پرسش

چگونه می توان ثابت كرد كه علم خدا نامحدود است؟
آیا می توان زمانی متصور شد كه به غیر از خدا هیچ موجودی وجود نداشت؟

پاسخ

برادر عزیز!
در ذیل نظر حكمای اسلامی، در مورد سؤال، برای شما عرضه می شود. استدلالهای فلسفی تنها بر عقل و دریافتهای عقلی تكیه دارند. نگارنده در صدد ارزیابی موضوع نیست.
حكما می فرمایند:
همانگونه كه هستی خداوند نامتناهی است، علم او هم نامتناهی است؛ زیرا همه اوصاف الهی ـ از جمله علم او ـ عین ذات اویند، و لذا بی نهایت بودن ذات مقتضی بی نهایت بودن علم او هم هست.
حكما برای اثبات این مطالب ادله بسیاری اقامه كرده اند كه به ذكر یك برهان بسنده می شود.
چون ذات حق تمام حقیقت هستی و بی نهایت است، پس علم او به ذات خود و ظهور و انكشاف ذات خویش برای حضرت حق مساوق با علم او به كلیه حقایق هستی و جمیع مراتب وجود خواهد بود. و از آنجا كه علم به ذات به علم حضوری بر هر ذی شعوری معلوم است، علم حضرتش به ذات خود مساوق با علم حضوری او به همه حقائق عالم می باشد.(ر.ك. به حكمت الهی، الهی قمشه ای، ج1، ص254)

از دیدگاه حكما تصور زمانی كه غیر از خدا موجودی وجود نداشته، ناممكن است. دلیل آنان بر این ادعا آن است كه خداوند فاعل بالعنایه یا بالرضا است؛ یعنی داعی و انگیزه او بر كارش، فقط ذات فاعل است نه غرض زائد بر ذات. به عبارت ساده، افعال خدا برای وصول به غرضی و رفع نیازی نمی باشد، بلكه افعال او تابع و لازمه ای بر ذات حضرتش می باشد. اقتضای ذات انجام افعال خداوند است.
بنابر این مقدمه، هرگز فعل از ذات فاعل كه همان ذات الهی است، انفكاك پیدا نكند، چون ذات الهی در منتها درجه كمال، علم و قدرت است (نامتناهی است)، و خلق از كمال ذاتی خداوند ظهور پیدا می كند، و اراده ذاتی اوست كه سبب ایجاد موجودات می گردد، پس افعالش به طور اجمال از وی منفك نگردد.
كمال علم و قدرت او همواره بوده، پس خلق نیز باید همواره بوده باشد. (ر.ك. به حكمت الهی، الهی قمشه ای، ج1، ص30)
نتیجه آنكه: از آنجا كه خداوند كه فاعل بالذات است ـ و لذا انفكاك فعل از فاعل، نسبت به خدا، ناممكن است ـ جهان كه فعل او است، همواره با او بوده است.

خدا نگهدار شما.