پرسش

با سلام،
لطفا مراحل توكل را توضیح دهید و بفرمایید چگونه انسان می تواند اعتماد خود رابه خدا بیشتر كند و واقعا انسانی با توكل باشد؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
ملامحسن فیض كاشانی توكل را از حیث قوت و ضعف به سه درجه تقسیم كرده است، كه ما در ادامه، خلاصه ای از بیان او را می آوریم:
1. مرحله اول آن است كه حالت شخص در مورد خداوند و وثوق به كفایت و عنایت او نظیر حالت او در وثوق به وكیل خویش باشد.
2. حالت متوكل در این مرحله در برابر خداوند مانند حالت كودك در برابر مادرش است، زیرا كودك جز مادر خود كسی را نمی شناسد و جز به او پناه نمی برد و بر كسی جز او اعتماد ندارد.
3. بالاترین درجه توكل آن است كه شخص در حركات و سكنات خود را در برابر خداوند مانند مرده در دست غسال می داند، و شخص خود را مانند مرده ای می انگارد كه قدرت ازلی خداوند او را می جنباند.
در پاسخ به قسمت دوم سؤال شما باید بگوییم: هرگاه بر نفس انسان ثابت گردید كه فاعلی جز خداوند نیست، و ورای قدرت بی منتهای او قدرتی، و بالاتر از علم بی نهایت او علمی، و سوای عنایت و رحمت بی پایان او عنایت و رحمتی وجود ندارد، و او با تمام علم و قدرتی كه دارد، امور بندگانش را كفایت، و با تمام عطوفت و عنایت و رحمت خود یكایك بندگانش را زیر نظر و راهبری دارد، ناگزیر قلب آدمی به او اعتماد می كند، و به هیچ روی به غیر از او توجهی نخواهد داشت.
اگر این حالت در نفس وجود ندارد یا به سبب ضعف یقین به هدایت، قدرت، قوت و شفقت خداوند است، و یا بر اثر ضعف دل و بیماری آن به سبب چیرگی ترس و تشویش است، كه دل به پیروی از وهم خویش آشفته و پریشان می شود، هرچند ممكن است در یقین او نقصانی حاصل نباشد.
دوست گرامی!
درباره توكل می توانید به كتاب "راه روشن"، ج7(ترجمه كتاب المحجةالبیضاء)، ترجمه سید محمدصادق هدایت، كه بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، آن را منتشر ساخته، مراجعه نمایید.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.