پرسش

بسمه تعالی
با سلام خدمت شما
سوال: تكبر چگونه بوجود می آید و چگونه میتوان آن را از خود دور كرد؟

پاسخ

دوست عزیز و گرامی:بزرگان اخلاق گفته اند: اساس تكبّر این است كه انسان از اینكه خود را برتر از دیگرى ببیند احساس آرامش كند، بنابراین تكبّر از سه عنصر تشكیل مى شود: نخست اینكه براى خود مقامى قائل شود، دیگر اینكه براى دیگرى نیز مقامى قائل شود و در مرحله سوم مقام خود را برتر از آنها ببیند و احساس خوشحالى و آرامش كند.
از همین رو گفته اند تكبّر(خود برتربینى) با عجب(خود بزرگ بینى) تفاوت دارد، در عجب هیچ گونه مقایسه اى با دیگرى نمى شود، بلكه انسان به خاطر علم یا ثروت یا قدرت و یا حتّى عبادت، خود را بزرگ مى بیند، هر چند فرضاً كسى جز او در جهان نباشد، ولى در تكبّر حتماً خود را با دیگرى مقایسه مى كند و برتر از او مى بیند.
واژه «كبر و تكبّر» گاه به آن حالت نفسانى كه در بالا اشاره شد گفته مى شود و گاه به عمل یا حركتى كه ناشى از آن است، مثلا چنان مى نشیند یا راه مى رود و سخن مى گوید كه نشان مى دهد خود را برتر از همه اطرافیانش مى بیند، این اعمال و حركات را نیز تكبّر مى نامند كه ریشه اصلیش همان حالت باطنى و درونى است.ـ
نشانه هاى تكبّر، بسیار زیاد است، از جمله اینكه افراد متكبّر انتظارات زیادى از مردم دارند، انتظار دارند دیگران به آنها سلام كنند، كسى پیش از آنها وارد مجلس نشود، همیشه در صدر مجلس جاى گیرند، مردم در برابر آنها كوچكى كنند، كسى از آنان انتقاد نكند و حتّى پند و اندرز نگوید، همه براى آنها امتیازى قائل شوند و حریمى نگه دارند، مردم در برابر آنها دست به سینه باشند و همیشه از عظمت آنان سخن بگویند.
بدیهى است ظهور و بروز این حالات تابع درجه شدّت و ضعف تكبّر است، در بعضى همه این نشانه ها ظاهر مى شود و در بعضى قسمتى از اینها!
این حالات و حركات ریشه هاى درونى دارد، گاه بسیار ضعیف و پنهان است به طورى كه ممكن است افراد در برخوردهاى نخستین هرگز متوجّه آن نشوند و حتّى این صفت مذموم را با نقطه هاى مثبت و قوّت(مانند اعتماد به نفس و بزرگى شخصیّت) اشتباه كنند و گاه به قدرى آشكار است كه هر كس از دور متوجّه آن مى شود.
درمان تكبّر .
بزرگان اخلاق در باره راه درمان تكبّر، بحثهاى بسیار مشروح دارند كه غالب آنها بر این محور دور مى زند كه راه درمان تكبّر، دو راه است: راه «علمى» و راه «عملى».
امّا راه علمى، به این صورت است كه افراد متكبّر در باره خود بیندیشند كه كیستند و چیستند؟ و كجا بودند؟ و به كجا مى روند؟ و سرانجام كار آنها چه خواهد شد؟
و نیز در باره عظمت خداوند بیندیشند و خود را در برابر ذات بى مثال او ببینند.
تاریخ سراسر عبرت جهان را بررسى كنند، در باره سرنوشت فرعونها و نمرودها و
كسراها و خاقانها و قیصرها و سرانجام كار هریك كمى مطالعه كنند تا بدانند پیروزى هاى زودگذر جهان چیزى نیست كه بتوان بر آن تكیه كرد و آن را نشانه بزرگى شمرد.
انسانى كه در آغاز، نظفه بى ارزشى بوده و در پایان مردار گندیده اى مى شود و چند روزى كه در میان این دو زندگى مى كند، چیزى نیست كه به خاطر آن مغرور شود و فخرفروشى نماید.
و امّا درمان تكبرّ از طریق عملى به این طریق حاصل مى شود كه سعى كند اعمال متواضعان را انجام دهد تا این فضیلت اخلاقى در اعماق وجود او ریشه بدواند، در برابر خداوند و خلق او تواضع كند، سر به سجده و بر روى خاك نهد و لااِلهَ اِلاَّ اللهُ حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَكَ تَعَبُّداً وَ رِقّاً لا مُسْتَنْكِفاً وَ لا مُسْتَكْبِراً و مانند این جمله ها را تكرار كند.
لباس ساده بپوشد، غذاى ساده بخورد، با خادمان یا كارگرانش بر سر یك سفره بنشیند، در سلام كردن بر دیگران تقدّم جوید، صدر مجلس ننشیند و در راه رفتن بر دیگران پیشى نگیرد.
با كوچك و بزرگ گرم بگیرد و از همنشینى با افراد متكبّر و مغرور بپرهیزد و در عمل امتیازى براى خود بر دیگران قائل نشود، خلاصه آنچه را نشانه تواضع یا از مظاهر آن است در عمل و سخن به كار بندد و سعى كند حالت و عادت و سپس ملكه او گردد.
برای مطالعه بیشتر به آدرس زیر مراجعه فرمائید.موفق و موید باشید.

http://www.makaremshirazi.org/books/persian/Akhlagh/a05.htm