پرسش

كتاب تاریخ طبری چقدر معتبر است؟یكی از دوستان میگفت مطالب عجیبی در آن نوشته شده.مثلا مسئله غدیر را كلا منكر میشود!!

پاسخ

برادر عزیز!

كتاب تاریخ طبری از كتب بسیار سودمندی است كه در تاریخ عمومی جهان و تاریخ اسلام نوشته شده است. این كتاب از نظر صحت و اتقان مطالب در تمام قرون اسلامیِ پس از مؤلف، مورد استناد و استفاده مورخان و مرجع دانشمندان بوده است.
تاریخ طبری شامل اخبار و حوادث پادشاهان و پیغمبران سلف و وقایع ایام و روزگار آنان از ابتدای این جهان تا سال 302، و برخی گفته اند تا سال 309 هجری قمری است.
طبری، در حوادث و وقایع قبل از اسلام شرحی مبسوط در باره سلسله پادشاهان ایران از ابتدای تاریخ ایران، و ذكر هر یك از سلسله ها و نام هر یك از پادشاهان، مطابق كتب سِیَرُ الملوك یا شاهنامه ایراد كرده است.
در باره سلسله ساسانیان به دلیل نزدیك بودن زمان حیات مولف با عصر آنان، و وجود منابع و روایات بیشتر در باره تاریخ آنان، مفصل تر بحث كرده، و مطالب این بخش روشن تر و سودمندتر است.
طبری در آغاز كتاب خود می نویسد: «خواننده این كتاب بداند كه استناد ما به آنچه در این كتاب می آوریم به روایات و اسنادی است كه از دیگران، یكی پس از دیگری بما رسیده، و من خود نیز از آنان روایت می كنم و یا سند روایت را به ایشان می رسانم نه آن كه در آوردن مطالب تاریخ استنباط فكری و استخراج عقلی شده باشد.»»
طبری با تذكر این نكته به خوانندگان تاریخش، كمال امانت و صداقت را از خود نشان داده است. و چون در روایات و اخبار قدیم مطالب غریب و دور از ذهن دیده می شود، در مقام پوزش از ذكر این مطالب می گوید: اگر ناظران و شنوندگان اخبار این كتاب به برخی داستان ها و قصه ها برخوردند كه عقل وجود آنها را انكار كند و گوش از شنیدن آنها تنفر حاصل نماید، نباید به من خرده گیری و عیب جوئی كنند، چرا كه این گونه اخبار را دیگران برای ما نقل كرده اند و ما نیز آنها را همانگونه كه شنیده ایم در كتاب خود آورده ایم.
مسعودی در مقدمه كتاب "مُرُوج الذَهَب" در باره تاریخ طبری می نویسد : «… تاریخ ابو جعفر طبری كه برتری بر كتب دیگر تاریخ دارد و افزون تر از آنهاست، جامع انواع خبرها و آثار و حاوی اقسام و فنون و علوم می باشد.»
"ابن اثیر" نیز در مقدمه كتاب خود به نام "الكامل فی التاریخ" می نویسد: «كتاب مذكور در نزد عموم محققان مورد اعتماد و در موارد اختلاف محل رجوع می باشد … و من از میان همه مورخان به طبری اعتماد كردم، زیرا وی از روی حق در این فن پیشوا می باشد.»
گروهی از مستشرقان، كتاب تاریخ طبری را به زبان های اروپائی ترجمه و تلخیص كرده اند تا دانشمندان و محققان غربی بیشتر از آن استفاده كنند.
خلاصه، كتاب تاریخ طبری یكی از منابع معتبر و با ارزش تاریخ عمومی و به ویژه تاریخ اسلام است كه حوادث تاریخ اسلام را بر اساس تاریخ هجری به صورت سال به سال نوشته است.
ولی باید توجه داشت كه این دیدگاه به این معنی نیست كه طبری توانسته است همه اخبار و حوادث را آن گونه كه اتفاق افتاده است ثبت كند، چنانچه خود طبری نیز در آغاز كتاب خود به آن اذعان نموده است.
اما نسبت به مذهب او و مسأله غدیر خم به آنچه در كتاب "روضات الجنات" مرحوم خوانساری آمده، بسنده می شود : «… بودن او از اهل مذهب حق ـ یعنی شیعه ـ نزد من رجحان دارد؛ و دلائل آن بدین شرح است:
1ـ طبری از شهری بوده است كه مردمان آنجا از قدیم معروف به تشیع بوده اند.
2ـ اقدام وی به تألیف كتابی در باره حدیث غدیر خم، در صورتی كه عموم اهل سنت و مخصوصاً متعصبان این طایفه به هیچ وجه راضی به نوشتن این گونه كتب نیستند.
3ـ پیروی نكردن طبری از هیچ یك از مذاهب چهارگانه اهل سنت كه تمام اهل سنت پیرو یكی از آن مذاهب می باشند؛ و غیر از طبری هیچ كس را از اهل سنت سراغ نداریم كه پیرو یكی از مذاهب چهارگانه نباشد.
هر چند به ظاهر از نظر رعایت جانب خلفاء و بزرگان دولت كه همگی پیرو مذهب تسنن بودند، تظاهر به مذهب اهل سنت داشته، ولی در باطن از پیروان مذهب تشیع بوده است.» (به نقل از "احوال و آثار طبری"، علی اكبر شهابی)
البته از دیدگاه ما نه نقل روایت غدیر خم دلیل بر شیعه بودن كسی می شود و نه عدم نقل آن دلیل بر شیعه نبودن؛ زیرا چه بسا محدث یا مورخی حدیث غدیر خم را در كتاب ویژه ای نوشته، و به این جهت در كتاب هایی دیگر خود آن را نقل نكرده، و از قضا آن كتاب كه ویژه غدیر نوشته شده به دست ما نرسیده است. پس نقل نكردن حدیث در یك كتاب نمی تواند دلیل عدم اعتقاد به امامت علی (علیه السلام) باشد؛ همانگونه كه نقل حدیث غدیر توسط برخی از بزرگان اهل سنت نیز نمی تواند دلیل به اعتقاد آنان به امامت علی (علیه السلام) باشد، بلكه در مواردی یقین داریم كه اعتقاد ندارد.
نتیجه آنكه ما نسبت به مذهب طبری قضاوت خاصی نداریم و دلیل نقل دیدگاه صاحب روضات الجنات در باره مذهب او و نقل حدیث غدیر توسط طبری این است كه بدانید دیدگاهها در باره طبری مختلف است. اما با این همه كتاب تاریخ او نیز نزد دانشمندان از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ بدون آن كه وجود لاطائلات تاریخی و وقایعی كه نزد ما مسلم البطلان است هم در آن قابل انكار نیست، همچنانكه خود ـ همچنانكه گذشت ـ انكار نكرده، بلكه اعتراف كرده است.

خدا نگهدار شما