پرسش

هدف از آفرینش انسان چیست؟

پاسخ

مسئله فلسفه و هدف از خلقت و آفرینش انسان از مسائل حیاتی و مهم و دامنه دار در مورد انسان است. دیدگاه های متفاوتی در این زمینه بیان شده است. قران کریم نیز در چند مورد به این مسئله اشاره کرده است و هدف از افرینش را چند مسئله معرفی نموده است. بررسی این مسئله به مقدماتی نیاز دارد.
مقدمه اول: هر انسان عاقل و حکیمی در کارهای اختیاری خود هدف یا اهدافی دارد. خواه اهداف مادی و خواه اهداف معنوی.
مقدمه دوم: اهداف موجودهای محدود از کارهای خود، رفع کمبودها و نیازهای مادی و معنوی خود است.
مقدمه سوم: خداوند متعال با توجه به اینکه وجودی نامحدود است، کارهایش به خاطر رفع نیازها و کمبودهای وجودی اش نیست.
مقدمه چهارم: خداوند متعال، فیاض است و مبدئی است که ذاتش اقتضای خلقت دارد و به همین خواست و اراده درونی، موجودات را پس از ایجاد، در تحت حمایت خویش گرفته و پرورش می دهد.
مقدمه پنجم: کمال موجودات، ارتقای آنها در مراتب وجودی آنها است که در طی کردن مسیری طولانی حاصل می شود و انسان باید با پای خود این مسیر را طی کند و با اراده و تصمیم خویش، به آن برسد. انسان با اجبار به کمال نمی رسد.
مقدمه ششم: خداوند متعال بوسیله اوامر و تکالیف و برنامه های تربیتی انبیاء، به کمک نیروی عقلی آمده که به آدمی داده، و با دو بال عقل و وحی، مسیر کمال را برایش مشخص کرده است.
در حدیث شریفی از امام کاظم علیه السلام بیان شده که چون خداوند انسانها را براى هدف تكاملى آفریده، وسائل آن را از نظر تكوین و تشریع فراهم ساخته و در اختیار او گذارده است. «ان الله خلق الجن و الانس لیعبدوه و لم یخلقهم لیعصوه»(التوحید، شیخ صدوق، ص356)
مقدمه هفتم: در حدیث شریفی از امام حسین علیه السلام بیان شده که خداوند متعال انسانها را برای شناخت خودش آفرید، و زمانی که او را بشناسند، عبادت و بندگی غیر او نمی کنند و با او احساس نیاز به غیر نمی کنند و فقط او را می پرستند.(علل الشرایع، ج 1 ص 9؛ تفسیر المیزان، ج18 ص 423)
مقدمه هشتم: هدف از آفرینش سایر موجودات غیر از انسان نیز، رسیدن فایده و کمک به انس و جن در مسیر کمال خودشان است. در حدیث مشهور قدسی خطاب به حضرت ختمی مرتبت بیان شده که اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی کردم؛ یعنی هدف از آفرینش را وجود نازنین ایشان به عنوان انسان کامل معرفی کرده است.«لولاک لما خلقت الأفلاک»(بحارالانوار، ج 14 ص 406 )
با توجه به این مقدمات، آنچه از آیات و روایات به دست می آید این است که هدف نهایی خداوند از آفرینش انسان این است که او را به کمال لایق خودش برساند. فلسفه عبادات و نیایشهای انسانی نیز برای همین منظور است. تكامل هدف نهایى افرینش است. اگر در آیات و روایات به موارد دیگری همچون عبادت ـ «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»(ذاریات/56) ـ و یا معرفت خداوند ـ «کنت کنزا مخفیا فاحببت أن أعرف»(مصباح الشریعه، ص 108) ـ به عنوان فلسفه خلقت اشاره شده، تماما به همین مطلب اشاره دارد؛ زیرا عبادت و معرفت نظری به ذات خداوند و شناخت او، دو وسیله گرانبها برای سیر این مسیر پر پیچ و خم و حساس است.(درخشان پرتوی از اصول کافی، ج1 ص 238)
با آرزوی توفیق.
مؤسسه ذکر ـ قم.
باستانی.