پرسش

بسم الله الرحمن الرحیم
حركت جوهری یعنی چه؟
باتشكرفراوان

پاسخ

با سلام و تحیت.
دوست عزیز!

یكی از ابداعات و نوآوریهای صدرالمتألهین (ملا صدرا) نظریه حركت در مقوله جوهر است. وی به اموری بر این مدعای خود استدلال كرده كه روشن ترین آنها این است كه وقوع حركت در مقوله های چهارگانه عرضی بر وقوع حركت در مقوله جوهر دلالت می كند، زیرا وجود اعراض تابع وجود جواهر، و مستند به آنها است. پس هر حركتی در آنها نمی تواند بدون حركت در جوهر تحقق یابد.

توضیح مطلب آن كه تا قبل از ملاصدرا حركت به اعراض نسبت داده می شد، بدون آن كه جوهر حركتی داشته باشد. ولی ملاصدرا با توجه به حقیقت قیام به غیری اعراض به این حقیقت واقف شد كه مگر می شود موجودی كه قیام به غیر دارد، بدون حركت در جوهر خود، دچار تحول و حركت شود!

حركت در جوهر یعنی این كه صورتهای جوهری پیوسته متبدل می گردند و صورتی جایگزین صورت دیگری می گردد، و به عبارت دیگر ماده در هر لحظه صورتی متفاوت به خود می گیرد.

این تبدل صور دو گونه است:

1ـ تبدل خلع و لبس، یعنی صورتی از ماده خلع می گردد و صورت دیگری بر آن پوشیده می شود، مانند اینكه انسان لباسی را از تن بیرون آورده و لباس دیگری را بر تن می پوشد، این حركت را "حركت جوهری عرضی" می گویند.

2ـ تبدل لبس بعد از لبس، یعنی ماده صورت قبلی را از دست نمی دهد و آن را از تن بیرون نمی كند، بلكه صورت دیگری بر آن می پوشد، مانند انسانی كه بر لباس قبلی لباس دیگری بر تن نماید، این حركت را "حركت جوهری طولی" می گویند.

با این حساب حركت جوهری تنها به فلسفه صدرایی ـ یا حكمت متعالیه ـ مربوط است و به فلسفه مشاء و اشراق ارتباطی ندارد. همین امروز هم كسانی هستند ـ مثل مرحوم علامه محمد تقی جعفری ـ كه حركت جوهری را قبول ندارند.

پیروز باشید.

مشاوره مذهبی_ قم.