پرسش

ملاكهای داوری درباره حقانیت ادیان چیست.
یعنی چه امتیازی یك دین را بر دین دیگر برتری می دهد.

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
در این باره ملاك های زیادی بین متفكران مسلمان و غیرمسلمان بیان شده است كه همه آن ها مورد قبول نیست.
برخی متفكران غربی اصولاً همه ادیان را حق می دانند(پلورالیزم دینی)؛ و برخی یك دین را حق، و بقیه را مشمول همان دین می دانند(شمول گرایی دینی)، و برخی منحصراً یك دین را حق و بقیه را باطل می دانند(انحصارگرایی).
در ابتدا باید بدانیم كه ارزیابی و ترجیح ادیان نسبت به هم نمی تواند با معیاری دینی باشد كه لازمه اش دور است و باطل؛ بلكه معیار این ارزیابی عقل به معنای اعم كلمه است.
اگر به بحثهای آكادمیك رجوع كنیم می گویند سنت فلسفی قبل از كانت در این ارزیابی عقل فلسفی بوده است؛ و با آمدن كانت عقل فلسفی تضعیف شد، و ملاكهای دیگری مطرح شد.
این ملاكها خود موجب ظهور مكاتب فلسفی متعدد در چند قرن اخیر شده است.(ر.ك. به كتاب سنت و سكولاریزم ـ مقاله "معنویت، گوهر ادیان"، مصطفی ملكیان)
با این وجود، ما نباید سنت های آكادمیك را با آنچه در روان انسان های سالم و طبیعی می گذرد، و به دنبال آن به حقانیت دین و مذهبی ایمان می آورند اشتباه بگیریم. این مكاتب شأن و ارزشی ندارند، مگر آن كه بتوانند راهنما و یادآور همان طریقه معهود انسانهای طبیعی و نرمال باشند؛ و البته گاه با تحلیلهای همراه با افراط و تفریط مایه گمراهی هم می شوند.
ادیان بر فلاسفه عرضه نشده اند تا معیارهای كلاسیك فلسفی برای ارزیابی آن لازم باشد؛ بلكه ادیان بر انسانهای عادی نازل شده، و به تبع آن انسانهای طبیعی و سالم به دین حق گرویده اند و انسانهای ناسالم به دشمنی با آن پرداخته اند.
معیار قضاوت انسان در ارزیابی دین، عقل و فطرت به همراه تجربه و دانش انسانی است. عقل نظری به انسان می گوید چه می تواند باشد و چه نمی تواند باشد؛ و عقل عملی به انسان نهیب می زند كه چه كارهایی خوب است و چه كارهایی بد. در این میان با ابزار عقل و فطرت باید به سراغ ادیان رفت و بهترین را برگزید.
"فبشر عباد الذین یستمعون القول و یتبعون أحسنه"
به عبارت دیگر، عقل فلسفی چهارچوب منطقی انتخاب را تعیین می كند. با این معیار بسیاری از دین نماها از دائره انتخاب بیرون می شوند؛ دینهایی كه ادعاهایی می كنند كه عقل بطلان آن را ثابت می كند؛ مثل بت پرستی و شرك و مثل آن. پس از این مدارك تاریخی در صدق مدعیان رسالت و تقدم و تأخر آن و بالاخره توجه به مطابقت ادعاها با تعالیم و نتائج آن، و بالاخره رجوع به نمونه های عالی تربیت شده در این ادیان و نحوه پاسخگویی هر یك به نیازهای انسان و .... می بایست پس از ایمان به خدا توكل بر او و دعای به درگاه او برای آن كه هدایت خود را شامل حال كند، لازم است. خداوند كسی كه خود را از هوا و هوس فارغ كند، و به دنبال حق باشد، را تنها نخواهد گذاشت.
برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.
مشاوره مذهبی ـ قم.