پرسش

باسلام- آیا حداسراف در آیه كلوا واشربواولاتسرفو در روایات واحادیث حدی برای آن تعیین شده است .بطورمثال حداسراف برای انسان در مورد خوردن گوشت " خرما"و.... به چه اندازه است

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
با توجه به معنی اسراف می توان تا اندازه ای، حدود آن را مشخص كرد. اسراف به معنی خارج شدن از حد اعتدال است، بی آن كه چیزی در ظاهر ضایع شده باشد ـ (التحقیق فی الكلمات القرآن كریم، تحت ماده "سرف") ـ مثل آن كه ما لباس گران قیمتی بپوشیم كه بهای آن بیش از حدی باشد كه حفظ آبرو و موقعیت اجتماعی ما اقتضا دارد؛ یا غذایی تهیه كنیم كه با قیمت آن بتوان چندین برابر غذای مورد نیاز خود را تهیه و آماده سازیم.
آنچه كه در احادیث درباره اسراف به چشم می خورد بیشتر به نمونه های اسراف اشاره دارد. از جمله این كه از رسول اكرم(ص) روایت شده كه فرمودند: "إنّ من السرف أن تأكل كلما اشتهیت" یعنی اسراف است كه انسان هر آن چه را كه بدان میل پیدا دارد بخورد.(تنبیه الخواطر، ص456)
و یا از امام صادق(ع) روایت شده: "أدنی الإسراف هراقه فضل الأناء" یعنی پایین ترین مرتبه اسراف به دور ریختن آب ته ظرف است.(بحارالأنوار، ج72، ص303)
حتی در احادیثی انداختن هسته خرما نیز اسراف شمرده شده است ـ (بحارالانوار، ج68، ص346؛ و ج72، ص303) ـ البته این در زمانی است كه از آرد هسته خرما نوعی نان ـ ولو نان نامرغوب ـ تهیه می كردند. احادیث اسراف را می توانید در كتاب "میزان الحكمة"، تألیف محمد محمدی ری شهری، ماده "سرف" مطالعه نمایید.
اما به یك نكته باید توجه كرد؛ وآن این كه اسراف در دو سطح تعریف می شود: یكی اسراف فقهی است و دیگری اسراف اخلاقی.
اسراف فقهی بر اساس معیار عرف تعیین می شود. هر عملی كه عرفا اسراف محسوب است، اسراف فقهی است. در این تعریف ممكن است اسراف در جامعه ای با اسراف در جامعه ای دیگر متفاوت باشد، ولو نیازهای آن دو جامعه یكسان باشد.
اسراف اخلاقی بر اساس نیازهای واقعی تعریف می شود. هر عمل و مصرفی كه بیش از حد نیاز باشد، اسراف اخلاقی است، ولو از دید اجتماع زیاده روی نباشد.
در آخر ذكر این نكته خالی از لطف نیست كه اسراف معانی گسترده ای دارد و همان گونه كه در مسایل ساده ای مانند خوردن و آشامیدن مطرح می شود، در موارد دیگر نیز به كار رفته است. به طور مثال، گاه در انتقام گیری و قصاص بیش از حد آمده ـ چنان كه در آیه 33 سوره مباركه اسراء آمده است ـ و گاه در انفاق و بذل و بخشش بیش از اندازه ـ چنان كه در آیه 67 سوره مباركه فرقان آمده است ـ و گاه در داوری كردن و قضاوت نمودن كه منجر به كذب و دروغ می شود ـ چنان كه در آیه 28 سوره مباركه غافر، "مسرف" و "كذاب" در ردیف هم قرار گرفته اند ـ و گاه در اعتقادات كه منتهی به شك و تردید می شود ـ همان گونه كه در آیه 34 سوره مباركه غافر، مسرف و "مرتاب" در كنار هم آمده اند ـ و گاه به معنای برتری جویی، استكبار و استثمار نیز آمده ـ چنان كه درباره فرعون در آیه 31 سوره مباركه دخان آمده است.
قدر مشترك در همه این موارد خروج از اعتدال است.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.