پرسش

چرا گاهی اوقات با اینكه با تمام وجود از خدا برای انجام كاری كمك خواسته ایم و تمام تلاشمان را هم كرده ایم باز ممكن است اضطراب داشته باشیم مگر در قران نیامده است الا باالذكر الله تطمئن القلوب؟

پاسخ

خواهر محترم!

یكی از وظایف علم اخلاق، نشان دادن راه نجات از وسوسه های درونی است، چرا كه عامل اصلی بسیاری از بیماریهای خطرناك روحی، از قبیل اضطراب، بی اعتمادی به نفس، افسردگی و … وسوسه های درونی انسان است، بیماریهایی كه رفته رفته از روح به جسم نیز سرایت می كنند و با تضعیف قوای جسمی، باز چرخه تضعیف روح و جسم را تقویت می كنند، و احیانا زندگی انسان را فلج می نمایند.

علم اخلاق همانطور كه بهداشت روحانی است و از بسیاری از امراض پشگیری می كند، طب روحانی هم هست.
كیفیت معالجه اخلاقی تابع قانون كلی طب جسمانی است، كه ابتدا باید مرض تشخیص داده شود و پس از شناخت عامل مرض به معالجه آن پرداخته شود. در مورد بیماریهای روحی مانند اضطراب و بی اعتمادی نیز پس از آنكه به اصل بیماری آگاهی پیدا كردیم، باید عامل بروز این بیماری را پیدا كنیم.
علمای اخلاق می گویند: عامل این بیماریها وسوسه های درونی است؛ «زیرا دل آدمی هرگز خالی از فكر و خیال نیست، بلكه پیوسته محل خطور خواطر و ورود خیالات و افكار می باشد.» و اضطراب و بدبینی، بی اعتمادی به نفس و … یكی از ثمرات خیالات و وسوسه های درونی انسان است.

اما راه معالجه آن این است كه دل را از یاد خدا و توكل بر او پر سازیم، «زیرا دل مانند ظرفی است كه هرگز خالی نخواهد ماند» اگر آن را با یاد خدا پر نسازیم و جای خالی برای آن باقی بگذاریم، به همان اندازه كه جای خالی دارد وسوسه ها آن را اشغال می كنند. و از این وسوسه ها جوانه های اضطراب می روید.
معنای «الابذكر تطمئن القلوب» همین است كه ذكر و توكل بر خدا همه گستره عظیم قلب را پر كند؛ در این صورت، اطمینان قلب به سراسر وجود آدمی سرازیر می شود.
توكل یعنی اعتماد بر خدا و این كه او هر چه صلاح است پیش خواهد آورد. اضطرابات ما به خاطر نگرانی در وصول به نتیجه است ـ كه مثلا آیا اعمال ما، ما را به سرمنزل مقصود می رساند یانه؟ توكل به به ما می گوید وقتی در راهی موفقیت را در آغوش داری. راضی و مطمئن و استوار به راه خود ادامه بده.
وقتی خدای متعال را فعال ما یشاء عالم و تنها فعال عالم دانستیم، مفهوم توكل برای ما قابل درك خواهد بود.

با اطمینان قلب بسیاری از بركات زمینی هم عائد انسان می شود. منجمله این كه وقتی قلب مطمئن شد زمینه ظهور و حضور عقل فراهم می شود.
به دیگر سخن پس از آنكه ظرف دل را از وسوسه ها و افكار و خیالات تخلیه كردیم و با یاد و ذكر خدا پر ساختیم، قوه عاقله عنان قوای واهمه و متخیله را بدست می گیرد به گونه ای كه دیگر عقل حكومت بر بدن را عهده دار شده و اجازه خود نمایی به خیالات و توهمات نمی دهد، تا اضطراب و بی اعتمادی به نفس مانع تصمیم گیری و اقدام شود، و با تكرار این حالت زمینه تأثیر تعالیم وحیانی (حجت ظاهر) كه توسط پیامبر و اولیاء الهی به ما رسیده است، در پرتو نور علم و تعقل و تفكر (حجت باطن) فراهم می شود.
زمانی كه قوه عاقله حاكم شد و اضطراب و بی اعتمادی به نفس از میدان خارج می شوند و انسان با اطمینان قلب آنچه را كه عقل و وحی می گویند، انجام می دهد و وسوسه به خود راه نمی دهد.
(ر.ك. به كتاب "معراج السعادة"، ملا احمد نراقی)

خدا نگهدار شما.