پرسش

سه ایه در مورد اثبات معاد وتفسیر انها

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
قرآن به روشهای متنوعی بر معاد استدلال كرده است. ما در اینجا ـ همانطور كه خواسته اید ـ سه روش "دلیل صدق"، "دلیل رحمت" و "دلیل حكمت" را انتخاب كرده ایم.
یكی از روش های اثبات معاد "برهان صدق" است، كه این آیه بدان اشاره دارد: «والّذین آمنوا وعملوا الصالحات سندخلهم جنّات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها أبداً وعد الله حقّاً ومن أصدق من الله قیلاً» یعنی آنان را كه به خدا گرویدند و كار شایسته انجام دادند به زودی به بهشتی درآوریم كه زیر درختانش نهرهایی جاری است، تا منزلگاه ابدی آنان باشد، وعده خدا حق است و كیست كه در گفتار، راستگوتر از خدا باشد؟(نساء/122)
بنابراین، در امر بهشت و معاد و جهان آخرت حق تعالی أصدق الصادقین است.
بر این اساس، می توانیم چنین استدلال كنیم كه حق تعالی در امر معاد و جهان آخرت راستگوترین راستگویان است(صغرا)، و هر چه را كه راستگوترین راستگویان خبر داد یقیناً واقع می شود(كبرا)؛ در نتیجه معاد، دوزخ و بهشت یقیناً واقع می شود. پس از صدق مُخبر(گزارش دهنده) پی به صدق خبر(گزارش و مفاد آن یعنی معاد) خواهیم برد.
روش دیگری كه قرآن برای اثبات معاد بدان تكیه می كند "برهان رحمت" است؛ یعنی خداوند رحمتش اقتضا می كند كه برای بشر، روز واپسینی قرار داده باشد. رحمت خدا به این است كه هر صاحب لیاقتی را به كمال خود برساند، و هیچ كس را ابتر و بی نصیب و ناقص وانگذارد. این هدف در این دنیای فانی و زودگذر حاصل نمی شود.
خداوند در این باره می فرماید: «قل لمن ما فی السموات و الارض قل لله كتب علی نفسه الرحمة لیجمعنكم الی یوم القیامة لاریب فیه الذین خسروا أنفسهم فهم لایؤمنون» یعنی ای پیامبر! بگو آن چه در آسمانها و زمین است از آن كیست؟ بگو از آن خداوند و برای رسیدن به خدا است. او رحمت را برای خود لازم شمرده، و همه شما را در روز قیامت كه شكی در آن نیست جمع خواهد كرد؛ ولی كسانی كه خود را با فریب دنیا به زیان افكنده اند ایمان نمی آورند.(انعام/12)
توسل به برهان حكمت نیز از دیگر روش های اثبات معاد در قرآن است. برهان حكمت، یعنی برهانی كه حد وسط آن حكمت خدا است، كه در آیاتی مطرح شده است؛ مانند این آیه كه می فرماید: «أفحسبتم أنّما خلقناكم عبثاً وأنّكم إلینا لاترجعون» یعنی آیا می پندارید ما شما را بیهوده آفریده ایم و به سوی ما بازگشت نخواهید كرد؟(مؤمنون/115) هرگز چنین نیست و از خداوند كار بیهوده و عبث سر نخواهد زد؛ زیرا در جهان بینی توحیدی ثابت است كه خداوند متعال حكیم و بی نیاز است.
بنابراین جهان آفرینش كه عنوان "مخلوق خدا بودن" همراه آن است و از مبدئی حكیم پدید آمده، قطعاً هدفی دارد كه بدون رسیدن به آن، ناقص خواهد بود، و آن همانا به تحقق صحنه قیامت است كه ویژگی های فراوان كمال، ثبات و... را دارد و صحنه دنیا چنین نیست؛ زیرا همگان آن را مشاهده می كنند، و سرتاسر دنیا را پدیده های همگون و ناهمگون از قبیل مرگ و زندگی، كمبود و كاستی، درگیری و جدال، محرومیت و ستمگری، ناكامی و تباهی تشكیل داده است و پایانی برای این دور به ظاهر باطل نیست؛ پس نمی تواند مطلوب حقیقی و هدف واقعی از خلق باشد.
برای مطالعه بیشتر می توانید از كتاب "معاد در قرآن"، ج4، تالیف آیت الله جوادی آملی، قم: اسراء، بهره مند شوید.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.