پرسش

از كجا باید دانست كه گناهی كه انسان انجام می دهد به خاطر خود ذات انسان مجاز نیست یا به خاطر جامعه مسلمانان.

پاسخ

با سلام و عرض تحیت!
هر آن چیز كه واقعاً گناه باشد اثری تكوینی و واقعی بر ذات و جوهر انسان می‌گذارد؛ اعم از این كه مفسده‌اش شخصی باشد یا اجتماعی.
توضیح این كه وقتی انسان دزدی می‌كند، یا تهمت می‌زند، یا سخن چینی می‌كند و یا دروغ می‌گوید و … پر واضح است صدمه و آسیبی به غیر از خود وارد می‌كند كه ممكن است علت تحریم و منع آن یا بخشی از علت هم همین مفسده صدمه به غیر باشد، لكن اثر تكوینی گناه به ذات خود انسان هم می‌نشیند، و از این حیث با گناهانی كه فقط به خود او مربوط است ـ مثل ترك نماز یا روزه و… ـ فر قی نمی كند.
توجه به این مقدمه تفكیك گناه به این دو قسم كه برخی ایجاد فساد در فاعل می‌كند و برخی موجب آسیب و فساد در مفعول می‌شود را مخدوش می‌كند.
با این وجود نمی توان انكار كرد كه گرچه هر گناهی بالاخره به خود انسان بازمی گردد، و در نفس او اثر سوء دارد، ولی بعضی از احكام به طور مستقیم برای اصلاح نفس و منافع شخص عامل هستند و بعضی به هدف اهداف اجتماعی جعل شده اند.
معیار برای این كه یك حكم چه غرضی دارد، به حسب این كه حكم تأسیسی است یا امضایی متفاوت است. حكم تأسیسی حكمی است كه شارع ابداع كننده آن است و سابقه ای در میان عقلاء و یا سنتهای سابق نداشته است. و حكم امضایی، در نقطه مقابل، به حكمی از احكام شرع می گویند كه قبل از شرع در میان عقلا رائج بوده و شرع آن را برای استمرار تأیید كرده است.
احكام امضایی علی القاعده همان حكمت و غرضی را در خود دارند كه عقلا آن را می فهمند. مشكل انجایی است كه حكم تعبدی و تأسیسی است. در این موارد لسان روایات و كلام معصوم ـ و ارتكازات عقلایی در فهم آن ـ تنها مدرك قاطع برای تشخیص حكمت ها است، ولی در غیر مواردی كه مدركی از این دست وجود دارد، به جز احتمالات شخصی، مطلبی را نمی توان به قاطعیت گفت و بر آن ترتیب اثر داد. البته علوم بشری به تدریج می توانند زوایای تاریك احكام را بر ما روشن كنند؛ ولی تا حصول اطمینان به این حكمتها راه دوری هست.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.