پرسش

با نام و یاد او وتقدیم سلام
در بخش مذهبی در باسخ به سوالی ازقول حضرت صادق ع مرقوم فرمو ده اید قبل از شروع دادو ستد احö ام آن را بیاموزید تا بواسطه معاملات شبهه ناö بهلاöت نیفتید.
تقاضا دارم درمورد این احöام تا مقداری öه برایتان ممöن است مرا یاری بفرمایید.
باسباس محمد آلمان

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
به اختصار مطالبی به استحضار می رسد. آداب و مستحبات را هم به اشاره می آوریم. لازم به ذكر است كه تفصیل را باید در رساله های عملیه جستجو كنید.
آداب خرید و فروش:
تجارت و كسب، آداب ویژه اى دارد كه به پاره اى از آنها به طور فهرست وار اشاره مى كنیم.
الف ـ مستحبات:
1 ـ مـیـانـه روى در كسب مـال، به طورى كه آدمى نه كوتاهى كند، و نه حریص باشد.
2 ـ پـذیـرش بـر هـم زدن مـعـامـله، در صـورتـى كـه طـرف مقابل از معامله پشیمان شود.
3 ـ مـسـاوات بین مشتریان در قیمت، به طورى كه میان چانه زننده و غیر آن فرق نگذارد. البته اگـر بـه سـبـب فـضـیـلت و دیـن و مـانـنـد ایـن هـا فـرق بـگـذارد، اشكال ندارد.
4 ـ جنس را براى خود سبكتر بخواهد و به دیگران بیشتر و سنگین تر بدهد.
ب ـ مكروهات:
1 ـ تعریف كردن از كالاى خویش و بدگویى از جنسى كه مى خرد.
2 ـ وارد شدن به معامله دیگران. یعنی تا تكلیف معامله دیگری مشخص نشده پیشنهادی به فروشنده ندهد.
3 ـ قسم راست خوردن در معامله.(قسم دروغ كه حرام است)
4 ـ معامله كردن در جایى كه عیب (جنس) در آن جا مخفى مى ماند.
5 ـ قبل از همه براى معامله وارد بازار شدن و دیرتر از همه خارج شدن.
6 ـ معامله با فرومایگان و افراد لاابالى.
7 ـ تقاضاى كم كردن قیمت پس از انجام معامله.
اما معاملات حرام:
در اسلام راه هاى فراوانى براى معامله و كسب درآمد وجود دارد، ولی براى سـلامـت روابـط اقتصادى در جامعه و حاكمیت مقررات الهى، از معاملات بسیارى نهى شده است كه مهم ترین آنها عبارتند از:
1 ـ خرید و فروش مال غصبى.
2 ـ خـریـد و فـروش چـیـزهـایـى كـه مـنـافـع مـعـمـولى آنـهـا حـرام اسـت؛ مـانـنـد وسائل قمار.
3 ـ رباخوارى.
4 ـ خرید و فروش چیزى كه از راه قمار یا دزدى به دست آمده باشد.
5 ـ خـرید و فروش چیزهای فسادآور؛ مثل كتاب ها و مجلاّت، فیلمها و عكسهاى مستهجن، نوارهاى كاست و ویدئو و دیسكت هاى كامپیوترى مبتذل و....
6 ـ خرید و فروش چیزهاى مست كننده.
7 ـ خرید و فروش با سكه ها و پولهاى بدون اعتبار(اسكناسهاى تقلبى).
8 ـ فـروش اسلحه و كالاهاى دیگر به دشمنان اسلام، در صورتى كه موجب تقویت آنان برضد مسلمانان باشد.
9 ـ فروختن و اجاره دادن خانه یا وسیله اى دیگر براى استفاده حرام، حرام است.
10 ـ خـریـد و فروش، نگهدارى، نوشتن، خواندن و درس دادن كتاب هاى گمراه كننده حرام است؛ مـگـر زمـانـى كـه بـراى هـدفـى صـحـیـح بـاشـد؛ مـثـلا" بـراى پـاسـخ دادن بـه اشكال هاى آن.
11 ـ مـخلوط كردن جنسى كه مى فروشد با چیزى كه ارزش ندارد و یا ارزش آن كمتر است، حرام مى باشد؛ مثل آن كه روى جعبه را میوه خوب بگذارد و تَه آن را میوه پست، و به عنوان میوه خوب بفروشد و یا شیر را با آب مخلوط كند و بفروشد.
12 ـ جـنـس وقـف شـده را نـمـى تـوان فـروخـت، مـگـر در صـورتـى كـه خـراب شـده بـاشـد و قابل استفاده نباشد؛ مانند فرش مسجد كه قابل استفاده براى مسجد نباشد.
13 ـ خـریـد و فـروش خـانـه یـا چـیـز دیـگـرى كـه بـه كـسـى اجـاره داده، اشكال ندارد؛ ولى استفاده آن در مدّت اجاره براى كسى است كه آن را اجاره كرده است.
14 ـ در مـعـامـله بـایـد خـصـوصـیـات جـنـسـى كه خرید و فروش مى كنند معلوم باشد، ولى گفتن خـصـوصـیـاتـى كـه گـفـتـن یـا نـگـفـتـن آنـهـا تـأثـیـرى در میل و رغبت مردم نسبت به آن كالا ندارد، لازم نیست.
احكامی درباره به هم زدن معامله:
در برخى موارد فروشنده یا خریدار مى توانند معامله را به هم بزنند، كه از جمله آنهاست:
1 ـ خریدار یا فروشنده در قیمت فریب خورده باشد.
2 ـ در هـنـگام معامله قرار بگذارند كه تا مدّت معیّنى، هر دو یا یكى از آنها بتوانند معامله را به هـم بـزنـنـد؛ مـثـلا" هـنـگـام خـرید و فروش بگویند: هر كس پشیمان شد تا سه روز دیگر مى تواند معامله را فسخ كند.
3 ـ بعد از معامله بفهمد كالاى خریدارى شده معیوب است.
4 ـ فروشنده خصوصیاتى براى كالاى خود بیان كند و سپس معلوم شود آنگونه نبوده است؛ مثلا" بگوید این دفتر 200 برگ است، بعدا" معلوم شود كمتر است.
احكام رباى قرضى:
ربـاى قـرضـى كـه عـذاب شـدیـدى بر آن وارد شده، آن است كه مالى را قرض دهد، به شرط اینكه قرض گیرنده، بیشتر از آن مال را برگرداند. تفاوتى نمى كند كه این شرط به طور صـریـح گـفـته شود، یا طبق توافق قبلى باشد، به گونه اى كه قرض بر اساس آن شرط واقع شود.
چند مسأله در این باره:
1 ـ اگـر وام دهـنـده شـرط كـنـد زیـادتـر از مـقـدارى كـه مـى دهـد، بـگـیـرد، مثل این كه یك مَنْ گندم بدهد و شرط كند یك مَنْ و پنج سیر بگیرد، یا ده عدد تخم مرغ بدهد كه یـازده عـدد بگیرد، ربا و حرام است؛ بلكه اگر قرار بگذارد كه بدهكار كارى براى او انجام دهـد، یـا چـیـزى را كـه قـرض داده بـا مـقـدارى جـنـس دیـگـر پـس دهـد، مـثـل این كه شرط كند یك تومان را كه قرض كرده با یك كبریت پس دهد، ربا و حرام است؛ و نیز اگـر با او شرط كند كه چیزى را كه قرض مى گیرد به كیفیت بهتری پس دهد مثلا" مقدارى طلاى نساخته به او بدهد، شرط كند كه ساخته پس بگیرد، باز هم ربا و حرام است.
البته اگر بـدون ایـن كـه شـرط كـنـد خـود بـدهـكـار زیـادتـر از آنـچـه قـرض ‍ كـرده پـس بـدهـد، اشكال ندارد. بلكه مستحب است وقتی قرضی می گیریم، بیشتر از آن پس بدهیم.
2 ـ ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است؛ و كسى كه قرض ربایى گرفته اگر چه كار حرامى كرده، ولى اصل قرض صحیح است، و مى تواند در آن تصرف كند.
مطالب تفصیلی را در كتب مربوطه و رساله های عملیه مطالعه نمایید.
موفق باشید.
مشاوره مذهبی- قم.