پرسش

ایا چنین حدیثی و جود دارد؟
شیخ كلینی در كتاب اصول كافی به سند خود از ابوعبدالله صادق گزارش كرده است كه فرمود:
چون رسول خدا مكه را فتح نمود، ابتدا مردان و سپس زنان مكه آمدند تا با او بیعت كنند در آن هنگام خدای بزرگ، این ایه شریفه را نازل نمود: ”ای پیامبر هنگامی كه زنان مومن به سویت آمدند تا با تو بیعت كنند كه هیچ چیز را شریك خدا نگیرند و دزدی نكنند و زنا نكنند و اولادشان را نكشند و بر كسی از پیش خود افترا نبندند و در هیچ كاری نیكی از تو نافرمانی نكنند با آنها بیعت كن و برای ایشان از خدا آمرزش بخواه زیرا كه خداوند بسیار امرزنده و مهربان است“
پیامبر فرمود: ”هیچگاه ضربه بر گونه نزنید و چهره را نخراشید و مویی را نكنید و گریبانی را مدرید و جامه سیاه نكنید و فریاد واویلا مكشید“ آنگاه رسول خدات بدین شرائط با آنان بیعت كرد.(فروع كافی ، كتاب النكاح، ج5،ص 527، چاپ تهران)
شیخ كلینی به سند دیگر از عمروبن مقدام گزارش گرده كه گفت از ابوجعفر باقر شنیدم كه میگفت: آیا می دانید معنای این گفتار خدای تعالی چیست؟(در هیچ كار نیكی از تو نافرمانی نكنند)
پاسخ دادم: نه، گفت: رسول خدا به فاطمه فرمود: ”هنگامی كه من مردم، گونه بر من مخراش و موی پریشان مكن و فریاد واویلا بر مدار و نوحه خوانی برای من بپا مكن“ سپس ابوجعفر باقر فرمود: این است كار نیكی كه خداوند بزرگ دستور داده است(فروع كافی، كتاب النكاح، جلد5، ص 527)
در طول تاریخ زندگانی پیامبر(ص) نمونه ای یافت نمی شود كه آنحضرت بعد از فوت كسی یا در حال تشییع جنازه كسی نوجه خوانی كرده باشد و یا سینه زنی به راه انداخته باشد و لذا در روایات زیادی مشاهده می نمائیم كه از نوحه و فریاد در هنگام تشییع جنازه نهی نموده است در كتاب مسكن الفواد از ابن مسعود روایت می كند: ”پیغمبر فرمودند: از ما نیست كسی كه در مصیبت با دست بصورت خود بزند یا جامه خود را چاك نماید“
و همچنین در همان كتاب امده است: از پیامبر نقل شده كه ”آنحضرت نهی فرموده از تشییع جنازه كه با ان نوحه و فریاد باشد“

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
اگر تتبع شما در منابع اولیه دین كامل بود، هم نمونه هایی از عزاداری پیامبر(ص) می یافتید و هم از ائمه اطهار(ع)؛ و در نتیجه در جمع با احادیث مذكور، به همان كه فقها شیعه رسیده اند، می رسیدید؛ و آن این كه زدن خود و سینه چاك كردن در تشییع جنازه، غیر از عزاداری های مرسوم برای حسین بن علی(ع) و ائمه اطهار است؛ كما این كه بین اولیای الهی و غیر آنها و همچنین نوع قرابت انسانها در حكم شرعی مسئله فرقهایی هست.
برای نمونه، از عزاداری پیامبر(ص) برای حمزه سیدالشهداء و شكایت از كم بودن عزاداران عمویش در تاریخ نقل شده است.(ر.ك. به السیرة الحلبیة، حلبی، ج2، ص260؛ المستدرك علی الصحیحین، حاكم نیشابوری، كتاب الجنائز، ج1، ص381)
ابن مسعود می گوید: رسول خدا(ص) در شهادت حمزه به شدت گریست، به گونه ای كه مانند آن را از آن حضرت ندیده بودیم؛ جنازه او را در قبله نهاد، آنگاه ایستاد و با صدای بلند گریه سرداد، تا این كه بیهوش شد. سپس چنین نوحه كرد و فرمود: یا عمّ رسول الله! واسدالله! واسد رسول الله! یا حمزة! یا فاعل الخیرات! یا حمزة! یا كاشف الكربات! یا ذاب! یا مانع عن وجه رسول الله."(السیرة الحلبیة، حلبی، ج2، ص60)
بخاری در صحیح خود از گریه رسول خدا(ص) در كنار قبر یكی از دخترانش گزارش می كند.(ر.ك. به صحیح بخاری، ج1، كتاب الجنائز، باب 817، ح1201)
احمد در مسند خود از گریه پیامبر(ص) در كنار قبر مادرشان پس از گذشت چندین سال گزارش می كند.(ر.ك. به مسند احمد، ج2، ص441)
نمونه های بسیار دیگری از گریه پیامبر(ص) در كنار جنازه و قبر موجود است(ر.ك. به پاسخ به شبهات عزاداری، حسین رجبی)
ـ اما سینه زدن و بر صورت زدن و...
درباره جواز نوحه خواندن دو حدیث زیر را ملاحظه فرمایید:
امام صادق(ع) فرمود: هنگام ماتم و عزا، بانوان برای اشك ریختن نیاز به شیون و زاری دارند، اما شایسته نیست سخنان بیهوده و باطل بگویند."(وسائل الشیعة، ج12، ص90، باب جواز كسب النائحة بالحق لا بالباطل)
امام باقر(ع) هم فرمود: "ولید بن مغیرة پسر عموی ام سلمة از دنیا رفت. ام سلمة از پیامبر اجازه خواست تا در مراسم نوحه و ماتم او شركت نماید. آن حضرت اجازه دادند؛ آنگاه در برابر رسول خدا(ص) با ذكر اشعاری برای مغیره گریه كرد. آن حضرت هم جلوگیری نكرده و چیزی نفرمودند."(همان، ج12، ص89؛ فروع كافی، ج1، ص306)
فقها، چون تقریر معصوم را هم حجت می دانند، از امثال این احادیث بدین تقسیم رهنمون شده اند كه مطلق نوحه گری بد نیست، بلكه نوحه گری بر باطل است كه مذموم می باشد.(ر.ك. به مكاسب محرمه شیخ انصاری).
امام صادق(ع) درباره جزع در عزا فرمودند: "كل جزع و بكاء مكروه سوی الجزع و البكاء علی الحسین(ع)."(بحارالانوار، ج44، ص280)
نكته دیگری كه توجه به آن لازم است آن كه اگر چه سینه چاك كردن و گریبان دریدن و به صورت زدن مكروه است، ولی در خصوص انبیاء و اولیاء و نزدیكان فامیل ـ به جز بعضی از فامیل ـ چنین نیست.
در این باره احادیث به غایت زیاد است كه باید به مجامیع روایی رجوع كنید.
ـ درباره گریبان چاك زدن، محدث ارجمند شیخ عباس قمی در منتهی الآمال، قسمت وفات حضرت هادی(ع) نقل می كند كه امام حسن عسكری(ع) در كنار جنازه پدر شهید خود گریبان چاك زد... جمعی از جاهلان احمق بر آن حضرت اعتراض كردند كه گریبان چاك زدن در مصیبت مناسب و شایسته نبود. حضرت به آنان فرمودند كه چه می دانید احكام دین خدا را! حضرت موسی(ع) پیغمبر بود و در ماتم برادر خود هارون(ع) گریبان چاك زد.(ر.ك. به منتهی الآمال، قسمت وفات امام هادی(ع) و اشعار ابوهاشم و جمع شدن بنی هاشم و همچنین ر.ك. به وسائل الشیعة، ج2، ص917، باب 82، از ابواب دفن)
ـ و درباره به صورت زدن و هم پیراهن چاك زدن، خالد بن سریر از امام صادق (ع) پرسید: "جامه چاك دادن در سوگ پدر، مادر یا برادر، یا نزدیكان چه حكمی دارد؟ ایشان فرمودند: اشكالی ندارد، چرا كه موسی بن عمران در مرگ برادرش جامه چاك داد، اما پدر در مرگ پسر و مرد در مرگ همسر خویش نباید جامه چاك كند، ولی جامه چاك دادن زن در مرگ شوی خود اشكالی ندارد؛ آنگاه فرمودند: كفاره زدن بر صورت جز توبه و استغفار نیست. در شهادت حسین بن علی(ع) زن های فاطمی گریبان پاره نموده و صورت ها را زخمی كردند و در چنین حادثه ای شایسته است كه آن طور عمل كنند.(تهذیب الاحكام، شیخ طوسی، ج8، ص325، باب4، ح23)
از این كه امام فرمود: "و علی مثله تلطم الخدود و تشق الجیوب" ـ یعنی برای چنین عزایی باید صورت زخمی كرد و كریبان درید ـ رجحان چنین كاری در عزای حسینی نیز بدست می آید؛ چنانچه فقها نیز به همین فتوا داده اند.(ر.ك. به استفتائات آیة الله فاضل لنكرانی)
عزاداری فاطمیات و هاشیمات برای حسین بن علی(ع) و نحوه آن را ابن قولویه در كامل الزیارات نقل كرده، كه تحت اشراف و تقریر معصوم ـ یعنی امام سجاد(ع) ـ بوده است.
ما به همین مقدار بسنده می كنیم و شما را به مطالعه كتاب "پاسخ به شبهات عزاداری"، از حسین رجبی ارجاع می دهیم.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.