آستانه ماه مبارك رمضان ایراد فرموده اند خطاب به مسلمانان می فرمایند:
«ایهاالناس ان ابواب الجنان مفتحه فاسألوا ربكم ان لا یغلقها علیكم و ابواب النیران مغلقه فاسألوا ربكم ان لایفتحها علیكم...: ای مردم همانا ]در این ماه[ درهای بهشت باز است پس بخواهید از پروردگارتان كه آنها را برشما نبندد و درهای آتش بسته است پس بخواهید از پروردگارتان كه آنها را بر شما نگشاید...»
با عنایت به این جملات، براستی آیا زمانی بهتر از ماه مبارك رمضان برای برخورداری از نسیم رحمت الهی و آمرزش بیكران پروردگار می توان به دست آورد. موقعیتی كه بهشت آغوش گشوده تا مهربانانه طالبان خویش را در آغوش كشد و از نعیم بی حد و مرز خود آنان را بهره مند سازد و از دیگر سو جهنم درهای خشم و غضب خود را بسته و همان گونه كه آتش نمرودی بر ابراهیم(علیه السّلام) سرد و سلامت گردید، آتش قهر جهنم نیز بر گنهكاران پشیمان و آمرزش طلب سرد و سلامت است؟!

ب- دربند بودن شیاطین

آدمی در مسیر حركت به سوی كمال و قرب پروردگار با موانع بسیاری مواجه است كه یكی از این موانع كه بواقع مانعی اساسی نیز محسوب میگردد، وجود دشمنی سرسخت و حسود بنام «شیطان» است كه بنا به نقل قرآن كریم از روز نخست خلقت آدم(علیه السّلام) كمر به گمراهی اولاد آدم(علیه السلام) بسته و در جای جای این كتاب آسمانی از او بنام «عدو مبین» یاد شده و با وجود چنین دشمن عنودی براستی حركت در صراط مستقیم بسی مشكل و طاقت فرساست مگر آنكه دست لطف الهی یاریگر آدمی گردد، كه حافظ گفت:
دام سخت است مگر یار شود لطف خدای
ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم
و یكی از الطاف الهی در ماه مبارك رمضان بر انسان مستغفر، در غل و زنجیر بودن این خصم پلید و اعوان و انصارش میباشد كه در نتیجه آدمی آزادانه و بدون برخورد با این موانع صعب و سخت میتواند به سوی خداوند رجوع كرده و آمرزش بخواهد و به صراط عبودیت بازگردد، همانگونه كه در خطبه شعبانیه از قول نبی مكرم اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می خوانیم:
«... و الشیاطین مغلوله فاسألوا ربكم ان لا یسلطها علیكم:
]و در این ماه[ شیاطین در غل و زنجیرند پس بخواهید از پروردگارتان كه آنها را بر شما مسلط نگرداند»

ج- اجابت دعا

یكی از بهترین نعمتهای الهی برای ما آدمیان همین اجازه ای است كه خداوند به ما داده تا با او سخن بگوئیم و نیازها و خواست های خود را از او درخواست نمائیم. خداوند عزیز در این جهت نه تنها اجازه فرموده، بلكه اصولاً امر فرموده و ترك دعا را موجب محرومیت از توجه خودش به ما اعلام داشته. همچنانكه در آخرین آیه سوره مباركه فرقان به این مطلب تصریح شده است:
«قل ما یعبوا بكم ربی لولا دعاوكم: بگو اگر دعای شما نباشد پروردگار من به شما عنایتی نخواهد كرد.»
و آمرزش خواهی از خداوند، یكی از مهمترین حاجت های همیشگی آدمی بوده است و از آنجا كه دعای روزه دار در این ماه شریف به طور قطع و یقین مورد اجابت خداوند است فلذا چه فرصتی بهتر از ماه رمضان برای برخورداری از آمرزش آنهم از طریق دعاهای مستجاب؟! و ناگفته نماند كه اگرچه دعا نمودن در همه حال و اوقات ارزشمند بوده و امكان پذیر است ولی آنچه مسلم است این عمل خداپسندانه در پاره ای از اوقات از فضیلت بیشتری برخوردار بوده و به اجابت مقرون تر است كه یكی از این اوقات «ماه مبارك رمضان» است كه فی الواقع شریفترین اوقات و فرصت ها برای دعا كردن میباشد و رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این خصوص می فرمایند: «و هو شهر دعیتم فیه الی ضیافه الله... و دعاؤكم فیه: و ماه رمضان ماهی است كه خوانده شده اید در آن به سوی مهمانی خداوند... و دعاهای شما در آن مورد اجابت است.»(2)

د- توفیق سحرخیزی

توبه و بازگشت به سوی خداوند و طلب عفو و آمرزش امری است كه در هر ساعت از شبانه روز انجام پذیر است ولی بدون شك و تردید سحرگاهان و آنگاه كه چشمهای مردمان در خواب است و عالم را سكوت و سكون فرا گرفته، بهترین فرصت برای این امر عظیم است و توبه در این وقت از همه اوقات دیگر بیشتر مورد رضای پروردگار و مقبولیت آن ذات مقدس قرار دارد چرا كه از هرگونه شائبه ریا و دورویی بدور است و از همین رو در قرآن كریم از «توبه كنندگان در سحرگاهان»(3) تجلیل شده و اعلام گردیده كه اینان مورد لطف خداوند قرار دارند. ولی با اینهمه باید به این حقیقت اعتراف كنیم كه بسیاری از ما بنا به دلائل گوناگون و بهانه های درست و نادرست در طول ایام و لیالی سال این توفیق سحرخیزی و تهجد را از كف می دهیم و باب رحمت الهی را بر خود می بندیم!! و در ارزش ماه مبارك رمضان همین بس كه در این ماه عزیز برای آنانكه اهل تهجد و شب زنده داری نیستند بالاجبار فرصتی فراهم میشود تا تهجد و سحرخیزی و برخورداری از نسیم لطف و رحمت خداوند را در طول یكماه تجربه كنند و از آمرزش خداوند در این اوقات بهره مند گردند.
فلذا بر انسان گنهكار فرض است كه قدر سحرهای این ماه شریف را به نیكی دانسته و فرمان الهی را كه میفرماید «یا ایهاالذین امنوا توبو الی الله توبه نصوحا... ای گروهی كه ایمان آوردید توبه كنید بسوی خدا توبه كردنی كه نصوح باشد (تحریم.8)» گردن نهاده و با عزمی مردانه به سوی خداوند و رحمت و مغفرتش بازگشت نماید كه كلید تمامی سعادت ها در همین استغفار سحرگاهان و آمرزش خواهی نیمه شب قرار دارد كه حافظ علیه الرحمه فرمود:
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ
از یمن دعای شب و ورد سحری بود
و:
مرو به خواب كه حافظ به بارگاه قبول
ز ورد نیمشب و درس صبحگاه رسید
از آنچه در این نوشتار كوتاه آورده شد این مطلب به دست می آید كه ماه مبارك رمضان برای كسی كه در اثر غفلت و فراموشی آلوده به معاصی گردیده و طالب زدودن زنگار گناه از لوح دل و جان خویش است نیكوترین زمان است و بهترین فرصت و آنكه در اثر كثرت گناهان، مهر سیاهی و بیچارگی بر پیشانی اش خورده، چنانچه این فرصت ارزشمند را از دست دهد جز هلاكت بهره ای نخواهد داشت، كه پیامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شریف شعبانیهفرمود:
«فان الشقی من حرم غفران الله فی هذاالشهر العظیم: شقی و بدبخت كسی است كه محروم گردد از آمرزش خداوند در این ماه بزرگ».
و در همین رابطه توجه به روایت و حكایت زیر نیز كه در جلد دوم تفسیر شریف «روض الجنان و روح الجنان» تألیف دانشمند و مفسر گرانقدر شیعه در قرن ششم هجری شیخ ابوالفتوح رازی و ذیل آیأ 38 سورأ مباركأ بقره، نقل گردیده آموزنده خواهد بود:
«و در خبر هست كه: چون ابتدای اسلام بود و اول هجرت بود، رسول علیه السلام از مكه به مدینه آمده بود و مسجد بنا كرده، ستونی است كه آن را حنانه خوانند. رسول علیه السلام بر آن ستون تكیه كردی و برای صحابه خطبه كردی بر پای استاده. چون مسلمانان بیشتر شدند و عدد و عدت بسیار شد، دستوری خواستند و گفتند: ما را خوش نیست كه ما نشسته و تو بر پای استاده ما را خطبه می كنی. دستور باش ]اجازه ده[ ما را تا برای تو منبری سازیم تا بدان جا خطبه كنی؟ گفت: روا باشد، این منبر كه امروز هست بساختند.
رسول علیه السلام آن روز از در مسجد درآمد و آهنگ منبر كرد و نزدیك ستون حنانه نرفت، منبر سه پایه بود. پا بر پایه اول نهاد و گفت: آمین، و بر دوم نهاد و سوم همچنین ]آمین می گفت[ و كس را ندیدند كه دعا می كرد. چون بر منبر شد و بنشست خطبه آغاز كرد... ]اصحاب[ گفتند: یا رسول الله! چون از در درآمدی و به پایأ منبر برشدی، سه بار آمین گفتی، و كس دعایی نمیكرد؟ گفت: بلی جبریل دعا می كرد و شما نمی شنیدی. چون پا بر پایأ اول نهادم، جبریل گفت: من ادرك والدیه او واحداً منهما و لم یغفر له ابعده الله؛ هركه مادر و پدر را دریابد و او را نیامرزند، ابعده الله، خدای او را هلاك كناد. من گفتم آمین! چون پا بر پایأ دوم نهادم گفت: هركه ماه رمضان دریابد و او را نیامرزند، ابعده الله؛ خدای تعالی او را هلاك كناد. من گفتم آمین! چون پا بر پایأ سوم نهادم، گفت: هركه پیش او ذكر تو كنند و نام تو برند و بر تو سلام ]صلوات[ نفرستد ابعده الله، خدای تعالی او را هلاك كناد، من گفتم: آمین!»(4)
و در یك كلام ماه مبارك رمضان ماه عبادت و آبادانی خانأ دل است كه در اثر طوفان گناهان ویران شده و خرابی بهم رسانیده است، به تعبیر حافظ علیه الرحمه:
خاك وجود ما را از آب دیده تر كن
ویرانسرای دل را گاه عمارت آمد...

پی نوشت :

1- اصول كافی ج5 باب المؤمن حدیث ششم
2- خطبه شعبانیه پیامبر اكرم(ص)
3- سوره آل عمران آیه 81
4- تفسیر روض الجنان، ج2، ص53 و ص63
منبع:http://www.bashgah.net