پرسش

بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام و خسته نباشید مجدد
قبل از اغاز زمان چه بوده است؟عالم در چه ظرفی جای گرفته است؟در مورد سوال اول لازم است كه این توضیح را عرض كنم كه زمان از جایی شروع شده است. قبل از این مبدا زمان چه بوده است؟
با كمال تشكر
و من الله التوفیق!

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
نگارنده اعتراف می كند كه از مطلبی سؤال كرده اید كه تصویر ذهنی از آن كار مشكلی است؛ هر چند استدلال عقلی محكمی داشته باشد.
فلاسفه حقیقت زمان را مقدار حركت می دانند؛ مثلاً ماشینی را فرض كنید كه یك مسافت 1000 كیلومتری را طی می كند، حركت او از مبدأ تا مقصد به فواصلی قابل قسمت است، و ماشین هر یك از این فواصل را در یك زمانی طی می كند؛ یعنی وقتی از مبدأ به كیلومتر دهم می رسد وقتی را سپری كرده است كه حصه ای از زمان است. این زمان حقیقت زائدی بر این مقدار حركت نیست. در حقیقت زمان وجودی انتزاعی است كه در حقیقت منشأ انتزاع آن موجود است.
بله، این زمان را می توان بالنسبه به حركتهای دیگری كه در این عالم واقع می شود ـ مثل حركت خورشید ـ نیز سنجید، و وجود آن را دریافت؛ ولی آن هم حقیقتی زائد بر حركت را ثابت نمی كند.
این مثال حركت های فیزیكی است؛ حركت غیرفیزیكی نیز همین طور است، مثل حركت یك دانه گندم تا ثمردادن آن.
نكته دیگر این كه حركت نیز فقط در عالم ماده و مادیات وجود دارد. چون عالم ماده، محل كون و فساد و قوه و فعل است، و حركت نیز جز با این ها قابل تبیین نیست. از این رو عالم مجردات اصلا حركت ندارد و سكون یا به تعبیر بهتر ثبات محض است.
با توجه به این مقدمات ـ كه در كتب فلسفی به تفصیل بیان شده است ـ نتیجه می شود زمان ملازم و همراه با ماده و مادیات است، و در عالم غیرمادی زمان راه ندارد؛ و اگر ماده را قدیم زمانی ندانیم پیش از آن نیز زمانمند نبوده است، چرا كه حركتی در كار نیست.
اگر درست دقت كنید مكان هم همین طور است. مكان نیز در مجردات راه ندارد؛ و لذا قبل از خلقت ماده و مادیات نمی توان مكانی فرض كرد.
برای تفصیل بیشتر به كتاب "حركت و زمین"، اثر استاد شهید مرتضی مطهری رجوع فرمایید.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.