تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : چون نبش قبر هتك حرمت انسان است، لذا جايز نيست. تنها در مواردى بسيار استثنايى مى‏توان به اين كار مبادرت ورزيد كه در فقه و قانون مشخص شده است. نبش قبر تا زمانى كه بدن متلاشى نشده جايز نيست؛ ولى بعد از متلاشى شدن آن، اشكال ندارد. فسيل‏شناسى و باستان‏شناسى از مصاديق نبش قبر نيست و هيچ اشكالى ندارد.

پاسخ : منظور از «اصالت خانوادگى» جامعيت در چند چيز است: الف) حلال‏زادگى و نجابت، ب ) پارسايى و تقوا، ج ) افكار و اعتقادات صحيح، د ) صلاحيت در اخلاق و صفات انسانى و حالات شايسته روانى. از همين‏رو گفته مى‏شود فرزندان اصيل و با شرافت را در چنين خانواده‏هايى جست‏وجو كنيد؛ خانواده‏هايى كه عمرى را در صداقت، پاكى، امانت، طاعت و بندگى خدا سپرى نموده و از آزمايش‏هاى گوناگون در رابطه با مسائل فردى و اجتماعى سرافراز بيرون آمده‏اند. قرآن مجيد به اين نكته اشاره كرده و مى‏فرمايد: {A{/Bأَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اَللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي اَلسَّماءِ تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها وَ يَضْرِبُ اَللَّهُ اَلْأَمْثالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ‏{w1-30w}{I14:25-24I}/}A}؛{M مگر نديدى كه خدا چگونه مثل مى‏زند: كلمه پاك همچون درخت پاك است كه اصلش ثابت و شاخ و برگش رو به آسمان. پيوسته به اذن پروردگارش بركت و ميوه خود را به بار مى‏آورد. خدا اين مثل‏ها را براى مردم مى‏آورد شايد كه اندرز گيرندM}»، {V(ابراهيم، آيه 24)V} و نيز مى‏فرمايد: {A{/Bجَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ اَلْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى اَلدَّارِ{w1-26w}{I13:24-23I}/}A}؛{M بهشت‏هاى جاودانى كه خودشان با هر كه شايسته است از پدران و همسران و فرزندانشان، وارد آن شوند و فرشتگان از هر درى بر آنها درآيند و گويند: درود بر شما براى آن صبورى كه از خود نشان داديد كه چه نيك است فرجام سراى ديگرM}»، {V(رعد، آيه 24)V}. در آيات ياد شده، قرآن پاكى و اصالت خانوادگى را نشانگر پرورش فرزندان صالح و شايسته مى‏داند. اميرمؤمنان حضرت على(ع) مى‏فرمايد: {Hعليكم فى طلب الحوائج بشراف النفوس ذوى الاصول الطيبه فانّها عندهم اقضى وهى لديهم اذكى‏H}؛{M در جست‏وجوى حوايج به افراد با شرافت و صاحب خانواده‏هاى پاك مراجعه كنيد؛ زيرا حوايج در نزد آنان بهتر روا شده و پاكيزه‏تر صورت مى‏گيردM}»، {V(غرر الحكم)V}. رسول اكرم(ص) نيز فرموده‏اند: {Hايّاكم و خضراء الدّمن قيل يا رسول اللَّه و ما خضراء الدمن؟ قال المرأة الحسناء فى منبت السوءH}؛{M از گل‏هاى زيبايى كه در جاهاى متعفن مى‏رويد بپرهيزيد، سؤال شد كه منظور چيست؟ فرمودند: زن زيبايى كه در خانواده‏اى پليد پرورش يافته باشدM}»، {V(وسائل الشيعه، ج 20، ص 35)V}.

پاسخ : چند نكته در اين راستا شايسته دقت و ارزيابى است: الف) امروزه «اجتهاد» با ابعاد گسترده‏اى روبه‏رو بوده و نيازمند تخصص و يك عمر سخت‏كوشى است. يك فقيه هم‏اكنون نيازمند علومى همچون ادبيات عرب (صرف و نحو، معانى و بيان و لغت) علم فقه و اصول، رجال و درايه، تاريخ، تفسير، منطق، فلسفه، رياضى، اقتصاد و... مى‏باشد. با اين وصف اگر انتظار داشته باشيم كه فقهاى ما افزون بر تخصص در علوم ياد شده، در علوم ديگرى نظير جامعه‏شناسى، روانشناسى و... نيز تبحر داشته باشند كار بسيار دشوارى است؛ بلكه نزديك به محال است. البته اين احتمال وجود دارد كه نابغه بسيار توانايى پيدا شود كه جامع اين علوم باشد؛ ولى اين امر ممكن است به ندرت اتفاق بيفتد. در عين حال بسيارى از علوم متداول روز نظير روان‏شناسى، جامعه‏شناسى، اقتصاد و... به عنوان دروس جنبى مورد توجه حوزه قرار گرفته است. ب ) همه مسائل فقهى بدين صورت نيست كه نيازمند ساير علوم باشد. ج ) در آن گونه مسائلى كه فقيه نيازمند اطلاعات جنبى است، اين امكان وجود دارد كه از وجود كارشناسان استفاده كند و پس از اطلاع نسبى، فتواى خود را صادر نمايد. د ) نكته ديگرى كه در اين‏جا مطرح است، اين كه با وجود مراجع متعدد مردم در انتخاب مرجع آزادند و مى‏توانند مرجعى را گزينش كنند كه با مسائل روز و علوم جديد آشنايى بيشترى داشته باشد. نكته مزبور گرچه به عنوان راه حل كلى ارائه نمى‏شود، ولى به نوبه خود حايز اهميت است. ه ) امام بزرگوار(ره) در سخنان خويش از دانشگاهيان دعوت مى‏كردند كه با حوزويان و علماى دينى در ارتباط باشند و آنان را نسبت به علوم و مسائل روز آشناتر كنند. با اين ديدگاه شايسته است دلسوزان دين و دانشمندان متعهد، علماى دينى را در ابعاد مختلف يارى رسانند، باشد كه از اين رهگذر مراجع ما در مسائلى كه نياز به آگاهى از علوم روز دارد، با توجه بيشترى فتوا صادر كنند.

پاسخ : جانداران فراوانى چه در زمين و چه در آب زندگى مى‏كنند و مسلما وجود آنها در شكل دادن به نظام احسن الهى جايگاه خاص به خود را دارد ولى فايده هر جاندارى استفاده از گوشت آن نيست، از اين‏رو شارع مقدس ملاك‏هايى را جهت حلال يا حرام بودن گوشت جانداران مختلف بيان نموده كه با در نظر گرفتن آن مناط و فرمول‏ها مشخص مى‏گردد كدام پرنده يا چهارپا يا آبزى حلال گوشت يا حرام گوشت است و هيچ فقيه و عالم دينى نمى‏تواند از نصوص مسلمه شريعت پا را فراتر گذاشته و حلالى را حرام يا حرامى را حلال نمايد. بعد از اين مقدمه بايد گفت در ميان آبزيان آنچه كه دليل بر حلال بودن گوشت آن وجود دارد، عبارت است از: ماهيان فلس‏دار و ملخ دريايى (ميگو) و حيواناتى كه مشابه آن در روى زمين نيز حلال گوشت هستند. البته فلس داراى انواعى است كه ادله حليت همه آن انواع را شامل مى‏شوند و اين دو قيد (1- ماهى بودن، 2- فلس‏دار بودن) موجب نمى‏شود كه استفاده از گوشت آبزيان ناچيز گردد زيرا آبزيان داراى همين دو ملاك از نظر تنوع و كميّت فراوانند. ضمنا اين طور نيست كه امروزه ميگو را حلال بدانيم بلكه ملخ دريايى از اول هم به عنوان آبزى حلال گوشت معرفى شده بود. راجع به صدف هم، اگر قبول كنيم كه داراى يك نوع فلس است ولى از انواع ماهيان نيست. هم‏خانواده بودن خرچنگ با ميگو هم دليل بر حليّت خرچنگ نمى‏گردد زيرا در اين مسائل ما بايد تابع ادله شرعيه باشيم (همانند حيواناتى كه در خشكى زندگى مى‏كنند) و الاّ خرگوش نيز چهارپا و چرنده و مهره‏دار است و هم خانواده بسيارى از حيوانات حلال گوشت است در حالى كه نص بر حرمت گوشت آن موجود است و صرف حلال دانستن بعضى از فرقه‏ها و مذاهب اسلامى مانند اهل تسنن براى ما حجت شرعى نيست. آنها گُراز و خارپشت (جوجه تيغى) و بسيارى از حيوانات ديگر را هم حلال مى‏دانند كه ادله شرعى ما خلاف آن را مى‏گويد و صرف آيه «و هوالّذى سخّر البحر لِتَأكُلوا منه لحما طريّا» براى حلال دانستن آبزيان مختلف كافى نيست بلكه مدلول آيه شريفه اين است كه ما براى شما گوشت مناسب (تازه يا تُرد) در دريا قرار داده‏ايم اما مصاديق آن كدامند؟ اين امر منوط به توضيح و تبيين اهل بيت عصمت و طهارت است چرا كه آنان مفسران و مبيّنان واقعى قرآن كريم هستند. پويايى فقه به اين نيست كه هر آنچه را كه ما صلاح بدانيم حلال شمارد زيرا احكام بر چند قسم است: 1- احكامى كه علل آنها بيان شده است، 2- احكامى كه علل آنها بيان نشده ولى با پيشرفت علم قابل دسترسى است، 3- احكامى كه علل آنها بيان نشده و با پيشرفت علم نيز قابل دسترسى نيست. مصلحت انسان‏ها در تبعيت از احكام الهى است و اين كه بعضى از ماهى‏ها به عنوان حرام گوشت مطرح بودند و امروزه به عنوان حلال گوشت مطرحند دليلش عوض شدن ملاك يا حكم نيست بلكه ملاك همان فلس‏دار بودن ماهى است و با پيشرفت علم معلوم شده كه بعضى از انواع ماهيان كه تا به حال گمان مى‏شد بى‏فَلسند در واقع داراى فلس مى‏باشند پس موضوع مشخص شده نه اين كه ملاك عوض شده باشد همانند شطرنج كه بعضى از فقها بازى با آن را حرام مى‏دانند چون موضوع قمار است و بعضى حكم به حليت داده‏اند زيرا مى‏گويند موضوع عوض شده است و اكنون به عنوان يك ورزش فكرى مطرح است و با آن قمار صورت نمى‏گيرد. در مورد منابع غذايى و محدوديت آن؛ گفتني است: مصارف فراوان ديگرى براى انواع آبزيان غيرقابل مصرف وجود دارد كه كمك بزرگى در جهت تغذيه صحيح انسان‏ها است؛ مانند: پودر ماهى كه در صنايع غذايى مانند مرغ‏دارى و دام‏دارى‏ها كاربرد فراوان دارد. بنابراين با تبديل آنها به موارد مصرف حلال از آن منابع نيز در جهت تغذيه بهره برده مى‏شود.

پاسخ : در برخى از متون اسلامى حضرت ثامن الائمه(ع) چنين در جواب اين سؤال فرموده است: «به خاطر اين كه نماز جمعه هميشگى است و اگر دو خطبه بعد از نماز قرار مى‏گرفت مردم رغبتى به گوش دادن آن نمى‏كردند و متفرق مى‏شدند. ازاين‏رو اين دو خطبه قبل از نماز قرار گرفت تا مردم به استماع خطبه مقيد گردند؛ ولى نماز عيد در سال دو بار اقامه مى‏شود (عيد فطر و عيد قربان) و جمعيتى كه در آن جمع مى‏شوند بيشتر از نماز جمعه است و اگر عده‏اى هم متفرق شوند باز هم تعداد زيادى بر جاى مى‏مانند و چون دوبار در سال بيشتر نيست مردم تحمل خواهند كرد». V}(علل الشرايع و عيون اخبار الرضا){V

پاسخ : آنچه در «آزاد انديشى» مطرح است، رسيدن به حقيقت است. بنابراين در برابر حقيقت، ديگر آزاد انديشى معنا نخواهد داشت. آيا درست است كه به عنوان «آزاد انديشى» برابر طبيب حاذق و مورد اعتماد بايستيم و به او اعتراض كنيم كه چرا اين دارو را براى من تجويز نموده‏ايد؟ بر اين اساس در برابر فرمان‏هاى حق (نظير نماز و روزه) آزادگى معنا ندارد: {A{/Bفَما ذا بَعْدَ اَلْحَقِّ إِلاَّ اَلضَّلالُ‏{w5-10w}{I10:32I}/}A}؛{M بعد از حقيقت به جز گمراهى چه چيزى وجود خواهد داشت؟M}»، {V(يونس، آيه 32)V}. حال برخى درباره اخلاق اشكال كرده‏اند كه اخلاقيات آزادى انسان را محدود مى‏كند. در جواب گفتنى است كه آيا وقتى گفته مى‏شود عفاف، آزادى ما سلب مى‏شود و آيا با تقوا، آزادى ما محدود شده است؟ آيا در اين صورت آزادى از معناى خودش تحريف نشده است؟ اين مانند اين است كه كسي بگويد كه ايستادن پشت چراغ قرمز محدوديت است و با آزادي انسان نمي سازد، در صورتي كه قانون به طور كلي تامين كننده آزادي انسان است و نه محدود كردن او، شما در صورتي آزاديد و مي توانيد در خيابان رانندگي و حركت نماييد كه تمامي افراد قوانين را رعايت نمايند ع اگر چراغ قرمز نباشد، راه بند مي شود و آزادي حركت از انسان گرفته مي شود. ما با وجود قانون است كه آزادانه زندگي مي كنيم و كار مي كنيم و شبها راحت مي خوابيم و اين آزادي واقعي است و نه آنارشيسم و هرج و مرج. قانون دين هم دقيقا به همين منوال است، اگر دين نبود انسان به قدري اسير قدرتهاي دروني و بيروني زندگي خود مي شد كه هرگز مزه آزادي و استقلال را نمي چشيد، بنابراين دين و اخلاق براي تامين آزادي انسان برنامه ريزي شده است و به هيچ وجه اسير كننده و محدود كننده انسان نيست. آزادي حقيقي انسان در گرو بندگي خداي متعال است و راه ديگري براي آن فرض ندارد.

پاسخ : «منطقى» حالتى است در برابر «احساسى» بنابراين منطقى فكر كردن يعنى به دور از احساسات و هيجان‏زدگى انديشيدن و نتيجه صحيح كسب كردن. براى اين ره‏يافت نكات چندى در بعد مثبت و منفى بايد مراعات گردد. {Tاما در بعد مثبت: T} 1- انسان بايد براى فكر و انديشه قداست قائل شود و بداند كه با تفكر صحيح مى‏توان به حقيقت نائل گشت؛ 2- از ابتدا در صدد يافتن حقيقت باشد و بنا را بر قضاوت منصفانه بگذارد؛ 3- در حال اعتدال فكر كند يعنى در موضوعات مهم و حياتى وقت خاصى براى تفكر در نظر بگيرد و در آن هنگام استراحت كافى نموده باشد و تحت فشارهاى روحى يا جسمى (گرسنگى مفرط، تشنگى، خستگى زياد و خواب آلودگى و درد شديد) نباشد؛ 4- استقلال و بى‏طرفى خود را حفظ كند و تنها به نفع يك جريان دون ديگرى فكر نكند؛ 5- در پيرامون يك موضوع همه جانبه فكر كند و تك بعدى نباشد؛ 6- در موضوعات مهم به طور مكرر بايد به تفكر پرداخت و در شرايط مختلف آن را مورد بررسى قرار داد؛ 7- ترسيم كردن مطلب بر روى كاغذ و به تفكر در ابعاد گوناگون آن پرداختن مفيد و مؤثر خواهد بود؛ 8- در اين راستا مشورت و احترام به ديدگاه ديگران مفيد و لازم است. {Tاما نكات منفى: T} 1- تفكر بايد به دور از احساسات و هيجان‏زدگى باشد؛ 2- شيفتگى زياد نسبت به موضوعى باعث مى‏شود كه انسان نتواند زلال و بى‏طرف درباره آن بينديشد. چه زيبا فرمود اميرمؤمنان(ع) در يكى از خطابه‏ها كه: {Hمن عشق شيئاً اعشى بصره‏H}؛{Mوقتى انسان به چيزى عشق ورزيد چشم او را كم نور مى‏كندM}»، {V(نهج‏البلاغه، خطبه 108)V}؛ 3- آفت ديگر شتاب‏زدگى است. فكر بايد توأم با آرامش و متانت باشد تا با ديدى همه جانبه بتواند نتيجه صحيح را به دست آورد؛ 4- لجاج نيز آفت بزرگى است. گاهى انسان در برابر رقيبى قرار گرفته كه مى‏خواهد از خواسته او سرپيچى كند. در اينجا نيز نمى‏تواند بى‏طرف بينديشد و به حقيقت نائل آيد؛ 5- غرور و خودبرتر بينى نيز حجاب خرد و عقل انسان است؛ 6- هواپرستى به طور كلى آفت فكر و خرد انسان است واگر ما در صدد آن هستيم كه منطقى و اصولى بينديشيم و به نتيجه درستى دست يازيم، شرط اول آن است كه خواسته‏هاى دل و هواپرستى را كنار بگذاريم. اميرمؤمنان(ع) فرمودند: {Hالهوى آفة الالباب‏H}؛{M هواپرستى آفت عقل‏ها است‏M}»، {V(غرر الحكم)V}. در خاتمه اين فصل يادآور مى‏شود كه «علم منطق» از ارسطو به همين منظور تدوين شد در اين علم اصولى تنظيم گشته است كه بر اساس آن انسان از مغالطه و انحراف در فكر مصونيت يافته و به نتيجه صحيح نايل مى‏گردد كه جهت اطلاع بيشتر به كتب منطق مراجعه فرماييد و ضمناً كتاب «رشد عقلى»، نوشته: مجيد رشيدپور براى مطالعه پيشنهاد مى‏شود.

پاسخ : تهيه جهيزيه از امورى است كه به عرف هر جامعه بستگى دارد و اين كه اسلام در اين باره نظر خاصى داشته باشد ما با آن برخورد نكرده‏ايم. فقط آنچه هست جريان ازدواج حضرت امير(ع) و حضرت فاطمه(س) است كه به نقلى در جريان خواستگارى حضرت رسول(ص) به حضرت امير(ع) امر فرمودند كه زره خود را كابين فاطمه(ص) قرار بده و بعد آن را كه 500 درهم ارزش داشت فروختند و بهاى آن را خدمت پيامبر(ص) آوردند. رسول گرامى اسلام(ص) مقدارى از آن را به بلال دادند و فرمودند با اين پول براى دخترم بوى خوش بخر و باقيمانده را به بعض اصحاب سپردند و فرمودند آنچه را دخترم بدان نيازمند است آماده ساز كه فهرست جهيزيه حضرت در امالى شيخ طوسى(ره) مذكور است.

پاسخ : دوستى‏ها بر چند نوع است: 1- دوستى به خاطر خدا همانند علاقه به اولياى دين و برادران ايمانى كه منشأ آن منش دينى فرد و اعتقادات او است نه انگيزه‏هاى ديگر. 2- دوستى به جهت مال و جمال و يا كشش‏هاى غريزى ديگر. {Tنوع اول؛T} اين دوستى‏ها عبادت و از بهترين اعمال است . چنان كه در احاديث منقول از اهل بيت(ع) آمده است: {Hهل الدين الا الحب‏H}؛{Mآيا دين جز محبت چيز ديگرى است؟M}». {Tنوع دوم؛T} اين دوستى‏ها چنانچه موجب سد راه خدا گردد و احيانا آدمى را به انحراف بكشاند، خطرناك ترين دام شيطان است كه بايد از آن پرهيز نمود و تنها آن را معبرى براى درك جلال و جمال خداوند قرارداد. ممكن است گلى زيبا انسان را فريفته و مجذوب خويش كند؛ ولى عاقل كسى است كه در وراى زيبايى گل‏جمال خالق گل راببيند و از اين حجاب عبور كرده تا ملكوت را مشاهده نمايد. در مورد علاقه شما به دوستانتان احتمال مى‏رود دو غريزه با يكديگر تداخل نموده‏اند: 1- غريزه زيباپسندى، 2- غريزه جنسى. در بسيارى از موارد اين دو با يكديگر آميخته و خلط مى‏شوند. براى حل اين مشكل، لازم است اقدام به ازدواج كنيد تا اين غريزه به طريقى ارضا شده و جهت خاص خود را بيابد (در اين راستا شخصى را انتخاب كنيد و او را به عقد خود درآوريد؛ ولى زمان عروسى را تا مدتى به تأخير بيندازيد و به صورت نامزد باقى بمانيد). در اين صورت غريزه زيبا پسندى - كه مى‏تواند درمسير صحيح معنوى قرار گيرد و به سوى ذات جميل على‏الاطلاق رهسپار شود - قربانى يك غريزه حيوانى نمى‏گردد. گفتنى است كه صرف علاقه و محبت به شخص و يا چيزى امرى ممنوع و كارى حرام نيست؛ ولى لغزشگاهى است كه در صورت مراقبت نكردن، ممكن است آدمى را به قعر پرتگاه بيندازد. در رابطه با مشكلى كه با آن مواجه هستيد توجه به چند نكته الزامى است: 1) دوست و دوست يابى از نيارهاى واقعى زندگى است و داراى فلسفه خاصى است. اما آنچه مهم است اين كه در اين راستا همچون ديگر جنبه‏هاى زندگى بايد اعتدال رعايت شود. به عبارت ديگر: علاقه شما به دوستتان احساسى پاك و لطيف است اما همواره بايد عواطف با تعقل همراه باشند؛ ولى به نظر مى‏رسد عقل و منطق اين مقدار علاقه را تأييد نكند. 2) انسان در برابر هر يك از نعمت‏هاى الهى - از جمله دوست خوب - همواره بايد بداند كه بالاخره روزى آن را از دست خواهد داد. بنابراين دل‏سپردن به هر چيز، بايد به گونه‏اى باشد كه فقدانش موجب آزار انسان نگردد. 3) سعى كنيد نسبت به دشوارى دورى از دوستتان خونسرد باشيد. مسلما به تدريج رنج اين فراق كاهش خواهد يافت و عادى خواهد شد. 4) سعى كنيد با افراد ديگر صلاحيت‏دار طرح دوستى بريزيد و روابط اجتماعى خود را افزون سازيد تا عمل جانشينى به طور عادى انجام گيرد. 5) حالت شما تا حدودى از مظاهر تجرد در جوانى است و اقدام به مسأله ازدواج به كلى مشكل شما را ريشه كن خواهد ساخت.

پاسخ : يكى از فلسفه‏هاى عدّه نگه داشتن زن، جلوگيرى از مخلوط شدن نطفه‏ها در رحم زن است و براى اين كه اگر فرزندى متولد شد، به طور يقين مشخص باشد كه مربوط به چه كسى است و در نتيجه محارم اين فرزند معلوم باشد و وقتى اين بچه بزرگ شد بداند با چه كسانى نمى‏تواند ازدواج كند و نيز مسأله ارث بردن او روشن شود. علاوه بر اينها ممكن است علل ديگرى هم داشته باشد كه بر ما روشن نيست؛ چون فلسفه واقعى احكام براى ما بيان نشده است و اگر ما قائل شديم كه خداوند حكيم است و كارهايى كه انجام مى‏دهد و احكامى كه براى بندگانش مشخص مى‏كند، همه از روى حكمت و بر مبناى عقل سليم است، نبايد در آنها چون و چرا كنيم. علاوه بر اين خيلى زياد بوده‏اند و هستند زنانى كه از قرص‏هاى ضد باردارى و يا وسايل امروزى براى پيش‏گيرى از انعقاد نطفه استفاده كرده‏اند؛ ولى در عين حال باردار شده‏اند.