پرسش

برنامه ای برای رسیدن به مراتب بالاتر عرفانی مانند نماز شب وغیره میخواستم با تشكر فراوان

پاسخ

دوست محترم!
شاید مشكل ترین سؤالی كه ممكن است از دیگری داشت، همین باشد. نگارنده با بضاعت مزجات خود تنها چند نكته پراكنده را كه از این و آن روایت یا استاد اهمیت آن به گوشش خورده و بدان عمل نكرده، با شما نیز در میان می گذارد، مگر با عمل شما و دعای شما، او نیز حركتی كند.
معترفیم كه جواب این سؤال را تنها و تنها از اهل معرفت و دل می توان گرفت، تا به مقداری كه خود پیش رفته اند، دستگیر دیگران هم باشند.
1) انسان باید به آنچه می داند عمل كند. این اولین پایه و شاید مهمترین آن برای حركت به سوی كمال باشد.
آیت الله بهجت مدظله العالی پس از این نصیحت كه به كرات دارند، می فرمایند: همین كار قدم بعدی را به شما نشان خواهد داد.«اتقوا الله یعلمكم الله»(...../.....) و «من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لایحتسب»(طلاق/2و3)
2) گذاردن وقتی برای فراگیری هر چه بیشتر دین و منویات الهی، و بالطبع عمل به هر چیز تازه ای كه فرامی گیریم، البته در حد توان.
3) حد و نهایت توان در واجبات الهی ضرورت ها است، و در مستحبات و مكروهات خستگی روحی و از بین رفتن اقبال درونی به آن است.
به عبارت دیگر واجبات و محرمات را در هر حالی باید انجام داد، مگر آن كه ضرورت ایجاب كند كه ترك شود. ولی مستحبات و مكروهات را تا آنجا باید امتثال كرد كه اقبال دل وجود داشته باشد. هر گاه احساس كردید كم كم دارید خسته می شوید رهایش كنید.
البته بدانید اقبال و میل شما، به تدریج، افزایش خواهد یافت.
4) حتی المقدور از شبهات و آنچه كه نمی دانیم، اجتناب كنیم؛ هم شبهات اعتقادی و هم شبهات عملی. تا چیزی را نمی دانیم، انكار و یا اثبات نكنیم.
به قول معصوم: «الانسان عدو ما جهله» پس خود را از این وسوسه نفس نجات دهیم كه بی جهت انكار و اثبات كنیم. بگوییم نمی دانیم، به نجات نزدیكتر است.
5) به ضعفهای نفسانی خود توجه داشته باشیم و در رفع آن بكوشیم.
تزكیه نفس و خود سازی، هدف بزرگ پیامبران الهی بوده است. پیامبران به انسانها گفته اند: خودتان ـ یعنی خود انسانی خودتان ـ را فراموش نكنید، كه اگر خود انسانی خودتان را فدای خواسته ها و تمایلات حیوانی سازید، زیان بسیار بزرگی نصیبتان خواهد شد.
6) برای خودسازی و تهذیب نفس سفارشاتی از معصومین(ع) رسیده است، كه به بعضی از آنها به طور پراكنده اشاره می كنیم.
امام علی (ع) فرمود : مواظب باشید شهوات ها بر قلوب شما غلبه نكنند، زیرا ابتدا شما را تملك می كنند، و در نهایت به هلاكت می افكنند.(غرر الحكم، ص16)
همچنین می فرمایند : شهوت ها و خواسته های نفسانی بیماری هایی كشنده هستند كه بهترین دوای آنها صبر و پایداری در برابر آنها است.(غرر الحكم، ص 72)
و باز می فرمایند : گرسنگی برای به اسارت در آوردن نفس و شكستن عادتهایش، كمك خوبی است.(غرر الحكم، ص 773)
همو می فرماید: به تادیب نفس خودتان قیام كنید و او را از شدت عادت ها باز بدارید.(غرر الحكم، ص350) یعنی نگذارید به چیزی عادت كند، و به تبع آن عنان نفس از دستتان خارج گردد.
7) انسان مؤمن می بایست برای خود ارزش قائل باشد.
امیر المؤمنین (ع) فرمود : هر كس كه نفس خودش را گرامی بدارد، شهوت ها برایش كوچك و بی ارزش خواهند بود.(نهج البلاغه، قصار449)
ایشان در جای دیگری می فرمایند: بترسید از كسی كه نفسش پیش او ذلیل و خار است، یعنی برای خود ارزش قائل نیست.
8) ترك معاشرت با دوستان بد یكی از توصیه های اهل بیت(ع) است.
باز امام علی(ع) فرمود: از معاشرت با اشرار جداً اجتناب كن، زیرا دوست بد همانند آتش است كه هر كس به آن نزدیك شود خواهد سوخت.(غرر الحكم، ص147)
9) مراقبت و حساب نفس را در سه مرحله باید انجام دهیم: 1- مشارطه و پیمان گیری: در اولین ساعات روز در خلوت از خود پیمان بر انجام كارهای نیك بگیریم. 2- مراقبت: پس از تعهد و پیمان باید در طول روز مراقب احوال و اعمال بود، تا به آن عهد عمل شود. 3- محاسبه اعمال: در پایان روز باید یك حسابرسی دقیق از اعمال روزانه داشت. اگر این كار به صورت عادت درآید، كم كم آثار بهبود اخلاقی انسان مشاهده می شود.
امام هادی (ع) می فرمایند: از ما نیست كسی كه هر روز به حساب خودش نرسد؛ پس اگر عمل صالحی انجام داده از خدا توفیق زیاد تر بخواهد و اگر كار زشتی را مرتكب شده استغفار و توبه كند.(وسائل الشیعة، ج11، ص377)
10) یكی از توصیه ها نیز تواضع نسبت به خدا و احساس كوچكی و قصور در برابر او است.
امیر المؤمنین در وصف مؤمنین می فرماید: خدا در نزد آنان بزرگ و ما دون او كوچك است.
این كه بزرگان این همه استغفار می كرده اند، به جهت همین احساس حقارت در درگاه الهی بوده است.
بزرگان خود این عظمت را درك می كرده اند. خداوند برای امثال ما گاه اسباب توجه به آن را فراهم می آورد.
از حضرت آیت الله بهجت پرسیدند: چرا ما این همه درجا می زنیم؟ فرمود: "برای اینكه انسان همیشه استغفار بكند."
چه بسا پیشرفتی كه غرور بیاورد، از این درجا زدن بدتر باشد!
11) توجه بیشتر به عبادات، به خصوص نماز، توصیه شده است.
امام رضا علیه السلام می فرمایند: هنگامیكه بنده مؤمن به نماز می ایستد خدا به او نظر می كند، تا اینكه از نماز فارغ شود و رحمت خدا از آسمان بر او احاطه می كند و ملائكه اطرافش را می گیرند، و خدا فرشته ای را بر او می گمارد كه می گوید: ای نماز گزار! اگر می دانستی مورد توجه چه كسی قرار گرفته و با چه كسی مناجات می كنی به دیگری توجه نمی كردی و هیچگاه از این موضع خارج نمی شدی.(كافی، ج3، ص265)
ممكن است در ابتدا با نوعی سختی همراه باشد، ولی به تدریج به شكل یه عمل دوست داشتنی و لذت بخش درمی آید. آن گاه است كه به نوافل هم ـ با آن كه بر او واجب نیست ـ روی می آورد؛ همانی كه در سؤال خود هم طریق میل به آن را خواسته اید.
12) اخلاق نیك از اسباب رشد معنوی است.
پیامبر(ص) فرمود: در قیامت چیزی در میزان اعمال انسان گذاشته نمی شود كه از حسن خلق افضل باشد.(كافی، جلد2، ص99)
13) توسل به اهل بیت و كمك به انسانهای دیگر هر دو مورد توصیه است.
یكی از بزرگان را، پس از مرگش، در خواب دیده اند و از او پرسیدند: چه چیزی برای آن سرا بیشتر مفید است؟ فرموده است: ولایت اهل بیت و كمك به خلائق.
از حضرت صادق علیه السلام نقل شده كه خدای متعال فرمود: بندگان عیال من هستند، پس محبوب ترین مردم نزد من كسانی هستند كه نسبت به آنها مهربانتر باشد و در رفع حوائج آنها بیشتر كوشش كنند.(كافی، ج2، ص199)
همچنین امام صادق علیه السلام می فرمایند: سعی كردن در بر آوردن حاجت مسلمانان، بهتر است از هفتاد مرتبه طواف كردن دور خانه كعبه. (بحار الانوار، ج74، ص311)
14) برادر بزرگوار آنها كه این راه را رفته اند از تدریج می گویند. انتظار معجزه و این كه یك شبه همه مشكلات حل شود و همه رذائل ما تبدیل به فضائل شود، بی جا است و باعث ناامیدی ما در طی طریق خواهد بود.
همین كه در مسیر باشیم همه چیز حل است. و اگر در میانه راه هم دار عمل را وداع كنیم، واصل محشور خواهیم شد؛ ان شاءالله تعالی.
لذا است كه می گویند: راه نزدیك است، فقط همت می خواهد.
15) "الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق" این پند عرفا از روایات بالا به خوبی نمایان است. تنوع راه سلوك آنقدر است كه می توان در عین مراقبت بر سلوك به ذوق و سلیقه خود نیز پرداخت. طریق سلوك انسان درون گرا با طریق سلوك انسان اجتماعی و برون گرا می تواند ـ و باید ـ متفاوت باشد. راه آسان است، و آنچه مهم است تداوم بر اعمال و پرهیز از افراط و تفریط می باشد.
آنچه گفتیم تذكر به خودمان بود. آنچه عجالتا در وقت محدودمان به خاطر ما گذشت ـ و شاید به سبب اهمیت بیشتری است كه برای آن قائل بوده ایم ـ با شما در میان گذاشتیم. ما كه همت لازم را نداشتیم، شما با همت، عمل و دعایتان دست ما را هم بگیرید.
در پایان شما دوست عزیز را به مطالعه كتب اخلاقی از جمله كتب ذیل سفارش می كنیم:
1- كتاب شریف "معراج السعادة" نوشته ملا احمد نراقی.
2- كتاب "المحجة البیضاء" نوشته ملا محسن فیض كاشانی، كه در سالهای اخیر به نام "راه روشن" ترجمه شده است.
3- كتاب "چهل حدیث"، امام خمینی(قدس سره).
با التماس دعا؛ موفق و مؤید باشید.
مشاوره مذهبی _ قم.