پرسش

با عرض سلام
حجاب را چگونه تعریف می كنید؟
حجاب چیست؟

پاسخ

با سلام و تحیت.
دوست عزیز!
حجاب در لغت به معنای مانع است، و در اصطلاح به پوشش و ساتر اطلاق می شود.
از نظر فقهی، تمام بدن زن و زیور آلات او باید از نگاه نامحرم پوشیده باشد، به جز صورت(ما بین انگشت شصت تا انگشت كوچك دست عرضا و از رستنگاه موی سر تا چانه) و كفین(دست ها تا مچ)، كه پوشش آنها واجب نیست.
این حد واجب حجاب است؛ و در این مورد فرقی بین نوع رعایت حجاب، یعنی نوع پوشش نیست؛ یعنی از این نظر فرقی بین چادر یا مانتو و مثل آن نیست.
بله، از نظر اخلاقی و ارزشی، این حجاب خوب است به شكل كامل تری رعایت شود، ولی آن دیگر واجب نیست، بلكه هر كس به اختیار خود می تواند نحو كامل آن را انتخاب كند.
برای توضیح بیشتر در مورد اصل حجاب، بهتر است فلسفه حجاب را مورد بررسی قرار دهیم:
خداوند متعال انسانها را به دو گروه مرد و زن تقسیم كرده، و برای هر كدام، در تكوین، اقتضائات و ویژگیهای جسمی و روحی متناسب با خود، و در پاره ای از امور متفاوت با یكدیگر قرار داده است.
از طرفی خداوند متعال برای اینكه حقوق اجتماع و افراد انسانها رعایت شود، برای این امكانات جسمی و روحی كه به انسان داده، قوانین و ضوابطی هم قرار داده تا در آن چارچوب از آنها استفاده شود، بدون اینكه انسانها دچار افراط و تفریط گردند، زیرا افراط و تفریط موجب ضرر رساندن به خود و دیگران است. این قوانین، در حقیقت، متناسب با تكوین و ساخت قوای انسانی و با توجه به خصائص و تفاوتها جعل شده است. بنابراین برای حفظ اجتماع انسانی و ادامه یافتن یك زندگی مدنی و گروهی، همراه با سلامتی جسم و روح انسانها، نیاز به رعایت این قوانین و ضوابط وجود دارد.
حجاب و پوشش مناسب نیز یكی از آن ضوابط و قوانینی است كه در یك زندگی اجتماعی باید رعایت شود.
اصل پوشش و تناسب آن با موقعیت انسانها اختصاص به اسلام ندارد، بلكه همه جوامع انسانی آن را پذیرفته اند؛ غایت الامر این كه در نوع آن اختلاف نظرهایی وجود دارند.
در جامعه اسلامی علاوه بر اینكه بر مرد و زن رعایت یك قدر متیقن و حداقلی از حجاب را لازم و ضروری دانسته، با در نظر داشتن تفاوتهای تكوینی زن و مرد، و اینكه زن از یك سو، از لحاظ جسمی و روحی لطیف تر است و محتاج حفاظت و حمایت است، و از سوی دیگر، مردها نسبت به آنان از نقطه ضعف برخوردارند و احیانا قدرت حفظ خود را از دست می دهند، امر كرده تا زن پوشیده تر از مرد در جامعه حاضر شود. این پوشیدگی مضاعف زن در همه جوامع سنتی در همه جای دنیا به چشم می خورد. كما این كه همه ادیان الهی بدان توصیه كرده اند.
این تنها از خصائص جوامع سنت گریز امروز است كه منكر این تفاوت و لزوم آن شده است.
برای ارزیابی صحت و سقم این دو نگرش همین كافی است كه وضع اخلاقی جوامع امروز و دیروز را با هم مقایسه كنیم. استحكام خانواده ها را در این دو جامعه بسنجیم و میزان احساس آرامش حقیقی ـ و نه كاذب ـ انسان امروز و دیروز را با هم ببینیم.
بر اساس این منطق می توان كلام مرحوم مطهری را فهمید كه فرمود: حجاب محدودیت نیست، بلكه مصونیت است.
در توضیح این مطلب باید گفت: آزادی به این نیست كه انسان هر چیز با ارزشی دارد بیاورد، و در انظار عموم قرار دهد، و بعد هم توقع داشته باشد كه ارزشهای او حفظ شود!
كسی كه قطعه ای طلای با ارزش دارد، هیچ كس به او نمی گوید او را به همه نشان بده، بلكه به او توصیه می شود كه آن را مخفی كن و در جایی قرار بده تا از گزند حوادث و تعرض دیگران در امان باشد. و اگر او چنین نكرد و طلای او به سرقت رفت، هیچ كس برای او دلسوزی نمی كند، و همه خود او را مقصر می دانند. زن نیز گوهر ارزشمندی دارد كه همان عفاف و حیا و پاكی او است كه موجب شده تا بیش از مردان مورد توجه قرار گرفته، و برای محافظت از او اموری تدبیر و اندیشیده شود؛ مانند مرواریدی گرانبها كه برای در امان ماندن از اتفاقات و حوادث، نیاز به یك پوشش صدف گونه دارد تا او را محافظت نماید.
اینها همه به خاطر آن جایگاه ویژه و حساسی است كه زن و آرامش روانی و سلامت روحی او در جامعه دارد.
مسأله دیگری كه بر محافظت زنان و داشتن پوشش برای آنها تأكید شده، حفظ روح سلامت و معنویت در جامعه انسانی است. اگر قرار باشد زن با آن جاذبه و گرایشهای جسمی و روحی كه دارد، بدون پوشش و حجاب در اجتماع حاضر شود، به طور طبیعی توجه مردان را به خود جلب می كند، و به دنبال آن حوادثی پیش می آید كه جامعه به سمت فساد كشیده شده، و به تبع آن روحیه معنوی و انسانیت انسانها به فراموشی سپرده می شود.
در روایتی از امام رضا(ع) به این مطلب تصریح شده است: «حرم النظر الی شعور النساء... لما فیه من تهییج الرجال، و ما یدعوا التهییج الی الفساد و الدخول فیما لایحل...» یعنی حرام شد نگاه به موهای زنان برای آنكه اگر موهای آنها در برابر مردان نامحرم آشكار شود باعث تحریك و جلب نظر خواهد شد، [و این جلب توجه مردان به زنان] فساد و بین بند و باری را به دنبال دارد، و سبب می شود كه [مردم] در كارهای حرام وارد شوند...(علل الشرایع، ج2، ص 287، باب 364)
نكته دیگری كه می توان گفت آن كه این نداشتن پوشش مناسب توسط زنان است كه، بر عكس تصور رائج، باعث سلب آزادی و آسایش از خود آنان می شود. آنان می توانند با داشتن پوششی مناسب به راحتی و با آزادی در اجتماع حاضر شده و به كار و فعالیت بپردازند.
شاید گفته شود: با وجود این احیانا به زنان در جوامع دینی هم تعرضاتی هست. در جواب می توان گفت: اگر زنان با وجود پوشش و حجاب مورد تعرض مردان قرار بگیرند، باید دانست كه در صورت نبود حجاب به طریق اولی نسبت به زنان ناحقی می شد.
خداوند متعال خطاب به پیامبرش می فرماید:«یا أیها النبی قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیهنً ذلك أدنی أن یعرفن فلایؤذین و كان الله غفورا رحیما» یعنی ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها [روسری های بلند] خود را بر خویش فرو افكنند، این كار برای اینكه آنها [به عفت و حریت] شناخته شوند تا از تعریض و جسارت [هوسرانان] آزار نكشند بر آنان بسیار بهتر است؛ [و اگر تاكنون از آنها خطا و كوتاهی سر زده توبه كنند] خداوند همواره آمرزنده و رحیم است.(احزاب/59)
با توجه به مطالب فوق می توان این نكات را برداشت نمود:
1ـ هر انسان متعادل و منطقی، اصل حجاب و پوشش را قبول داشته، و برهنگی زن و مرد را نمی پذیرد.
2ـ هر چیز ارزشمندی نیاز به محافظت بیشتری دارد، و زن از حیث اینكه گوهر ارزشمندی مانند عفت و حیاء دارد، مستلزم آن است كه از او مراقبت بیشتری شود.
3ـ رعایت پوشش برای زن و مرد به طور عام، و برای زنان بطور خاص، جامعه را از رفتن به سوی فساد و بی بند و باری حفظ می كند.
4ـ پوشش و حجاب باعث می شود كه زنان مؤمن در جامعه، شهره خلق نشوند ـ تا خدای ناكرده، بنا بر تصریح آیه قرآن ـ احزاب/59 ـ مورد تعرض و آزار افراد بیمار دل قرار نگیرند ـ و اگر هم شناخته شوند به پاكی و عفاف شناخته شوند.
5ـ رعایت پوشش و حجاب، آزادی زنان را نسبت به موقعی كه آنها بدون حجاب و پوشش باشند بیشتر تضمین می كند. به عبارت دیگر آزادی حقیقی در سایه داشتن پوشش و حجاب فراهم می شود و اگر با وجود ویژگیهای تكوینی و جسمی و روحی زنان، دستور پوشش و حجاب آنها داده نمی شد آن موقع در حق آنها ظلمی بزرگ روا داشته شده بود.
كلام آخر آن كه باید توجه دانست كه انسان ـ به خصوص انسان امروز ـ تنها با بیان و استدلال عقلانی اقناع نمی شود، بلكه انسان محتاج آن است كه با تمام قوای وجودی خود به حقانیت یك حقیقت ـ چه دینی و چه غیر دینی ـ پی ببرد. كأن انسان دنیا را تنها از پرده عقلانیت صرف نمی بیند، و به احساس عاطفی مثبت نیز بها می دهد. آنچه گذشت بیان عقلانی ای برای تبیین این حقیقت است كه زن با حجاب خاص خود محدود نشده، بلكه به مصونیت و آزادی دست یافته است. پس از این وظیفه ما آن است كه با تفكر و مطالعه و پاك كردن ضمیر از احساسات زودگذر آنچه را عقل یافته است، وجدان كنیم و لذتهای معنوی حاصل از عبادات و التزامات به شرع را در خلوت و جلوت خود دریابیم.
دوست گرامی!
پس از مطالعه و تفكر، در صورت وجود مشكل و پرسش، ما خرسند می شویم كه با ما در میان بگذارید.
در آخر بر این نكته تأكید می كنیم كه مردان هم باید حجاب داشته باشند، ولو حجاب آنان كیفیتی غیر از حجاب زنان داشته باشد.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.