پرسش

با سلا م
می خواستم سوال كنم كه راه عشق به خدا چیست و انسان چگونه می تواند عاشق خدا شد در حالی كه خدا از جنس ما نیست؟

پاسخ

دوست عزیز!
شما از نقطه خوبی سخن را آغاز كرده اید. هر محبتی نیاز به تشابه بین عاشق و معشوق و یا محب و محبوب دارد. این از مسلمات دریافتهای عرفا و معلمان اخلاق است.(ر.ك. به "احیاء العلوم"، نوشته امام محمد غزالی، بحث محبت و یا "المحجة البیضاء فی احیاء الاحیاء"، بحث محبت. كتاب اخیر تحت نام "راه روشن" به فارسی ترجمه شده است.)
لذا است كه اولا، تا معرفت به معشوق نباشد محبت نیست؛ و ثانیا، باید خود را شناخت. پس از این دو مرحله كه تشابه كار خود را می كند.
حقیقت این است كه وجود انسان از خدا بیگانه نیست، و خدا این را با «إنا لله و إنا إلیه راجعون» به ما گوشزد كرده است. این ماییم كه نه خود را، ونه خدا را به درستی نشناخته ایم.
تعبیر «نفخت فیه من روحی» روشن ترین تعبیر برای نشان دادن این قرابت بین خدا و بندگان او است.
«من عرف نفسه فقد عرف ربه» نیز اشاره ای دیگر به همین مطلب است.
اما نكته ای كه هست آن كه گاه زنگارهای دل مانع از شناخت صحیح خود و خدا است. وقتی غرق در مادیات می شویم گمان می كنیم كه ما هر چه هستیم همین خورد و خوراك و لذت دنیایی است، و در آن صورت خود را از خدا و خدا را از خود بیگانه می بینیم.
حقیقت این است كه دل در صورت اولیه خویش و قبل از آنكه محجوب به حجابها گردد و صورت اصلی خود را از دست بدهد، مستغرق در شهود حق و واله و عاشق حضرت حق، بلكه عین عشق است. اما با محجوب شدن دل، محبت و عشق خدا نیز در حجاب قرار می گیرد و برای بار یافتن دوباره به بارگاه شهود و عشق الهی، باید در پرتو مجاهدت و تلاش، حجاب ها و پرده های حایل میان عاشق و معشوق را كنار زد. با كنار رفتن حجابها حب حق ظاهر می شود و به میزان استمرار مجاهدت، حب به حق هم بیشتر از پیش ظاهر می گردد، تا منتهی به عشق شود و بار دیگر عشق الهی كه در پس پرده های نورانی و ظلمانی وجود داشته با برطرف شدن حجابها ظاهر گردد، و انسان به اصل فطرت خود واصل شود.
"بشنو از نی چون حكایت می كند
و از جداییها شكایت می كند"
"كز نیستان تا مرا ببریده اند
از نفیرم مردوزن نالیده اند"
"سینه خواهم شرحه شرحه از فراق
تا بگویم شرح درد اشتیاق"
"هر كسی كو دور ماند از اصل خویش
باز جوید روزگار وصل خویش"
"آتش است این بانگ نای و نیست باد
هر كه این آتش ندارد نیست باد"
"آتش عشق است كاندر نی فتاد
جوشش عشق است كاندر می فتاد"
"هر كه را جامه ز عشقی چاك شد
او ز حرص و عیب كلی پاك شد"
عرفا معتقدند عشق غریزه ای الهی و الهامی آسمانی است كه با نفخ روح در انسان بوجود می آید، و پس از تعلق یافتن به بدن در حكم غریب دور از خانمان و موطنی درآمده كه دائما به فكر جایگاه اصلی و موطن حقیقی خود است. به عبارت دیگر آنها معتقدند انسان عبارت از موجودی است كه دوست می دارد؛ و اگر خدا محبوب و معشوق واقعی انسان باشد می تواند با بدست آوردن صفات محبوب و معشوق در او محو شود و بار دیگر به او باز گردد؛ كه به فرموده قرآن : «انا للّه و انا الیه راجعون» یعنی ما همه از خدائیم و به او باز گردانده می شویم.
"هر كسی كو دور ماند از اصل خویش
باز جوید روزگار وصل خویش"
كوتاه سخن آنكه برای رسیدن به عشق خدا باید با گذشتن از مرحله حیوانیت به مرحله انسانیت رسید كه همان جنبه الهی انسان است؛ زیرا نفس ناطقه انسانی شعله ای است از مشعل جلال حق، و پرتوی است از اشعه جمال مطلق، گلی است از گل زار عالم قدس؛ و از این جهت است كه وقتی از روح انسانی سئوال شد، خطاب رسید كه «قل الروح من امر ربی» یعنی بگو روح از عالم امر پروردگار من است. و در حق آدم (ع) فرمود: «إنی جاعل فی الارض خلیفة» یعنی بدرستی كه من از برای خود در زمین خلیفه قرار می دهم.
اما این خلافت كه شرط رسیدن به عشق خداست، ظهورش در عمل به تكالیف الهی است؛ هر چند صرف اطاعت برای عشق كافی نیست، بلكه روح صاف و فطرت سازگار و تربیت شده هم می خواهد.
علمای اخلاق عشق و محبت را حقیقتی مستقل می دانند كه مومن باید در عین ایمان و اطاعت، محبت و عشق به خدا نیز داشته باشد.
خداوند تنها در ستایش جمعی از برگزیدگان مؤمنین می فرماید: «یحبهم و یحبونه» یعنی خدا ایشان را دوست دارد و ایشان هم خدا را دوست دارند.
اما اگر بخواهیم كمی زمینی تر و ملموس تر سخن بگوییم، برای شما توصیه ای را كه حضرت آیت الله بهجت در این گونه موارد دارند، می آوریم. ایشان می فرمایند: شخص باید از معصیت عملی و اعتقادی پرهیز كند. مراد از معصیت عملی، تخلف از وظائف فقهی و اخلاقی است؛ و مراد از معصیت اعتقادی، اجازه ورود افكار و قضاوتهای غیر صحیح در دل است. محدوده آن عمل و این اعتقاد را هم معلومات ما مشخص می كنند. ما به هر آنچه می دانیم موظفیم و نه بیشتر. بله یكی از وظائف ما هم یادگیری هر چه بیشتر ما است. هر روز سعی كنیم مطلبی از تعالیم دین را یاد بگیریم، و از آن پس بدان عمل كنیم. اگر چنین كنیم بقیه راه را خود خدا متكفل خواهد شد. خود او دست ما را خواهد گرفت و به سر منزل مقصود می رساند. «إن تتقوا الله یعلمكم الله» یعنی اگر تقوا پیشه كنید، خدا آنچه را نمی دانید به شما می آموزد. «إن تتقوا الله یجعل لكم مخرجا» یعنی اگر تقوا پیشه كنید، خدا برای شما راه خروج از مهالك را نشان می دهد. و تقوا ـ یعنی خداترسی ـ به همان است كه گفتیم. عمل به آنچه می دانیم و سعی ممكن در یادگیری آنچه نمی دانیم. والسلام.
برای كسب اطلاعات بیشتر به كتاب "معراج السعاده" از ملا احمد نراقی، "حكمت الهی" از مرحوم الهی قمشه ای، "فلسفه عرفان" از دكتر سید یحیی یثربی و "خطبه همام" نهج البلاغه و "مقالات" از استاد محمد شجاعی و ... مراجعه شود.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.