پرسش

بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام،
سئوال بنده در مورد قسمت آخر آیهء 228 سورهء مباركهء بقره هست. كه میفرماید: ” وَ لِلرِّجَالِ عَلَیهِنَّ دَرَجَة“
با مراجعه به تفاسیر المیزان و نمونه ذیل این آیهء شریفه، دریافتم كه منظور آیه از درجه ای كه مردان نسبت به زنان دارند؛ مربوط به رابطه و حقوق زن و شوهر است. حال سئوال این است كه 1) چرا در این آیه به جای لفظ ”شوهران یا همسران“ ، لفظ ”مردان“ بكار رفته؟! زیرا برداشتی كه از كلمهء ”مردان“ میشود، بطور عموم است؛ نه خاص رابطهء شوهر و زن!
2) اگر بطور عموم باشد؛ چه دلیلی دارد كه مردان جامعه نسبت به زنان، درجه و مرتبتی داشته باشند؟!
سپاسگزارم

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
توجه به نكات زیر می تواند تا حدودی مسئله را روشن كند.
1. به نظر نگارنده تا حدودی حق با شما است؛ اگر تنها این آیه را می داشتیم، و به سائر احكام شرعی نگاهی نمی كردیم، این آیه بیش را برتری حقوقی مردان نسبت به زنانشان را نشان نمی داد. به عبارت دیگر این آیه ناظر به احكام زن و شوهر است، ولی با توجه به احكام دیگر شرع می توان گفت این برتری اجمالا و به طور كلی وجود دارد؛ و شاید ـ و فقط شاید ـ تعبیر به رجال در اینجا اشاره ای اجمالی به ان حقیقت باشد.
2. ممكن است كه اگر تعبیر به ازواج می شد، این تعبیر اگر مستقل از سیاق و موقعیت آن در میان آیات مربوط به آن در نظر گرفته می شد، این معنا را می نمایاند كه اساسا برتری مردها بر زن ها در محدوده رابطه همسری و حقوق متقابل است، حال آن كه برتری نوعی مردها در مسائل حقوقی موجود در محدوده خانواده خلاصه نمی شود.
3. منظور از برتری مرد این است كه مردان نوعاً و عمدتاً در حیطه مسائل خطیر كه احیانا احتیاج به نوعی خشونت و تحمل عاطفی دارد ـ مانند مدیریت، قضاوت و رهبری ـ آمادگی بیشتری دارند. اسلام نخواسته است مدیریت بر زن تحمیل شود، چرا كه در غیر این صورت روحیه لطیف زن كه برای تربیت فرزندان و ایجاد محیط سالم روانی در خانواده و جامعه لازم است، به هدر رود.
روانشناسان امروز می گویند معمولا روحیه زنان برای مدیریت و كار زیگراگی مناسب است؛ یعنی باید زنان خود بتوانند برنامه كاری خود را تعیین كنند و هر وقت خواستند نیز آن را تغییر دهند. آنها می گویند این برای زنان سخت است كه برای آنان برنامه ای دیكته شود. به همین جهت بهترین كار برای آنان كار خانه، تربیت فرزندان و معلمی است؛ چرا كه در این كارها خود آنها اختیار تام دارند كه خود برنامه كاری را تعیین كنند. اگر همین مطلب را از روحیه معمول زنان بپذیریم، خواهیم دانست كه آنچه اسلام برای مردان و زنان مقرر داشته، بهترین تدبیر است كه كارهای مدیریت، قضا و رهبری را بر عهده مردان نهاده، و كار خانه و تربیت را بر عهده زنان نهاده است؛ و در عین حال بر مدیر لازم دانسته كه دست زنان را در مدیریت خانه بازبگذارد.
4. تعبیر "برتری نوعی" به این معنا است كه مرد و زن را بطور كلی با هم تصور و مقایسه كنیم؛ و این در حالی است كه در عالم مصداق زنهایی وجود داشته و دارند كه از بسیاری از مردان از بعضی جهات و یا تمام جهات فضیلت دارند.
در مورد بحث فلسفه تفاوت های مردان و زنان می توانید به كتاب ارزشمند "نظام حقوق زن در اسلام"، تألیف مرحوم استاد مطهری و خصوص این آیه به تفسیر نمونه ج2، ص157 رجوع كنید).
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.