پرسش

Salam alaikom az japan mozahemmisham. Chera ma shiayan namaz ra dar se bar mikhanim.chera dar zohr va asr va maghreb va esha angam nemidahim.dalil ra ba zekre sureh ghoran ya hadis ya……agar befarmaid mamnun hastam ajre shoma ba khoda.

پاسخ

دوست گرامی:چنانچه به گنجینه مراجعه نمائید وگزینه مورد نظر را انتخاب نمایید به جواب خواهید رسید. در هر صورت جواب را در ذیل ملاحظه نمایید.نـخست به منظور روشن شدن بحث , شایسته مى دانیم دیدگاه فقها را در این زمینه یادآور شویم :1 - همه گروههاى اسلامى در این مساله اتفاق نظر دارند كه در عرفه مى توان هردو نماز ظهر و عـصر را در وقت ظهر , با هم و بدون فاصله ادا نمود , و در مزدلفه نیز جایز است نماز مغرب و عشا را در وقت عشا بجا آوریم . 2 - حنفى ها مى گویند : جمع بین نماز ظهر و عصر در یك وقت , و نماز مغرب و عشا دریك وقت , تنها در همان دو مورد عرفه و مزدلفه جایز است و در سایرموارد , نباید صورت پذیرد . 3 - حـنـبـلـى ها , مالكى ها و شافعیها مى گویند : جمع بین نماز ظهر و عصر و یا جمع میان نماز مغرب و عشا در یك وقت خاص , علاوه بر دو مورد یاد شده , در حال سفرنیز , جایز است . برخى از این گروه ها , با هم خواندن دو نماز را , در موارداضطرارى ; مانند زمانى كه باران ببارد و یا نمازگرار بیمار یا در هراس از دشمن جایز مى دانند . (1)4 - شـیـعـه بر آن است كه هر یك از نمازهاى ظهر و عصر و نمازهاى مغرب و عشا , یك وقت خاص دارند و یك وقت مشترك :الف - وقت خاص نماز ظهر , از آغاز ظهر شرعى ( وقت زوال ) است تا مقدار زمانى كه چهار ركعت نماز خوانده مى شود , در این مدت محدود , تنها نماز ظهر را مى توان بجاآورد . ب - وقت خاص نماز عصر , زمانى است كه از آن لحظه تا وقت غروب , تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر , فرصت باشد . ج - وقـت مشترك بین دو نماز ظهر و عصر , از انتهاى وقت خاص نماز ظهر , تا ابتداى وقت خاص نماز عصر است . سـخـن شـیعه آن است كه در تمام این وقت مشترك , مى توانیم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانیم , ولى اهل تسنن معتقدند : از اول ظهر شرعى ( وقت زوال )تا آنگاه كه سایه هر چیز , بـه انـدازه خـود آن چـیـز , گـردد , به نماز ظهر اختصاص دارد و نباید نماز عصر , در این مدت خوانده شود , و از آن پس تا موقع مغرب , به نماز عصر اختصاص دارد و نمى توان نماز ظهر را در آن وقت بجا آورد . د - وقـت خـاص نـماز مغرب , از آغاز مغرب شرعى است تا مقدار زمانى كه سه ركعت نمازخوانده شود و در این مدت محدود , تنها نماز مغرب را مى توان ادا نمود . هـ - وقـت خاص نماز عشا , زمانى است كه از آن لحظه تا نیمه شب شرعى , تنها به اندازه خواندن نماز عشا فرصت باشد . در این مدت كوتاه , تنها نماز عشا رامى توانیم بجا آوریم . و - وقـت مشترك بین دو نماز مغرب و عشا , از انتهاى وقت خاص نماز مغرب تا ابتداى وقت خاص نماز عشا ادامه دارد . شیعه معتقد است : در طول این مدت مشترك , مى توانیم نماز مغرب و عشا را با هم وبدون فاصله بـخـوانـیم , ولى اهل سنت مى گویند : از اول غروب تا هنگام زوال شفق ازمغرب , به نماز مغرب اختصاص دارد و نباید نماز عشا در این مدت خوانده شود . واز هـنـگـام زوال شـفق از مغرب تا نیمه شب شرعى , به نماز عشا اختصاص دارد ونمى توان نماز مغرب را در آن وقت بجا آورد . نتیجه این كه : بنابر نظریه شیعه , پس از فرا رسیدن ظهر شرعى , مى توانیم نمازظهر را بخوانیم و بـلافـاصـله به خواندن نماز عصر بپردازیم , یا نماز ظهر را تانزدیك اول وقت خاص نماز عصر , به تـاخیر اندازیم بگونه اى كه نماز ظهر را پیش ازفرا رسیدن وقت خاص نماز عصر به پایان رسانیم و سـپـس نـماز عصر را بخوانیم و بدین سان , بین نماز ظهر و عصر , جمع نماییم , گرچه مستحب است نماز ظهر را پس اززوال و نماز عصر را هنگامى كه سایه هر چیز به اندازه خود آن گردد , بجا آوریم . هـمچنین مى توانیم به هنگام فرا رسیدن مغرب شرعى , نماز مغرب را ادا نماییم وبلافاصله پس از آن , به خواندن نماز عشا بپردازیم و یا نماز مغرب را تا نزدیك وقت خاص نماز عشا به تاخیر اندازیم بـطـورى كـه نـماز مغرب را پیش از فرا رسیدن وقت خاص نماز عشا , به پایان رسانیم و سپس به خواندن نماز عشا مبادرت ورزیم و بدین سان , بین نماز مغرب و عشا جمع كنیم , گرچه مستحب است نماز مغرب را پس از مغرب شرعى و نماز عشا را بعد از زوال شفق از جانب مغرب بجا آوریم . ایـن بود نظریه شیعه , لیكن اهل سنت , جمع بین دو نماز ظهر و عصر و یا دو نمازمغرب و عشا به این نحو را بطور مطلق در همه جا و همه وقت , جایز نمى دانند . بنابراین , محل بحث , عبارت است از جمع میان دو نماز در همه زمان ها و مكان ها ,بطورى كه هر دو نماز , در وقت یكى از آنها ادا شود ; مانند جمع میان دو نمازعرفه و مزدلفه . 5 - همه مسلمانان در این مساله اتفاق نظر دارند كه پیامبر گرامى میان دو نماز ,جمع نمود , ولى در تفسیر این روایت , دو نظر وجود دارد :الف - شیعه مى گوید : مقصود این است كه در نخستین اوقـات نـماز ظهر , مى شود پس ازاتمام نماز ظهر , نماز عصر را بجا آورد و همچنین در نخستین اوقات نمار مغرب ,مى شود پس از خواندن نماز مغرب , نماز عشا را ادا نمود , و این مساله به زمان یامكان و یا شرایط خاصى بستگى ندارد بلكه در همه جا و همه وقت , جایز است . ب - دیگران مى گویند : مقصود روایت این است كه نماز ظهر , در آخر وقت آن و نمازعصر در اول وقت آن بجا آورده شود و نیز نماز مغرب در آخر وقت و نماز عشا درآغاز وقت آن ادا گردد . اكـنون به منظور روشن شدن مساله , به بررسى روایات در این زمینه مى پردازیم وثابت مى كنیم كه مقصود از جمع در این احادیث همان است كه شیعه مى گوید ; یعنى دونماز را در وقت یكى از آن هـا بـجـا آوردن , نه ادا نمودن یكى از آن ها در آخر وقت آن و بجا آوردن دیگرى در اول وقت آن :ایـنـك روایـات 1 - احـمـد بـن حـنـبـل - رهـبـر گروه حنابله - در مسند خود از جابر بن زید , چـنین روایت مى كند : اخبرنى جابر بن زید انه سمع ابن عباس یقول : صلیت مع رسول اللّه صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم ثمانیا جمیعا و سبعا جمیعا . قـال قلت له یا ابا الشعثاء اظنه اخر الظهر و عجل العصر و اخر المغرب و عجل العشاء , قال و انا اظن ذلـك (3)- جـابـر بـن زیـد گـوید : از ابن عباس شنیدم كه مى گفت : با پیامبر گرامى هشت ركعت نماز ( ظهر و عصر ) را با هم و هفت ركعت نماز ( مغرب و عشا ) را نیز با هم به جاى آوردم . مى گوید به ابوشعثا گفتم : فكر مى كنم رسول خدا , نماز ظهر رابه تاخیر انداخت و نماز عصر را زودتـر ادا نـمـود و نیز نماز مغرب را به تاخیرانداخت و نماز عشا را زودتر بجا آورد , ( ابوشعثا ) گفت : من هم چنین مى اندیشم . از ایـن روایت به روشنى معلوم مى گردد كه پیامبر گرامى , هر دو نماز ظهر و عصر رابا هم و هر دو نماز مغرب و عشا را نیز با هم و بدون فاصله , بجاى آورده است . 2 - احـمـد بن حنبل , از عبداللّه بن شقیق , روایت ذیل را یادآور مى شود : خطبنا ابن عباس یوما بعد العصر حتى غربت الشمس و بدت النجوم و علق الناس ینادونه الصلوه و فى القوم رجل من بنى تـمـیم فجعل یقول : الصلوه الصلوه : قال فغضب قال اتعلمنى بالسنه ؟ شهدت رسول اللّه صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم جمع بین الظهر و العصر , و المغرب و العشا . قال عبداللّه فوجدت فى نفسى من ذلك شیئافلقیت ابا هریره فسالته فوافقه . (3)- ابـن عـبـاس بـعـد از نـمـاز عـصر , براى ما سخنرانى نمود تا آنگاه كه خورشید غروب كرد و سـتـارگـان آشكار شدند و مردم نداى نماز دادند و در آن میان , مردى از قبیله بنى تمیم به تكرار كـلمه نماز پرداخت , ابن عباس , خشمگین گردید و گفت : آیاتو مى خواهى سنت پیامبر را به من بیاموزى ؟ من شاهد و ناظر بودم كه رسول خدا بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود . عبداللّه مى گوید : براى من در این مساله , تردید بروز كرد و لذا در دیدارى باابوهریره در این مورد سئوال كردم و او سخن ابن عباس را تایید نمود . در ایـن حـدیـث , دو تـن از صـحـابـه عبداللّه بن عباس و ابوهریره بر این حقیقت گواهى مى دهند كه پیامبر گرامى نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا را با هم خوانده و ابن عباس نیز به رفتار پیامبر , تاسى نموده است . 3 - مـالـك بـن انس - رهبر گروه مالكیه - در كتاب موطا اینگونه مى نگارد : صلى رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله الظهر و العصر جمیعا , و المغرب و العشاءجمیعا فى غیر خوف و لا سفر . (4)- رسول خدا صلى اللّه علیه و آله هر دو نماز ظهر و عصر را با هم خواندند و هر دونماز مغرب و عشا را نیز با هم بجا مى آورد , بدون این كه از دشمن بهراسد و یا درسفر باشد . 4 - مالك بن انس , از معاذ بن جبل , چنین روایت مى نماید : فكان رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله یجمع بین الظهر و العصر , و المغرب والعشاء . (5)- رسول خدا , نماز ظهر و عصر را با هم و نماز مغرب و عشا را نیز با هم مى خواند . 5 - مـالـك بن انس از نافع و او از عبداللّه بن عمر چنین روایت مى كند : كان رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله اذا عجل به السیر یجمع بین المغرب والعشاء . (6)- هرگاه پیابر براى پیمودن مسیرى عجله داشت , نماز مغرب و عشاء را با هم مى خواند . 6 - مالك بن انس , از ابوهریره چنین روایت مى كند : ان رسول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - كان یجمع بین الظهر و العصرفى سفره الى تبوك . (7)- پیامبر گرامى در راه تبوك , نماز ظهر و عصر را با هم بجا مى آورد . 7 - مـالـك در مـوطا از نافع چنین روایت مى نماید : ان عبداللّه بن عمر كان اذا جمع الامراء بین المغرب و العشاء فى المطر جمع معهم . (8)- هرگاه امیران , نماز مغرب و عشا را در باران با هم بخواندند , عبداللّه بن عمرهم هر دو نماز را با هم ادا مى نمود . 8 - مـالك بن انس به نقل از على بن حسین مى نگارد : كان رسول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سـلـم - اذا اراد ان یـسیر یومه جمع بین الظهر و العصر و اذا اراد ان یسیر لیله جمع بین المغرب و العشاء . (9)- هـرگاه پیامبر مى خواست در روز , طى طریق نماید , نماز ظهر و عصر را با هم ادامى كرد و هر وقت مى خواست در شب مسیرى را بپیماید , نماز مغرب و عشا را با هم بجامى آورد . 9 - مـحـمد زرقانى در شرح موطا , از ابى شعثا چنین روایت مى كند : ان بن عباس صلى بالبصره الظهر و العصر لیس بینهما شى ء و المغرب و العشاء لیس بینهما شى ء . (10)- عـبـداللّه بـن عباس در شهر بصره , نماز ظهر و عصر را با هم خواند , بطورى كه بین آن دو فاصله اى نبود و نماز مغرب و عشا را نیز با هم ادا نمود ; بگونه اى كه بین آن دو فاصله اى نیفتاد . 10 - زرقانى از طبرانى و او از ابن مسعود , آورده است : جمع النبى صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم بین الظهر و العصر و بین المغرب والعشاء . فقیل له فى ذلك , فقال : صنعت هذا لئلا تحرج امتى . (11)- پیامبر گرامى , نماز ظهر و عصر را با هم اقامه كرد و نماز مغرب و عشا را نیزبا هم بجا آورد . در این مورد از وى سئوال شد , فرمود : براى این كه امت من دررنج و سختى قرار نگیرند . 11 - مـسلم بن حجاج , بواسطه ابوزبیر و از سعید بن جبیر و او از ابن عباس روایت مى كند : صلى رسول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - الظهر و العصر جمیعابالمدینه فى غیر خوف و لا سفر . (12)- پـیـامـبر - ص - در مدینه منوره - بدون هیچ هراسى از دشمن و بدون این كه در حال سفر باشد , نماز ظهر و عصر را با هم بجا آورد . سپس ابن عباس , در مورد هدف پیامبر از این كار مى گوید : براى این كه مى خواست هیچ كس از امت وى در زحمت نیفتد . (13)12 - مـسـلـم در صـحیح خود , از سعید بن جبیر و او از ابن عباس روایت مى نماید كه گفته اسـت : جـمـع رسول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم بین الظهر و العصر , المغرب والعشاء فى المدینه من غیر خوف و لا مطر . (13)- پیامبر گرامى , در مدینه منوره بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود , بدون این كه هراسى در میان باشد و یا باران ببارد . آنگاه سعید بن جبیر مى گوید : از ابن عباس پرسیدم : چرا پیامبر به چنین رفتارى مبادرت ورزید ؟ ابن عباس گفت : براى آن كه نمى خواست امت خود را به زحمت بیندازد . (15)13 - ابـوعـبـداللّه بـخـارى باب ویژه اى را تحت عنوان باب تاخیر الظهر الى العصر - به این مساله اختصاص داده (16) كه خود این عنوان , گویاترین شاهد برآن است كه مى توان نماز ظهر را به تاخیر انداخت و در وقت نماز عصر , هر دو را باهم بجا آورد . آنـگـاه بخارى در همان باب , روایت یاد شده در زیر را بیان مى كند : ان النبى - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - صلى بالمدینه سبعا و ثمانیا ,الظهر و العصر , و المغرب و العشاء . (17)- پـیـامـبر صلى اللّه علیه و آله هفت ركعت ( نماز مغرب و عشا ) و هشت ركعت ( نمازظهر و عصر ) را در مدینه به جاى آورد . از این روایت به خوبى روشن مى گردد كه نه تنها مى توان نماز ظهر را به تاخیرانداخت و در وقت نـمـاز عـصـر , هر دو را با هم ادا نمود , بلكه به قرینه سیاق استفاده مى شود كه به پیروى از پیامبر گرامى , مى توان نماز مغرب را نیز به تاخیرانداخت و در وقت نماز عشا به جاى آورد . 14 - و لذا بخارى در جاى دیگر از صحیح مى گوید : قال ابن عمر و ابوایوب و ابن عباس رضى اللّه عنهم : صلى النبى صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم المغرب و العشاء . (18)- عبداللّه بن عمر و ابوایوب انصارى و عبداللّه بن عباس گفته اند : پیامبر دونماز مغرب و عشا را با هم ( بدون فاصله ) بجا آورد . بـخـارى مـى خواهد از این روایت استفاده كند كه پیامبر گرامى نماز مغرب و عشا را باهم خواند وگرنه معلوم است پیامبر بى نماز نبوده است . 15 - مـسلم بن حجاج در صحیح خود , چنین مى نگارد : قال رجل لابن عباس الصلوه فسكت ثم قـال الـصـلـوه فـسـكت ثم قال الصلوه فسكت , ثم قال : لا ام لك اتعلمنا بالصلوه و كنا نجمع بین الصلاتین على عهد رسول اللّه صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - . (19)- مردى به ابن عباس گفت : نماز , او سخنى نگفت . دوباره گفت : نماز , ابن عباس سكوت نمود . باز گفت : نماز , و پاسخى نداد . بـراى چـهـارمـیـن بـار گـفت : نماز ,ابن عباس گفت : لا ام لك مادر برایت نباشد آیا تو مـى خـواهى نماز را به ما بیاموزى ؟ در حالى كه ما با پیامبر , بین دو نماز جمع مى نمودیم و هر دو رابا هم بجا مى آوردیم . 16 - مـسـلم روایت مى كند : ان رسول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - جمع بین الصلاه فى سفره سافرها فى غزوه تبوك فجمع بین الظهر و العصر , و المغرب و العشاء . قال سعید :فقلت لابن عباس : ما حمله على ذلك ؟ قال : اراد ان لا یحرج امته . (20)- پـیـامـبر گرامى , جمع بین نمازها را در مسافرت خود در غزوه تبوك انجام داد وبین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود . سـعـید بن جبیر مى گوید : از ابن عباس سبب آن را پرسیدم ؟ گفت : پیامبر مى خواست كه امت خود را در رنج و سختى نیندازد . 17 - مسلم بن حجاج , از زبان معاذ , چنین حكایت مى كند : خرجنا مع رسول اللّه صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم فى غزوه تبوك فكان یصلى الظهر و العصر جمیعا و المغرب و العشاء جمیعا . (21)- با پیامبر گرامى در نبرد تبوك , خارج شدیم , پیامبر نماز ظهر و عصر را با هم بجا مى آورد و نماز مغرب و عشا را نیز با هم ادا مى نمود . 18 - مـالـك بن انس , در كتاب موطا مى نگارد : عن ابن شهاب انه سال سالم بن عبداللّه : هل یـجـمـع بین الظهر و العصر فى السفر ؟فقال : نعم لا باس بذلك , الم تر الى صلاه الناس بعرفه ؟ (22)- ابـن شـهـاب , از سالم بن عبداللّه پرسید : آیا نماز ظهر و عصر در حین مسافرت باهم جمع مـى شـونـد ؟ پاسخ داد : آرى , اشكالى ندارد , آیا نماز مردم را در روز عرفه ( در سرزمین عرفات ) نمى بینى ؟لازم به ذكر است كه مسلمانان جایز مى دانند در روز عرفه و در عرفات , بین نمازظهر و عصر , جمع كنند و هر دو را در وقت ظهر و بدون فاصله مى خوانند . در ایـنـجاسالم بن عبداللّه مى گوید : همانطور كه مردم در عرفه , هر دو نماز را با هم مى خوانند , در غیر عرفه نیز مى توان بین آن دو جمع نمود . 19 - متقى هندى , در كتاب كنز العمال آورده : قال عبداللّه : جمع لنا رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله مقیما غیر مسافر بین الظهر و العصر , و المغرب و العشاء . فـقـال رجـل لابـن عمر : لم ترى النبى صلى اللّه علیه و آله فعل ذلك ؟ قال : لان لا یحرج امته ان جمع رجل . (23)- عـبـداللّه بـن عمر گوید : پیامبر گرامى , در حالى كه ساكن و در حضر بود و در حال سفر نبود , بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود . پـس مـردى از ابـن عـمـر سـئوال نمود : چرا پیامبر به چنین رفتارى مبادرت ورزید ؟ پاسخ داد : براى این كه امت خود را در رنج و مشقت نیندازد , اگر شخصى بخواهد بین دو نماز جمع نماید . 20 - همچنین در كنز العمال , چنین مى خوانیم : عن جابر , ان النبى - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - جمع بین الظهر و العصرباذان و اقامتین . (24)- جـابـر بـن عبداللّه گوید : پیامبر صلى اللّه علیه و آله بین نماز ظهر و عصر با یك اذان و دو اقامه جمع نمود . 21 - در كنز العمال , روایت ذیل را یادآور مى شود . عـن جـابـر ان رسـول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - غربت له الشمس بمكه فجمع بینهما بسرف . (25)- جابر بن عبداللّه مى گوید : در حالى كه پیامبر گرامى در مكه بودند , خورشیدغروب نمود و هنگامى كه به منطقه سرف (26) رسید , نماز مغرب و عشا را با هم ادا نمود . 22 - در كـنز العمال از ابن عباس , چنین آمده : جمع رسول اللّه - صلى اللّه علیه [ و آله ] و سلم - بـین الظهر و العصر , والمغرب و العشاء بالمدینه فى غیر سفر و لا مطر , قال : قلت لابن عباس : لم تراه فعل ذلك ؟ قال : اراد التوسعه على امته . (27)- پـیـامـبر گرامى , در مدینه منوره , بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا جمع نمود , بدون این كه در حال سفر باشد و یا باران ببارد . راوى مـى گوید : از ابن عباس پرسیدم : چرا پیامبر بین دو نماز جمع نمود ؟ ابن عباس پاسخ داد : زیراپیامبر مى خواست در رفتار امت خود توسعه و تسهیلى ایجاد نموده باشد . نتیجه اینك در پرتو روایات یاد شده , به جمع بندى دلائل روشنى كه بر صحت تفسیر جمع , ازنظر شـیـعـه گواهى مى دهد , مى پردازیم :1 - جمع بین دو نماز در یك وقت , به دلیل تسهیل امور و پیشگیرى از رنج و زحمت :بسیارى از روایات , بر این حقیقت گواهى مى دهد كه اگر جمع میان نـمـاز ظـهـر و عـصـر ویـا مـغـرب و عـشا در یك وقت جایز نباشد , موجب رنج و مشقت در كار مـسلمانان مى گردد , و لذا پیامبر به منظور ایجاد نوعى توسعه و تسهیل در امور مسلمانان ,با هم خواندن هر دو نماز را در یك وقت , تجویز نمودند . در این زمینه به احادیث دهم , شانزدهم , نوزدهم و بیست و دوم , مراجعه فرمایید . روشـن اسـت كـه اگر مقصود از روایات یاد شده , این باشد كه مى توان نماز ظهر و عصررا به آخر وقت آن , ( نزدیك زمانى كه سایه هر چیز به اندازه خود آن باشد ) درنزد اهل سنت تاخیر انداخت و نـمـاز عـصر را در آغاز وقت آن بجا آورد , بطورى كه هر دو نماز با هم و در عین حال در محدوده وقـت خود خوانده شود , یك چنین كارى نه تنها مایه سهولت نیست بلكه موجب مشقت و زحمت بیشتر است در حالى كه هدف از جمع میان دو نماز تسهیل در امور است . با این بیان , روشن مى گردد مقصود آن است كه مى توان دو نماز را در سراسر وقت مشترك میان آن دو , مـانـند اوائل وقت یاد شده و یا اواخر آن بجا آورد , نه این كه یكى را در آخر وقت آن نماز و دیگر را در آغاز وقتش ادا نماییم . 2 - جـمـع میان دو نماز در یك وقت در عرفه , بیانگر كیفیت جمع است همه گروه هاى اسلامى , جـمع میان دو نماز ظهر و عصر در یك وقت را در عرفه جایزدانسته اند , (28) از سوى دیگر برخى از روایات یاد شده , بر این معنا گواهى مى دهد كه اینگونه جمع میان دو نماز , در جاهاى دیگر نیز بـسـان جـمـع میان آن ها درعرفه مى باشد و از این نظر , تفاوتى میان روز عرفه و سایر روزها و یا سرزمین عرفات و سایر سرزمین ها وجود ندارد . در این مورد , به حدیث هیجدهم مراجعه فرمایید . بـنـابـرایـن , هـمـانگونه كه در عرفه مى توان نماز ظهر و عصر را در وقت ظهر , به اتفاق آراء همه مسلمانان , بجا آورد , همچنین در غیر عرفه نیز , جمع یاد شده جایز مى باشد . 3 - شیوه جمع میان دو نماز در سفر , بیانگر كیفیت جمع است از طرفى , فقهاى حنبلى , مالكى و شـافـعـى , جـمـع مـیان دو نماز را در حال سفر ,جایز دانسته اند و از سوى دیگر , روایات یاد شده تصریح مى نماید كه در این زمینه , تفاوتى میان سفر و حضر وجود ندارد و پیامبر گرامى صلى اللّه علیه و آله هم در سفر و هم در حضر , میان دو نماز جمع مى نمود . در این مورد , به روایات سوم , یازدهم , سیزدهم , نوزدهم و بیست و دوم مراجعه فرمایید . بـر ایـن اسـاس , هـمـانـطـور كـه با هم خواندن دو نماز در یك وقت در سفر( به نحوى كه شیعه مى گوید ) جایز است , در حضور نیز جایز مى باشد . 4 - شـیـوه جـمـع مـیان دو نماز در حال اضطرار , بیانگر كیفیت جمع در حال اختیاراست تعداد انـبـوهـى از روایـات صـحاح و مسانید , بر این حقیقت گواه است كه پیامبر گرامى و صحابه آن حـضرت , در مواقع اضطرارى مانند زمان بارش باران , و یا ترس از دشمن و یا در حال بیمارى , دو نـمـاز را - چنانكه شیعه مى گوید - با هم و در یك وقت ,بجا مى آوردند , و لذا بسیارى از فقیهان گروه هاى مختلف اسلامى , به جواز آن دربرخى حالت هاى اضطرارى , فتوا داده اند , در حالى كه روایـات یـاد شـده , تـصـریح مى نمایند به این كه از این جهت نیز , میان حالت اضطرار و غیر آن , تـفـاوتـى وجـودنـدارد و پـیـامـبـر گـرامـى در غـیر باران و هراس از دشمن نیز , میان دو نماز جمع مى نمود . در این زمینه به روایات سوم , یازدهم , دوازهم , و بیست و دوم ,مراجعه فرمایید . 5 - رفـتار صحابه پیامبر صلى اللّه علیه و آله بیانگر كیفیت جمع است در میان روایات یاد شده , به ایـن نـكـتـه بـرخورد مى كنیم كه بسیارى از صحابه پیامبر , هر دو نماز را در وقت واحد با هم بجا مـى آورنـد , چنانكه عبداللّه بن عباس , نماز مغرب را آنقدر به تاخیر انداخت تا هوا تاریك گشت و سـتـارگـان آسـمـان ,پـدیـدار شـدنـد و هـر قـدر دیگران , كلمه نماز را ندا مى كردند , به آنان اعتنانمى نمود و سرانجام نماز مغرب و عشاء را بعد از سپرى شدن پاسى از شب , با هم به جا آورد و در پاسخ اعتراض كنندگان گفت : من شاهد و ناظر بودم كه پیامبر هم ,این چنین نماز مى خواند و ابوهریره نیز , سخن ابن عباس را تایید نمود . در این مورد به روایات دوم , هفتم , نهم و پانزدهم , مراجعه نمایید . در پرتو روایات یاد شده , تردیدى نمى ماند كه ابن عباس , به شیوه اى كه شیعه برآن است , میان دو نماز در وقت یكى از آنها , جمع نمود . 6 - سیره پیامبر صلى اللّه علیه و آله بیانگر شیوه جمع میان دو نماز است از حدیث بیست و یكم , به روشـنـى مـعـلوم گردید كه پیامبر به هنگام مغرب , هنوز درمكه بودند و نماز مغرب را به تاخیر انـداختند تا این كه در منطقه سرف كه درفاصله نه میلى مكه قرار دارد , هر دو نماز مغرب و عشا را با هم در یك وقت بجاآورد . در حالى كه روشن است اگر آن حضرت , به هنگام اول مغرب هم از شهر مكه حركت نموده باشد , تـا زمانى كه به منطقه سرف برسد , با توجه به وسائل كندرو وحمل و نقل قدیم , طبعا قسمتى از شـب , گذشته بوده است , و لذا پیامبر گرامى هردو نماز مغرب و عشا را در وقت نماز عشا با هم اذا نموده است . از مـجـمـوع روایـات یـاد شـده - كه همگى از منابع روایى و صحاح و مسانید اهل تسنن استخراج گردیده اند , صحت نظریه شیعه , مبنى بر جواز جمع میان دو نماز ظهر و عصرو یا دو نماز مغرب و عشا , در یك وقت , به بیانى كه گذشت و عمومیت و گسترش آن نسبت به همه شرایط و مكانها و زمانها به ثبوت مى رسد .
كتاب : شیعه پاسخ مى دهد
نویسنده : حسینى نصب - سید رضا 1 - بـا اقـتـبـاس از : الفقه على المذاهب الاربعه , كتاب الصلاه , الجمع بین الصلاتین تقدیما و تـاخـیـرا2 - مسند احمد بن حنبل , ج 1 , ص 3221 - مسند احمد , ج 1 , ص 4251 - موطا مالك , كتاب الصلوه , ط 3 ( بیروت ) , ص 125 , حدیث 178صحی
موفق ومؤید باشید