پرسش

سلام
ایا در قران اشاره ای به حرام بودن مشروبات الكلی شده است و یا صرفا یك حكم ثانویه است.
با تشكر از شما

پاسخ

با سلام و تحیت. دوست عزیز!
خداوند متعال در آیه ای، به طور صریح، دستور به اجتناب و دوری كردن از شراب می دهد: « یَأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الخَْمْرُ وَ الْمَیْسرُ وَ الاَنصاب وَ الاَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» یعنی اى كسانى كه ایمان آورده اید شراب و قمار و بتها و ازلام ـ كه ظاهرا یكنوع بخت آزمائى بوده ـ پلیدند و از عمل شیطان. پس از آنها دورى كنید تا رستگار شوید.(مائده/90)
بررسی مراحل تحریم شراب در اسلام نكات درس آموزی دارد.
شرابخوارى و میگسارى در زمان جاهلیت و قبل از ظهور اسلام فوق العاده رواج داشت و به صورت یك بلاى عمومى درآمده بود، تا آنجا كه بعضى از مورخان مى گویند: عشق عرب جاهلى در سه چیز خلاصه مى شد: "شعر، شراب و جنگ!".
و نیز از روایات استفاده مى شود كه حتى بعد از تحریم شراب مساله ممنوعیت آن براى بعضى از مسلمانان فوق العاده سنگین و مشكل بود، تا آنجا كه مى گفتند: "ما حرم علینا شىء اشد من الخمر" یعنی هیچ حكمى بر ما سنگینتر از تحریم شراب نبود.
روشن است كه اگر اسلام مى خواست بدون رعایت اصول روانى و اجتماعى با این بلاى بزرگ عمومى به مبارزه برخیزد ممكن نبود، و لذا از روش تحریم تدریجى و آماده ساختن افكار و اذهان براى ریشه كن كردن میگسارى كه به صورت یك عادت ثانوى در رگ و پوست آنها نفوذ كرده بود، استفاده كرد. به این ترتیب كه نخست در بعضى از سوره هاى مكى اشاراتى به زشتى این كار نمود؛ چنانكه در آیه 67 سوره نحل مى خوانیم:«و من ثمرات النخیل و الاعناب تتخذون منه سكرا و رزقا حسنا» یعنی از میوه هاى درخت نخل و انگور، مسكرات و روزیهاى پاكیزه فراهم مى كنید. در اینجا سكر یعنى مسكر و شرابى را كه از انگور و خرما مى گرفتند، درست در مقابل رزق حسن قرار داده ، و آن را یك نوشیدنى ناپاك و آلوده شمرده است.
ولى عادت زشت شرابخورى از آن ریشه دارتر بود، كه با این اشاره ها به كلی ریشه كن شود. بعلاوه كه شراب بخشى از در آمدهاى اقتصادى آنها را نیز تامین مى كرد.
لذا هنگامى كه مسلمانان به مدینه منتقل شدند و نخستین حكومت اسلامى تشكیل شد، دومین دستور در مذمت شرابخوارى به صورت قاطعترى نازل گشت، تا افكار را براى تحریم نهائى آماده تر سازد.
در این موقع بود كه آیه 219 سوره بقره نازل گردید: «یسئلونك عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم كبیر و منافع للناس و اثمهما اكبر من نفعهما» در این آیه ضمن اشاره به منافع اقتصادى مشروبات الكلى براى بعضى از جوامع، همانند جامعه جاهلیت، اهمیت خطرات و زیانهاى بزرگ آن را كه به درجات از منافع اقتصادى آن بیشتر است، یادآور مى شود.
به دنبال آن در آیه 43 سوره نساء ـ «یا ایها الذین آمنوا لا تقربوا الصلوة و انتم سكارى حتى تعلموا ما تقولون» ـ به مسلمانان صریحا دستور داده شد كه در حال مستى هرگز نماز نخوانند، تا بدانند با خداى خود چه مى گویند.
البته مفهوم این آیه آن نبود كه در غیر حال نماز، نوشیدن شراب مجاز بود، بلكه برنامه همان برنامه تحریم تدریجى و مرحله به مرحله بود. به عبارت دیگر این آیه نسبت به غیر حال نماز سكوت داشت و صریحا چیزى نمى گفت.
آشنائى مسلمانان به احكام اسلام و آمادگى فكرى آنها براى ریشه كن ساختن این مفسده بزرگ اجتماعى كه در اعماق وجود آنها نفوذ كرده بود، سبب شد كه دستور نهائى با صراحت كامل و بیان قاطع كه حتى بهانه جویان نیز نتوانند به آن ایراد گیرند نازل گردید.
تحریم نهایی خمر در آیه ای كه در صدر كلام آوردیم ـ مائده/90 ـ واقع شد.
جالب توجه اینكه در این آیه با تعبیرات گوناگون ممنوعیت این كار مورد تاكید قرار گرفته است:
1- آیه با خطاب "یا ایها الذین آمنوا" شروع شده، اشاره به اینكه مخالفت با این حكم با روح ایمان سازگار نیست .
2- بعد از آن كلمه "انما" كه براى حصر و تاكید است به كار رفته.
3- شراب و قمار هم ردیف انصاب (بتهائى كه شكل مخصوصى نداشتند و تنها قطعه سنگى بودند) ذكر شده است و نشان مى دهد، خطر شراب و قمار به قدرى زیاد است كه در ردیف بت پرستى قرار گرفته است.
به همین دلیل در روایتى از پیامبر(ص) مى خوانیم: «شارب الخمر كعابد الوثن» یعنی شرابخوار همانند بت پرست است.
4- شراب و قمار و همچنین بت پرستى و ازلام (یك نوع بخت آزمائى) همگى به عنوان رجس و پلیدى شمرده شده اند، و این از تعابیر شدید در مذمت یك چیز است.
5- تمام این اعمال جزء اعمال شیطانى قلمداد شده است.
6- سرانجام فرمان قاطع براى اجتناب از آنها را صادر كرده و مى فرماید: "فاجتنبوه".
باید توجه داشت كه "اجتناب" مفهومى رساتر از "حرمت" است، زیرا معنى اجتناب فاصله گرفتن و دورى كردن و نزدیك نشدن است، كه بمراتب از جمله "حرام است" یا "ننوشید" رساتر مى باشد.
7- در پایان این آیه مى گوید: این دستور به خاطر آن است كه شما رستگار شوید. «لعلكم تفلحون» یعنى بدون آن رستگارى ممكن نیست.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتب تفسیری به ذیل آیه مورد نظر، و به ویژه به تفسیر نمونه، ج 5 ، مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.