تبیان، دستیار زندگی

بیش از 25 تن نیروی پیشران، موشك ماهواره‌بر و محموله ارزشمند آن را به آسمان می‌برد و همچنان كه دور می‌شد آتش خروجی از دهانه موتور مرحله اولش اندك اندك به كهربایی زیبا در دل آسمان كویر تبدیل ‌شد. چند ثانیه‌ای كه از پرواز عمودی این موشك گذشته بود، كامپیوترهای مركزی موشك با اصلاح مسیر این غول 23 متری، جهت حركت موشك را كج كردند تا محموله ارزشمند آن سرعت افقی لازم برای تزریق در مدار را به دست آورد. كمی ‌بیش از 2 دقیقه بعد، موتور قدرتمند مرحله اول موشك سفیر تمام سوخت و اكسید خود را بلعیده بود و حالا نوبت موتورهای مرحله دوم بود تا باقیمانده ماموریت را به سرانجام برسانند. ناگهان صدای انفجار ضعیفی در بدنه فلزی سفیر نوید پیچید و سپس 2 مرحله از هم جدا شدند.

روی بدنه مرحله اول موتورهای كوچكی در جهت خلاف حركت روشن شدند تا با كم كردن سرعت مرحله اول موشك كه حالا ماموریتش تمام شده بود، از تصادم این بخش با باقیمانده موشك جلوگیری كنند. لحظاتی به كوتاهی یك چشم بر هم زدن از این جدایش و ترمز مرحله اول نگذشته بود كه دوباره غرش ممتد موتورهای مرحله دوم، نوید ماموریتی موفق را در قلب‌ها زنده كرد. در نهایت و هنگامی كه كامپیوتر مركزی موشك احساس كرد به سرعت لازم دست یافته است، فرمان داد تا موتورها خاموش و ماهواره از بدنه جدا شود. ماهواره نوید حالا برای همیشه از موشك حامل خود جدا شده و زندگی مستقل اما كوتاه خود را در مدار زمین آغاز كرده بود.

موشك سفیر تاریخی به قدمت جنگ‌های 8 ساله ایران و عراق دارد. در آن روزگار سخت وقتی كشورمان با ترفندهایی توانست چند تایی موشك اسكاد را به چنگ آورد، به‌رغم نیاز شدید، تصمیم گرفته شد یكی از آنها در باغ‌های شیان از هم باز شده و با مهندسی معكوس، نمونه‌ای از روی آن ساخته شود. اینچنین بود كه خانواده موشك‌های شهاب پا به عرصه وجود گذاشتند. مهندسان ایرانی كه حالا آزمایشگاه شهاب را در اختیار داشتند، با تلاشی شبانه‌روزی تلاش كردند قابلیت‌های این موشك بومی ‌را توسعه دهند؛ تلاش‌هایی كه در نهایت منجر به ساخت موشك سفیر شد. امروزه به نظر می‌رسد كه مرحله اول موشك سفیر یك موشك شهاب‌‌ـ‌3 توسعه داده شده است. مرحله دوم اما گویا طرحی جدید است با 2 موتور كوچك كه سوخت مایع می‌سوزانند. ماهواره رصد با چنین موشكی به فضا فرستاده شد، اما نوید با موشكی قوی‌تر به فضا سفر كرد. موشك ماهواره‌بر سفیر نوید بنا به گفته رئیس سازمان فضایی ایران 20 درصد قوی‌تر از نمونه قبلی است. از همینجاست كه حدس و گمان‌ها آغاز می‌شود.

برخی از كارشناسان معتقدند مهندسان مركز تحقیقات صنایع هوافضا كه یكی از صنایع وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است و مسوولیت ساخت موشك‌های فضایی سفیر را به عهده دارد، توانسته‌اند با سبك‌سازی بدنه مراحل اول و دوم كه اصطلاحا به آن كاهش جرم خشك موشك می‌گویند، بر جرم محموله بیفزایند. به همین خاطر است كه می‌بینیم جرم ماهواره نوید تقریبا 2 برابر جرم ماهواره امید است، اما برخی دیگر بر این عقیده‌اند كه طراحان با افزایش كارایی موتورهای مرحله اول، نیروی پیشران این موشك چند هزار كیلوگرمی ‌را افزایش داده‌اند. برخی هم با اندازه‌گیری مقیاسی تصاویر دریافتی اعتقاد دارند كه مهندسان ایرانی با افزایش طول مرحله دوم و بزرگ‌تر ساختن باك‌های سوخت این مرحله توانسته‌اند موتورهای مرحله دوم را برای مدت بیشتری روشن نگه دارند، اما از دیگر سو شاید 4 عدد موتور سوخت جامد كوچك، شتاب اضافی به مرحله دوم این موشك وارد می‌كند یا شاید به جای موتورهای ترمزی‌ روی بدنه مرحله اول، موتورهای شتابی روی بدنه مرحله دوم نصب شده است. در كل می‌توان انتظار داشت ‌ مجموعه‌ای از این عوامل توان عملیاتی این موشك را افزایش داده باشند، اما در این مورد هنوز ابهام وجود دارد؛ ابهامی ‌كه به نظر نمی‌رسد با توجه به سرّی بودن فرآیند طراحی و ساخت موشك ماهواره بر سفیر به این زودی‌ها بتوان پاسخی برای آن یافت. اما آنچه مسلم است سفیر نوید قوی‌تر از اسلاف خود بوده و توانسته است ماهواره‌ای سنگین‌تر را در مداری بیضی شكل با كمترین ارتفاع نامی 250 كیلومتر و بیشترین ارتفاع نامی 375 كیلومتری زمین پارك كند.

در اواخر خرداد امسال كه ماهواره رصد به فضا رفت، خیلی‌ها انتظار نخستین تصویر ایرانی از فضا را می‌كشیدند. انتظاری كه خیلی زود معلوم شد به دلیل یك اشكال فنی محقق نخواهد شد. وضعیت ماهواره رصد نسبت به زمین كج بود و مهندسان ایرانی هر چه تلاش كردند جز تصاویری از آسمان سیاه دریافت نكردند، اما حالا خیلی‌ها امید دارند ‌ماهواره نوید كه عنوان پر ابهت دومین ماهواره سنجش ازدور‌ ایران را یدك می‌كشد نخستین تصاویر فضایی ایران را مخابره كند. اما شاید برایتان جالب باشد كه بدانید نخستین تصویر ایرانی از فضا چند سال پیش به زمین ارسال شده است. ماجرا برمی‌گردد به پاییز سال 1387، زمانی كه دانشمندان جوان پژوهشگاه هوافضا توانستند اولین تصاویر ارسالی از كاوشگر2 خود را دریافت و بازیابی كنند. این تصاویر نخستین نگاه ایرانی به فضا بود كه منتشر می‌شد. كارشناسان صنایع هوافضا مدعی هستند‌ سال‌ها پیشتر آنها در جریان آزمایش موشك‌های خود تصاویری از ماورای جو زمین را از دوربین‌های نصب شده بر موشك‌هایشان دریافت كرده بودند؛ تصاویری كه هیچ‌گاه منتشر نشد، اما تصاویر ماهواره نوید در صورت دریافت، نخستین تصاویر ماهواره‌ای ایران از مدار زمین خواهند بود. با توجه به دقت گفته شده این تصاویر می‌توان از آنها برای امور كشاورزی، جنگلداری و بیابان‌زدایی استفاده كرد. گفته شده كه قدرت تفكیك تصاویر ماهواره نوید 400 متر است. مفهوم این موضوع این است كه هر پیكسل (نقطه) از تصاویر دریافتی از ماهواره نوید محوطه‌ای به ابعاد 400 متر را نشان می‌دهد، بنابراین اگر برای مثال شما مایل باشید تصویر كوچكی از منزلتان را در تصاویر این ماهواره مشاهده كنید باید از همین حالا به فكر خریدن یك خانه با ابعادی بیش از 400 در 400 متر بگردید تا حداقل یك پیكسل از تصاویر ماهواره نوید را اشغال كنید.

سال ۱۳۸۷ سازمان فضایی ایران با توجه به برنامه‌های كلان فضایی كشور كه مستلزم تربیت نیروی انسانی متخصصان فضایی بود، تصمیم گرفت با حمایت مالی از دانشگاه‌های كشور زمینه تعریف چند پروژه طراحی ماهواره را ایجاد نماید. دانشجویانی از رشته‌های مختلف مانند فیزیك، الكترونیك و مخابرات، مكانیك و هوافضا در این پروژه‌ها درگیر و ضمن تحصیل با كار و شرایط حاكم بر آن نیز آشنا می‌شدند. در ضمن این پروژه‌ها باعث می‌شد تا دانشجویان با موضوعات فضایی ارتباط برقرار كرده و تخصص لازم را در 2 جنبه تئوری و عملی به دست آورند. یكی از این دانشگاه‌ها، دانشگاه علم و صنعت تهران بود كه با تاسیس مركز تحقیقات ماهواره‌ای كار را خیلی جدی شروع كرد و 2 پروژه ماهواره‌ای نوید و ظفر را به مردم ایران معرفی كرد.

ماهواره نوید یك ماهواره سنجش از دور‌ است. به این مفهوم كه ماهواره مجهز به حسگرهایی است كه از زمین در طول موج مشخصی تصویر تهیه می‌كند. روش تصویربرداری این ماهواره به شكل جاروبی است. یعنی ماهواره ضمن حركت، از منطقه زیر پای خود عكس‌های ممتدی می‌گیرد كه همزمان به زمین مخابره می‌شود. با توجه به این‌كه گفته شده ۵ ایستگاه زمینی در شمال، جنوب، غرب، شرق و مركز ایران قرار است تصاویر ارسالی ماهواره نوید را دریافت كنند، می‌توان امیدوار بود كه بزودی شاهد فروش نقشه‌های فضایی كشورمان كه توسط یك ماهواره ایرانی گرفته شده است در كتابفروشی‌ها باشیم.

معمولا ماهواره‌های سنجش از دور‌ در چند طیف رنگی و یكی دو طیف نامرئی از زمین عكسبرداری می‌كنند. كاری كه از عهده ماهواره نوید بر نمی‌آید، اما دكتر بلندی، رئیس مركز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت قول داده كه ماهواره ظفر این دانشگاه این مهم را انجام خواهد داد. تصویربرداری دوربین‌های ماهواره نوید به دقت آنچنانی احتیاج ندارند. از همین رو شاهد هستیم كه سیستم كنترل وضعیت این ماهواره آنقدرها هم از نوع مرغوبی انتخاب نشده تا ضمن كاهش وزن، از قیمت آن نیز بكاهد. وزن در سامانه‌های فضایی عامل تعیین‌كننده‌ای است. برآورد می‌شود كه برای ارسال هر كیلوگرم محموله فضایی به مدار كم ارتفاعی نظیر مدار ماهواره نوید باید حدود ۲۰ هزار دلار پول خرج كرد. این هزینه جدای از پول لازم برای ساخت یك محموله فضایی منحصر به فرد است.

ماهواره نوید علم و صنعت روی یك مدار بیضی شكل به دور زمین می‌چرخد كه ۵۵ درجه شیب مداری دارد. این یعنی مسیر حركت این ماهواره با زاویه ۵۵ درجه خط استوا را قطع می‌كند. انتخاب این مسیر برای تمام ‌محموله‌های فضایی ایران برمی‌گردد به موقعیت جغرافیایی پایگاه پرتاب فضایی كشورمان كه جایی در دشت سمنان و در لبه شمالی كویر مركزی ایران قرار گرفته است. تمام بخش‌ حساس و خطرناك پرتاب یك محموله به مداری با شیب ۵۵ درجه از داخل خاك ایران یا دریای عمان می‌گذرد. در ضمن این مسیر از كم‌جمعیت‌ترین نواحی مسكونی كشورمان رد می‌شود.

بنابراین در صورت وقوع یك اتفاق ناخوشایند كه در پرتاب‌های فضایی امری كاملا محتمل است، كمترین خطر متوجه هموطنان و همسایگانمان خواهد شد. در ضمن مداری با شیب ۵۵ درجه باعث می‌شود تا ماهواره بـتواند از ۵۵ درجه شمالی تا ۵۵ درجه جنوبی خط استوا را جارو كند. این موضوع برای كشور ما كه در میانه این دو عرض جغرافیایی قرار گرفته، بسیار حائز اهمیت است.

اگر شما مایل هستید از این رویداد فضایی كشورمان عكسی به یادگار بگیرید، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت www.n2yo.com منتظر یك غروب یا دم‌صبحی شوید كه نوید درست از بالای سر شما رد می‌شود. در آن صورت شما قادر خواهید بود تا حدود یك ساعت پس از غروب خورشید یا قبل از طلوع آن، به بخشی از آسمان كه این وب‌سایت نشان می‌دهد خیره شوید و منتظر گذر سریع یك نقطه كم‌فروغ از آسمان بالای سرتان باشید. داشتن یك دوربین دوچشمی‌ می‌تواند فرصت بهتری برای رصد تاریخی شما به ارمغان آورد.

فراموش نكنید كه این كار را حتما تا یكی دو ماه آینده انجام دهید، چرا كه پس از آن ماهواره نوید گرفتار جو زمین می‌شود و سقوط خواهد كرد. انتظار می‌رود‌ این ماهواره كوچك تماما در جو زمین بسوزد و نور خیره‌كننده این رویداد غمبار نویدی برای آینده پرافتخارتر صنعت فضایی ایران باشد.