پرسش

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام
- لطفا" راجع به كتاب "كنز الدقائق" تا حد امكان توضیحاتی مرقوم فرمایید.
- همچنین راجع به كتاب "بحر المعارف" نوشته یا تالیف "عبدالصمد همدانی"
- اعتباراحادیث كتاب "اللولو والمرجان" تالیف "محمد فواد عبدالباقی" تا چه حدی میباشد ؟
والسلام

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
1 ـ بزرگترین و آخرین اثر به جا مانده از محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، تفسیر "كنزالدقائق و بحرالغرائب" است، كه بسیاری از علما و بزرگان از این تفسیر و مؤلف آن به بزرگی یاد كرده اند، و آن را ستوده اند.
آنچه كه او در این تفسیر گفته و آورده، به تفكیك مباحث، از قرار ذیل است:
1. قرائت.
2. وجوه اعراب الفاظ و جملات.
3. سایر بحث های صرفی و نحوی، و معانی و بیان ـ به مقدار ضرورت مقام.
4. ربط الفاظ و آیات به یكدیگر.
5. نقل اقوال دیگران، در زمینه مباحثی كه ذیل آیه به مناسبت آمده است.
6. نشان دادن صحت بعضی از آن اقوال، با كمك و استناد به روایات وارده از ناحیه مقدسه معصومین ـ صلوات الله علیهم اجمعین.
7. بحث مستوفی در شناخت لغات و الفاظ و مفرادت.
ایشان كم و بیش، در این زمینه مطالبی را گوشزد می كند كه نشان دهنده صاحب نظر بودن او در واژه شناسی و مشی او در آن است، مثل بحث اشتقاق.
8. نقل روایات وارده در ذیل آیات. او در انتخاب احادیث و ترجیح قولی بر قول دیگر بسیار ذوق سلیم و عالمانه ای دارد.
او بیشترین استفاده را در بحث های ادبی خود از "أنوارالتنزیل" بیضاوی می كند، و سپس از تفاسیر دیگری مانند "الكشاف" و "مجمع البیان"؛ ولی او در این استفاده، به نقل تنها قناعت نكرده، بلكه آن ها را بسط و تفصیل داده و یا تكمیل و پخته تر می كند، و در بعضی موارد نیز نظرات آنان را نپذیرفته و دست به نقد آن ها می زند.
و دیگر این كه، در مواردی، جهت تكمیل مطالب خود نقلی از اقوال صوفیه می كند، البته با عباراتی كه مبین اعتقاد او بر بطلان مشی آنان است.
با این همه او اقوالی را از "بعضی فضلاء" ـ به تعبیر خودش ـ نقل می كند كه در آن ذوق عرفانی اصطلاحی، به روشنی پیداست.
در قسمت نقل روایات، آنچه كه در تفسیر "نورالثقلین" آمده، در این تفسیر نیز هست، به اضافه سندهای آن روایات. او نواقص تفسیر"نورالثقلین" را از تفاسیری مانند "شرح الآیات الباهره" جبران می كند.
به طور كلی می توان گفت یكی از وجوه بارز این تفسیر توجه به تأویل قرآن ـ البته نه به اعتماد متصوفه، بلكه بر اساس روایات معصومین ـ در كنار تفسیر ان است.
2 ـ "بحرالمعارف" تألیف شیخ عبدالصمد همدانی از علمای نیمه اول قرن چهارده هجری قمری است و آن كتابی است مبسوط در عرفان و تصوف و اخلاق؛ این كتاب آمیخته ای است از نثر و نظم فارسی و عربی، كه با شرایط دعا و زهد، و نیز شرایط و آداب ذكر و اقسام آن شروع می شود، و در ادامه به مقامات استاد و شرایط وی(كه در این مبحث درباره صحت طریقه شیعه اثنی عشری نیز مباحثی مطرح شده است)، و شرایط مرید می پردازد. مهمترین و عمده ترین بخش كتاب مبحث نبوت و ولایت است، و آخرین مبحث این كتاب نیز به تواضع و فوائد آن اختصاص دارد. این كتاب بسیار خواندنی است. نویسنده در عین آن كه عارف و اهل سیر و سلوك است فقیه است و لذا از مشی عالمانه تخطی نمی كند.
3 ـ دوست گرامی! كتابی به نام"لؤلؤ و مرجان" از تألیفات محمدفؤاد عبدالباقی سراغ نداریم، تا درباره احادیث آن سخنی بگوییم. آنچه ما می شناسیم كتابی به همین نام تألیف محدث نوری است.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.