مقايسه جدل با برهان

تفاوت هاى جدل و برهان چنين است :

1 . مقدمات برهان بايد يقينى و مطابق با واقع باشند ؛ اما مقدمات جدل بايد مسلّم و مقبول طرف مقابل باشند و مطابقت با واقع در آنها شرط نيست .

2 . جدل همواره به دو شخص متخاصم قائم است ، ولى اقامه برهان ، گاه براى خود شخص صورت مى گيرد ؛ زيرا هر انسانى، با قطع نظر از اين كه بخواهد براى ديگرى حقّى را اثبات يا ناصوابى را ابطال كند، خود به برهان و مقدمات يقينى براى درك واقعيت نياز دارد .

3 . برهان تنها به صورت قياسى تأليف مى شود، برخلاف جدل كه به شكل استقرا و تمثيل نيز مى آيد .

اصطلاحات جدل

سائل و مُجيب

در هر بحث و مناظره اى، دست كم دو طرف حضور دارند : يكى شخصى كه مطلبى را قبول دارد و از آن دفاع مى كند و در مقابل ، كسى كه در صدد ردّ آن مطلب است . از آن جا كه اين حمله و دفاع همواره در قالب سؤال و جواب رخ مى دهد به مهاجم و كسى كه با پرسش هاى خود مى كوشد رأى طرف مقابل را در هم بريزد سائل و به كسى كه حملات مهاجم را دفع و از نظر خود محافظت مى كند مجيب مى گويند .

وضع

به رأى و مدعاى مجيب وضع گفته مى شود . رأى و مدعاى مجيب دو صورت دارد : يا او واقعاً بدان اعتقاد دارد و يا در حقيقت مورد اعتقاد قلبى وى نيست ، امّا در مقام بحث و جدل ظاهراً بدان ملتزم است . آن چه موجب مى شود يك رأى عنوان وضع را به خود بگيرد همان التزام جدلى است كه مى تواند به آن اعتقاد داشته و يا نداشته باشد.

بنابراين، وضع در اصطلاح عبارت است از : راى ملتزمٌ به .

موضع

قواعد و اصولى كلى در جدل وجود دارد كه از آنها قضاياى مشهور فراوانى مى توان